وقتی آفتاب تابستانی بر شالیزارهای مازندران می‌تابد و نسیم ملایم از دل جنگل‌های انبوه و دشت‌های بیکران می‌گذرد، زمان برداشت «طلای سفید» فرا می‌رسد؛ طلایی که نه از معدن، بلکه از دل خاک، آب، آفتاب و زحمت کشاورزان حاصل می‌شود. برداشت برنج در مازندران، تنها یک رویداد کشاورزی نیست؛ آیینهای است از فرهنگ، معیشت، هویت و پیوند انسان با طبیعت.
این فصل، روایتی چندلایه از زندگی است؛ از دستان پینه‌بسته مردان و زنان روستایی گرفته تا نگاه نگران جوانانی که آینده کشاورزی را در میانۀ کم‌توجهی‌ها و واردات بی‌رویه مبهم می‌بینند.
در این گزارش، به دل مزارع برنج در شهرهایی چون بابل، ساری، آمل، فریدونکنار و بهنمیر سفر کرده‌ایم تا از زبان خود کشاورزان و خانواده‌هایشان، روایتی بی‌واسطه و واقعی از «زندگی با برنج» را بشنویم.
از بذر تا خوشه؛ ریشه‌هایی که با خاک زندگی می‌کنند
مازندران با بیش از 200 هزار هکتار سطح زیرکشت برنج، یکی از قطب‌های اصلی تولید برنج ایران است. کشاورزی در این استان، به‌خلاف بسیاری از نقاط دیگر کشور، هنوز روح و جان مردم روستا را در خود دارد. برای بسیاری، شالیزار تنها منبع درآمد نیست، بلکه بخشی از شناسنامه خانوادگی است؛ جایی که پدران کاشتند، فرزندان برداشت کردند و نوه‌ها هنوز میان گل و آب، طعم کودکی را با عطر برنج ترکیب می‌کنند.
کشت برنج در مازندران با نشاکاری آغاز می‌شود؛ زنان و مردان پا در آب‌های سرد و گل‌آلود شالیزار می‌گذارند و نهال‌ها را یکی‌یکی در زمین می‌کارند، در این مرحله، نقش زنان به‌مراتب پررنگ‌تر است، بسیاری از آن‌ها به‌خاطر مهارت در نشاکاری، در چندین مزرعه کار می‌کنند و ستون اقتصاد خانوار را تشکیل می‌دهند.
طلوع برداشت؛ سحرهایی که با داس آغاز می‌شود
برداشت برنج از اوایل تیرماه آغاز می‌شود و تا اواسط شهریور ادامه می‌یابد. هنوز خورشید طلوع نکرده، کشاورزان میان مه صبحگاهی سراغ مزارع می‌روند، داس‌ها تیز می‌شوند، خوشه‌ها چیده می‌شوند، و صدای همهمه در شالیزار می‌پیچد، این منظره، نمایشی زنده از انسجام خانوادگی و مشارکت اجتماعی است.
یکی از کشاورزان باسابقه منطقه قائم‌شهر می‌گوید: از سال 1362 برنج می‌کارم، زمان جنگ هم ما با همین زمین زندگی را چرخاندیم، حالا هم با همه سختی‌ها، هنوز به آن دل بسته‌ایم، ولی واقعاً دیگر مثل قبل نمی‌صرفد.
زنان روستا؛ بی‌ادعا، بی‌مزد، اما ستون تولید
نقش زنان در فرآیند برداشت برنج، اغلب نادیده گرفته می‌شود، در حالی که بدون حضور آن‌ها، بسیاری از مراحل کار یا مختل می‌شود یا هزینه‌برتر خواهد شد، آن‌ها خوشه‌ها را می‌بندند، وعده‌های غذایی آماده می‌کنند، کارگرها را هماهنگ می‌کنند و حتی در فرآوری برنج بعد از برداشت هم مشارکت دارند.
برخی زنان به خبرنگار تسنیم گفتند: وقتی کارگر گیر نمی‌آید، خودمان می‌رویم وسط مزرعه، این زمین فقط نان نمی‌دهد، غرور هم می‌دهد.
سایه تهدیدها: گرما، کمبود منابع، و قیمت‌های ناپایدار
کنار این تلاش جمعی، کشاورزان با چالش‌های متعددی مواجه‌اند: افزایش هزینه‌های کارگری، در حالی که قیمت فروش محصول ثابت یا حتی نزولی است. کاهش منابع آبی و تغییرات اقلیمی که برخی مناطق را با خشکسالی فصلی روبه‌رو کرده است. واردات بی‌رویه برنج خارجی که بازار داخلی را دچار نوسان کرده و انگیزه تولید را کاهش داده است.
