دکتر روح‌الله اسلامی با بیان اینکه مجموعه‌ای از تحولاتی که اتفاق افتاد، باعث شد مذاکرات احیای برجام سمت و سوی خوبی پیدا نکند و حتی متوقف شود، اظهار کرد: اولین ضربه‌ای که برجام خورد، خروج یکجانبه آمریکا از برجام بود. برجام منعقد شد تا در قبال کاهش غنی‌سازی اورانیوم ایران، تحریمها علیه کشورمان لغو شود، اما از زمانی که ترامپ روی کار آمد، آمریکا از برجام خارج شد و تحریمها مجددا برگشت.
وی ادامه داد: اما ایران برجام را حفظ کرد و شروع به مذاکره با کشورهای اروپایی و چین و روسیه کرد تا بتواند تحریمها را کاهش دهد و ارزهای بلوکه شده را به کشور بازگرداند، که این کار هم با توجه به فشارهای آمریکا نتیجه‌بخش نبود.
عضو هیأت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی بیان کرد: در اواخر دوران ریاست جمهوری روحانی، دور جدیدی از مذاکرات برای احیاء برجام شروع شد و تا مرحله‌ای هم جلو رفت، اما انتخابات ریاست جمهوری در ایران و تغییرات در قوه مجریه، باعث شد مذاکرات تعلیق شود. به طور کلی اقداماتی که آمریکا در قبال برجام انجام داد، باعث شد دیگر چیزی از برجام باقی نماند و یک فضای بی‌اعتمادی بر مذاکرات حاکم شود.
اسلامی عنوان کرد: در حال حاضر ایران اعلام کرده است که برجام اصلا الویت سیاست خارجی‌اش نیست و برجام را قابل مذاکره نمی‌داند. حرف ایران این است که برای احیاء برجام، تمام طرفین باید در عمل به گفته‌های خود پایبند باشند. ابتدا باید ارزهای بلوکه‌شده ایران آزاد شود و تحریمها هم لغو گردد، سپس ایران هم به تعهدات خود برمی‌گردد، اما تا زمانی که اقدام عملی صورت نگیرد، ایران در مورد هیچ کدام از بندهای برجام مذاکره نخواهد کرد. بنابراین اگر مذاکره‌ای هم انجام شود، در مورد بندهای برجام نیست، در مورد این است که چه اقدامات عملی‌ای باید صورت گیرد.
وی با بیان اینکه در حال حاضر ایران در تلاش است روابط خود با چین و روسیه را گسترش دهد و مشکلات خود با همسایگانش، مخصوصا عربستان را حل کند، گفت: ایران می‌خواهد مشکلات منطقه‌ای را بدون ارجاع دادن به فضای بین‌الملل حل کند، مخصوصا برای حل مشکلات خود با عربستان تلاش می‌کند و با توجه به کمرنگ شدن حضور آمریکا در منطقه و برداشتن چتر حمایت ایالات متحده از کشورهای عربی، اگر ایران بتواند مشکلات خود با عربستان را حل کند، فضای مثبتی برای ایران فراهم خواهد شد. البته به بازی چین، روسیه و اتحادیه اروپا هم بستگی دارد که چگونه با ایران رفتار کنند. بنابراین ایران سطح تعامل خود با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را ادامه خواهد داد تا نشان دهد فعالیت‌های هسته‌ای صلح‌آمیزی دارد.
سه سناریوی محتمل در خصوص آینده مذاکرات
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل با بیان اینکه در رابطه با مذاکرات، سه سناریو محتمل است، عنوان کرد: سناریوی اول این است که ایران قبول کند غنی‌سازی را به میزان حداقل انجام دهد و در مقابل پول‌های بلوکه‌شده کشور بازگردد. یعنی آمریکا قبول کند ابتدا قدمی بردارد و پول‌های ما را آزاد کند و سپس قدم بعدی را ما برداریم و غنی‌سازی را کاهش دهیم.
اسلامی ادامه داد: سناریوی بعدی این است که آمریکا تحریمها علیه ایران را ملغی کند و ایران نیز به تعهدات برجامی خود بازگردد. یعنی در حقیقت هر دو طرف متعهد شوند که تعهدات خود در برجام را اجرا کنند.
وی افزود: سناریوی سوم که یک نگاه حداکثری است، رسیدن به یک توافق دیپلماتیک منطقه‌ای به شمار می‌رود. یعنی آمریکا و کشورهای ۱+۴ اطمینان حاصل کنند که ایران هیچ خطری برای اسرائیل و کشورهای منطقه نیست و بمب اتم هم تولید نخواهد کرد و در مقابل ایران هم می‌تواند به صورت یک بازیگر آزاد، به انجام مبادلات با سایر کشورها بپردازد و تحریمها علیه این کشور ملغی شود. در شرایط فعلی و با توجه به فضای بدبینانه‌ای که بر روابط بین ایران و آمریکا حاکم است، تحقق این سناریو بعید است.
این استاد دانشگاه اضافه کرد: هرچند در اواخر دوران روحانی، سناریو دوم محتمل شده بود، اما اکنون به نظر می‌رسد احتمال وقوع سناریوی اول وجود دارد. البته باید توجه داشت که در این بین اسرائیل هم ساکت ننشسته است و تبلیغات زیادی علیه ایران به پا کرده است و اوضاع را برای ایران متشنج کرده است. همچنین روسیه و چین نیز رسیدن به توافقی کامل بین ایران و آمریکا را برنمی‌تابند؛ چراکه منافعشان از همین فضای تخاصم بیشتر تامین می‌شود.
