کرونا چند ماهی است عالمگیر شده و همچنان در همه نقاط دنیا یکه تازی می‌کند. هر روز اخبار جدیدی از میزان ابتلا و مرگ افراد مختلفی در دنیا منتشر می‌شود و تحقیقات جهانی برای کشف واکسن و داروی درمان این ویروس مرموز همچنان ادامه دارد.
در کشورمان نیز روند ابتلا و جان باختن افراد خنوسانات زیادی داشته است و اکنون چند روزی است که میزان ابتلا و جان باختن بیماران کرونایی، روند روبه رشدی داشته و نگرانی‌ها در این خصوص بیشتر شده است.
در این میان حضور در فصل پاییز و حرکت به سمت سرد شدن هوا و وجود برخی بیماری‌های فصلی همچون آنفلوآنزا نیز موجب ایجاد نگرانی‌هایی در جامعه شده و در مقابل بی تفاوتی بخشی از مردم در رعایت نکات و دستورالعمل‌های بهداشتی نیز از جمله مسائل و دل نگرانی‌های موجود در مسیر کنترل و مهار این بیماری است.
برای آشنایی از آخرین وضعیت ویروس کرونا در جهان و ایران، تغییرات احتمالی در ویروس، نقاط ضعف و قوت تصمیم‌های ستاد ملی کرونا در کشور و پیشنهادات مؤثر در کنترل کرونا در ایران پای صحبت حمید سوری استاد اپیدمیولوژی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی نشستیم و حاصل این گپ و گفت در ادامه از نظرتان می‌گذرد.
*آقای دکتر! به عنوان اولین پرسش توضیح دهید که مهمترین تغییرات در اپیدمی کرونا در دنیا چگونه است؟
اپیدمی‌ها مرتب می‌آیند و می‌روند؛ یعنی شاید کمتر روزی داشته باشیم که در دنیا اپیدمی وجود نداشته باشد اما نوع، شکل و الگوی اپیدمی‌ها متفاوت است. مثلا اپیدمی‌ها می‌تواند در حد یک طغیان ساده محلی و منطقه‌ای باشد یا در یک رستوران، غذایی آلوده بوده و یکسری افراد را مبتلا کند و اپیدمی ایجاد شود.
اپیدمی یعنی در یک زمان و مکان مشخص مثلا یک روز، یک هفته یا یک سال تعداد مواردی را که از یک بیماری مشاهده کنیم بیشتر از حد انتظار آن بیماری باشد. حد انتظار؛ یعنی اینکه به طور متوسط میزان بروز آن بیماری در دوره زمانی مشابه در گذشته و در همان مکان چقدر بوده است. مثلا فرض کنید ما هر سال انتظار داریم صد مورد ابتلا به سرخک در کشور روی دهد، اما اگر این تعداد تا 300 مورد باشد، می‌گوییم اپیدمی شده است.
ممکن است یک بیماری در جامعه‌ای همیشه وجود داشته باشد و عمومی یا آندومیک باشد، اما یک دفعه طغیان کند یا اصلا بیماری از قبل وجود نداشته باشد؛ مانند کرونا.
اپیدمی‌ها الگوی متفاوتی دارند؛ برخی تک منبعی هستند مثل اینکه آب شهری آلوده شود و همه مصرف کنندگان مبتلا شوند.
*تفاوت اپیدمی و پاندمی چیست؟
اپیدمی یعنی وقتی در یک منطقه، کشور یا مکان محدودی صورت می‌گیرد و در محدوده کشور یا کشورهایی که مجاور هم هستند وجود دارد؛ اما وقتی از پاندمی می‌گوییم یعنی از مرزهای کشور عبور کرده و حداقل در دو کشور و در دو منطقه مختلف از نظر سازمان جهانی بهداشت، به صورت اپیدمی ایجاد شده باشد.
یعنی دو کشور از دو منطقه مثلا عراق و آرژانتین که کشور عراق برای مدیترانه شرقی بوده و آرژانتین برای منطقه آمریکاست. یا این ابتلا به بیماری در چین و ایران صورت گیرد که به اینها پاندمی می‌گویند.