کشاورزی از فریدونکنار با گلایه می‌گوید: سال قبل برنج را کیلویی 110 هزار تومان فروختیم، امسال هنوز مشتری نیست، چون برنج خارجی کیلویی 50 هزار تومان در فروشگاه‌ها ریخته‌اند، ما با این قیمت‌ها چطور سر کنیم؟
آیینهای خرمنکوبی؛ جشن پایان و آغاز
با پایان برداشت، نوبت به خرمنکوبی و خشک‌کردن دانه‌ها می‌رسد. اگرچه ماشین‌آلات مدرن جای گاوآهن‌ها را گرفته‌اند، اما در برخی روستاها، هنوز مراسم سنتی خرمنکوبی با نوای نی و سرنا برگزار می‌شود؛ آیینی که پایان فصل را با جشن و قدرشناسی از زمین و دست‌های زحمتکش همراه می‌کند.
در این مراسم‌ها، نسل جوان دوباره با سنت‌ها آشنا می‌شود و شالیزار به مدرسه‌ای برای انتقال فرهنگ کشاورزی تبدیل می‌شود.
طلای سفید؛ از مازندران تا سفره‌های ایرانی
برنج‌های طارم، هاشمی، صدری و فجر مازندران، از نظر کیفیت، عطر و پخت، از بهترین انواع برنج کشور هستند. بسیاری از خانواده‌های ایرانی، به‌خصوص در تهران، اصفهان، شیراز و مشهد، خرید مستقیم از کشاورز را به خرید از فروشگاه ترجیح می‌دهند.
این برنج نه‌فقط غذا، بلکه نشانه‌ای از فرهنگ ایرانی و نماد استقلال غذایی است، اما کشاورزان می‌گویند اگر حمایت دولت نباشد، این کیفیت و انگیزه تولید، دیر یا زود از بین خواهد رفت.
دولت و مسئولان؛ در حاشیه یا در میدان؟
مسئله حمایت از کشاورزان برنج‌کار، نه یک مطالبه صنفی، بلکه یک مطالبه ملی است. بدون حمایت قیمت‌گذاری عادلانه، خرید تضمینی واقعی، کنترل واردات، بیمه کشاورزی، و تسهیل صادرات، نه‌تنها تولید داخلی افت می‌کند، بلکه امنیت غذایی کشور نیز در خطر قرار می‌گیرد.
پایانی بر آغاز
فصل برداشت برنج در مازندران، نمایشی زنده از امید و درد، همبستگی و مطالبه، زیبایی و بی‌عدالتی است. از مه صبحگاهی تا گرمای ظهر، از صدای داس تا طنین جشن خرمنکوبی، این زمین‌ها داستانی را روایت می‌کنند که اگر نشنویم، روزی دلتنگ خواهیم شد؛ دلتنگ طلای سفید، دلتنگ خاک، دلتنگ نان واقعی.
انتقاد مجمع نمایندگان مازندران از واردات برنج خارجی
عبدالوحید فیاضی رئیس مجمع نمایندگان مازندران با تأکید بر اهمیت حمایت از کشاورزان برنج‌کار اظهار داشت: واردات برنج خارجی در فصل برداشت محصول برنج داخلی خلاف قانون است.
این مسئول با اشاره به ارسال نامه جمعی از نمایندگان شمال کشور به رئیس جمهور برای جلوگیری از واردات برنج خارجی در فصل برداشت گفت: امنیت پایدار غذایی کشور در گروی حمایت از تولیدکنندگان محصول داخلی است. دولت باید هرچه سریع‌تر از واردات و توزیع برنج خارجی در سطح کشور جلوگیری کند، حمایت از تولید داخلی در سال حمایت از سرمایه‌گذاری برای تولید باید راهبرد اساسی دولت تلقی شود.
رئیس مجمع نمایندگان مازندران با تأکید بر اهمیت توجه به خودکفایی در تولید محصول استراتژیک برنج افزود: توجه دولت به برنج‌کاران داخلی زمینه‌ساز تحقق خودکفایی در تولید برنج داخلی است. مجمع نمایندگان مازندران در مجلس شورای اسلامی حمایت از کشاورزان سختکوش این استان را در صدر برنامه‌های خود می‌داند.