اسلامی عنوان کرد: به طور کلی من فکر می‌کنم فضا به همین شکل باقی بماند و در بهترین حالت شاید بخش‌هایی از برجام احیا شود و دو طرف تصمیم بگیرند هر کدام در ازای یک قدم از طرف مقابل خود، قدمی بردارند. یعنی الآن دیگر بحث بر سر نوشتن توافق جدیدی نیست، بلکه توافق از قبل نوشته شده است و الآن باید هر کدام قدمی بردارند.
وی با بیان اینکه در حال حاضر ایران هم از وضعیت خوبی برخوردار است، گفت: قدرت در ایران یکدست شده است و تصمیمات قوه مجریه، تصمیمات حاکمیتی به شمار می‌آید. آمریکا از افغانستان خارج شده است و دیگر هم نمی‌خواهد در خاور میانه هزینه کند. چین در حال افزایش نفوذ خود است و ایران هم به عضویت دائم سازمان شانگهای درآمده است و به طور کلی فضا برای بازیگری ایران در منطقه فراهم‌تر شده است. البته اسرائیل شدیدا به بر هم زدن این شرایط علاقه‌مند است و اصلا بعید نیست که اسرائیل به سمت خرابکاری‌های نظیر ایجاد جنگ و بمب‌گذاری حرکت کند. لذا ما باید مراقب باشیم تا بتوانیم اقدامات رژیم صهیونیستی را خنثی کنیم.
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل با اشاره به اینکه چین و روسیه هم با اسرائیل و عربستان رابطه خوبی دارند، هم با آمریکا و اتحادیه اروپا و هم با ایران، خاطرنشان کرد: یعنی کلا سیاست خارجی چین و روسیه، ایدئولوژیک و سیاه و سفید نیست. یعنی اعتقادی ندارند که چون با ما رابطه نزدیک دارند، پس باید با دشمنان ما دشمن باشند، اما عضویت دائم ایران در سازمان شانگهای، قدرت چانی‌زنی جمهوری اسلامی را افزایش می‌دهد.
اسلامی تاکید کرد: ایران باید خود را در بعد دیپلماتیک تقویت کند، یعنی شروع کند به مذاکره کردن و مشکلات خود با کشورهای منطقه، مخصوصا عربستان را حل کند. ایران باید بازیگری فعال‌تری در افغانستان داشته باشد، با ترکیه و آذربایجان وارد گفت‌وگو شود و از این راه‌ها، سرمایه‌گذار وارد کشور کند. هر چه ما بتوانیم به لحاظ اقتصادی و تجاری مراودات بیشتری با همسایگان و جامعه بین‌الملل داشته باشیم، هزینه‌های تحریم کردن ما افزایش می‌یابد و به راحتی نمی‌توانند ما را تحریم کنند. اما هرچه مراودات خارجی ما کاهش یابد و سرمایه‌گذاران خارجی کمتری در کشور سرمایه‌گذاری کنند، تحریم‌های ما افزایش می‌یابد.
وی ضمن بعید دانستن احتمال شروع مذاکرات از صفر، بیان کرد: نه تنها مذاکرات از صفر شروع نخواهد شد، بلکه بر سر برجام هم مذاکره نخواهد شد. الآن دو طرف فقط به سمت اقدام حرکت می‌کنند. ایران خواهان این است که ابتدا آمریکا اقدام کند، تا ایران هم به تعهدات خود بازگردد. تمامی توافقات از قبل در برجام نوشته شده و فقط باید عملی شود، نیازی به توافق مجدد نیست.
ایران بازرسی‌های آژانس را قطع نخواهد کرد
عضو هیأت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی با بیان اینکه مذاکرات ایران و آژانس را نمی‌توان به عنوان زمینه‌سازی برای شروع مذاکرات در نظر گرفت، اظهار کرد: اساسا آژانس از طرف سازمان ملل به عنوان تضمین‌کننده صلح بین‌الملل معرفی می‌شود و در آرمان خود می‌خواهد از حرکت جهان به سمت جنگ با سلاح هسته‌ای جلوگیری کند، اما در واقعیت در حال نظارت است که تعداد کشورهایی که بمب اتم دارند، افزایش نیابد.
اسلامی ادامه داد: لذا ایران همچنان نسبت به تعهداتی که به آژانس دارد، پایبند خواهد بود؛ چراکه گزارش‌هایی که آژانس در مورد ایران می‌دهد بسیار حائز اهمیت است و از این طریق ایران می‌تواند نشان دهد که فعالیت هسته‌ای صلح‌آمیزی دارد. ایران سطح دسترسی آژانس به مراکز هسته‌ای کشور را کاهش می‌دهد، اما قطع نخواهد کرد. ایران باید کاری کند که آژانس انرژی اتمی و شورای حکام، فکر نکنند این کشور در حال حرکت به سمت ساخت بمب اتم است و علیه ما قطعنامه صادر کنند. ما نباید اجازه دهیم تجربه تلخی که از صدور قطعنامه‌های پی در پی علیه کشورمان در ادوار پیشین داریم، مجددا تکرار شود.