طبق تقسیم بندی سازمان جهانی بهداشت ما 6 منطقه در دنیا داریم؛منطقه مدیترانه شرقی که ایران عضو آن است، اقیانوس آرام ، جنوب شرقی آسیا، آفریقا،اروپا و آمریکا مناطق ششگانه سازمان جهانی بهداشت هستند.
وقتی این واژه‌ها را به کار می‌بریم مفهوم آن این است که یکسری اقدامات را باید انجام دهیم. مثلا باید سفرها لغو شود، ورود و خروج‌ها محدود شده و یکسری تصمیمات خاص صورت گیرد.
بنابراین اپیدمی‌ها همیشه رخ می‌دهند اما بعضی از آنها پیش رونده هستند؛ مثل کرونا برخی تهدید کننده و برخی حاد هستند و برخی مزمن هستند، مانند افسردگی که اگر در جامعه اپیدمی شود، این حالت مزمن دارد.
در نتیجه اپیدمی‌ها و پاندمی‌ها می‌توانند الگوی متفاوتی داشته باشند و بدترین و مشکل‌ترین آنها اپیدمی‌های حاد پیش رونده و تهدید کننده هستند که کرونا نیز جزو آنهاست.
برای همین موضوع است که سازمان جهانی بهداشت نیز اعلام همه گیری یا پاندمی کرونا کرد.
آخرین اپیدمی در سال 2009 میلادی بود که در آن زمان اپیدمی «مرس» را داشتیم و مربوط به خاورمیانه بود. زادگاه این اپیدمی عربستان و منشا آن شتر بود و نیز اپیدمی «سارس» را داشتیم که بسیاری از کشورهای آسیای جنوب شرقی در سال 2002 را شامل شد و نیز «ابولا» که در آفریقا بروز کرد.
*آنفلوآنزای اسپانیایی بزرگترین اپیدمی قبل از کرونا
اپیدمی‌هایی که میزان مرگ و میر بالا داشتند و بزرگترین اپیدمی قبل از کرونا، «آنفلوآنزای اسپانیایی» بود که احتمال می‌دهند، بین 20 تا 50 میلیون نفر را در دنیا کشته باشد که در سال 1918 به وقوع پیوست.
از آن زمان تاکنون چنین اپیدمی نداشتیم؛ البته اسم آن آنفلوآنزای اسپانیایی بود، اما عملا زادگاه آن اسپانیا نبوده است. بعضا می‌گویند این اپیدمی از آمریکا یا از شرق به آنجا رفته است و آخرین و وحشتناک‌ترین اپیدمی، آنفلوآنزای اسپانیایی بوده است.
بعد از آن، دیگر بیماری‌های عفونی به این شدت اپپدمی کرونا در دنیا نداشتیم که اینقدر فراگیر بوده و کشته داده باشد؛ حتی «مرس» و «سارس» که میزان کشندگی آنها بالا بوده، به دلیل اینکه سرعت انتشار آنها به اندازه کرونا نبود، این قدر تلفات نداشت؛ در حالی که کرونا تاکنون جان نزدیک یک میلیون نفر را گرفته است.
سایر اپیدمی‌های محدود و تک منبعی مانند مسمومیت غذایی و نیز وبا که در اثر بروز سیل رخ می‌دهد، خیلی برای جامعه بشری نگران کننده نبوده و بیشتر نگرانی‌ها در همان منطقه شیوع این اپیدمی بوده است.
*در خصوص تفاوت بین اپیدمی‌های گذشته در دنیا و اپیدمی فعلی کرونا توضیح دهید؛ اینکه کرونا چه وجه تمایزی با اپیدمی‌های قبلی دارد؟
عمده‌ترین تفاوت موجود این است که این اپیدمی یا پاندمی، یک پاندمی تحریک کننده است؛ یعنی فقط مسئله ناشی از این اپیدمی جسمی و جانی نیست،بلکه تبعات سیاسی، اجتماعی و روانی داشته است.
شاید در زمان آنفلوآنزا ی اسپانیایی که در سال 1918 اتفاق افتاد، چنین شرایطی را داشتیم، اما مستندات محکمی راجع به آن وجود ندارد.در قرن 14 شیوع طاعون داشتیم که ابتلا و مرگ زیادی را به همراه داشت.
البته اولین موضوعی که از اپیدمی در تاریخ ثبت شده به قبل از مسیح باز می‌گردد که به آن «طاعون آنتیگون» می‌گویند و اطلاعات زیادی در این خصوص وجود ندارد. اما اپیدمی‌های وحشتناکی داشتیم به طوری که تمام جهان را در برمی‌گرفت و همین موضوع باعث ابداع قرنطینه در قرن 14 شد و مربوط به بیماری طاعون بود و هنوز نیز موضوع قرنطینه وجود دارد.
عده‌ای می‌گویند قرنطینه مربوط به قرون وسطاست که باید بگوییم که از قرون وسطا شروع شده اما هنوز در دنیا مهم بوده و وجود دارد.
*با توجه به شرایط کرونا در کشور و وجود فراز و نشیب‌های زیاد در میزان ابتلای افراد به آن تحلیل شما از وضعیت کرونا در ایران و جهان چگونه است؟
تحلیل بنده این است که تاکنون برنامه‌ریزی‌ها در داخل نتایج مطلوبی نداشته و علی‌رغم اینکه بسیاری از کشورها بعد از کشور ما دچار اپیدمی شدند اما توانستند آن را کنترل کرده و پیک اپیدمی را مهار کنند.
در کشورمان اکنون پیک سوم را تجربه می‌کنیم؛ علی‌رغم اینکه این بیماری در کشور ما زودتر شناسایی شد؛ در صورتی که در ایتالیا و فرانسه این بیماری چند هفته بعد از ما شروع شد اما آنها توانستند آن را کنترل کنند و ما هنوز نتوانسته‌ایم.
اگر بخواهیم سراسر جهان را در نظر بگیریم به نظر می‌آید چون در نیمکره جنوبی بیماری و اپیدمی آن بسیار دیرتر شروع و منتشر شد، مردم یک آگاهی و آمادگی در برابر اپیدمی داشتند و بیماری در آنجا زیاد انتشار پیدا نکرد. هر چند اپیدمی از شرق به آمریکای جنوبی رفته اما همچنان بیماری کرونا میهمان کشور ماست.
*درباره علت اینکه هنوز کرونا میهمان کشور ماست و اینکه ابهامات زیادی در اظهار نظرهای مختلف مسؤولان و کارشناسان وجود دارد، توضیح دهید؟
اگر بخواهیم خیلی واقع بینانه و مستند راجع به این پرسش صحبت کنیم، فکر می‌کنم می‌توانیم دو گروه عوامل را دسته بندی کنیم که در ماندگاری اپیدمی کرونا در کشورمان و اینکه اولین کشوری هستیم که پیک سوم را در دنیا تجربه می‌کنیم، وجود دارد.
یکسری عوامل خارج از محدوده اختیارات ما بوده و یکسری عوامل داخلی هستند. طبیعی است وقتی تحریم اقتصادی بوده و مشکل درآمد زایی وجود داشته باشد کنترل اپیدمی خیلی سخت‌تر است؛ مثلا ما نمی‌توانیم مردم را زیاد در خانه نگه داریم و امرار معاش آنها را نادیده بگیریم.
پرسش‌های زیادی که بی‌پاسخ مانده اینکه چند درصد جامعه هنوز به بیماری مبتلا نشده‌اند و ... ما نیازمند سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی جامع هستیم اما وقتی این هزینه چند میلیاردی نیاز دارد و دولت با مشکل مالی روبروست؛بنابراین یکسری عوامل بیرونی باعث می‌شود سیاست‌ها با احتیاط پیش برود. سیاست‌هایی که تاکنون اعمال شده بیشتر نگاه درمان‌نگری داشته تا نگاه پیشگیرانه و بهداشتی.
برای همین کسانی که در تصمیم‌گیر‌ی‌ها نقش داشته نیروهای متخصص پیشگیری نبودند؛ ممکن است آقا یا خانم متخصص عفونی به خوبی بتواند بیماری را درمان کند، اما این فرد تخصص ندارد تا در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها نقش داشته باشد.
