فصل پنجم مجموعه مستند « ایرانگرد » در ۲۶ قسمت از ۲۲ مهرماه سال جاری روی آنتن شبکه یک سیما رفته است. در این مجموعه مستند نگاهی متفاوت به مناطق طبیعی و ویژگی‌های نقاط مختلفی از فرهنگ و تمدن اقلیم ایران را شاهدیم؛ از زندگی در میان عشایر کشور و تجربه کوچ به همراه آنان تا حضور در مناطق ییلاقی و تجربه فرهنگ و رسوم مناطق روستایی ایران از جمله نکات متمایز مجموعه «ایرانگرد» به شمار می‌رود.
جواد قارایی کارگردان و تهیه کننده مجموعه مستند «ایرانگرد» با سفر به شهرها و استان‌های مختلف کشور، روایت زندگی فردی شهرنشین را به تصویر کشیده که برای شناخت فرهنگ‌ها، آداب و رسوم اقوام مختلف کشور به دامان طبیعت و مناطق کمتر دیده شده اقلیم چهارگانه ایران سفر می‌کند. فصل چهارم این مستند نیز با کارگردانی مشترک جواد قارایی و حامد جم، نوروز ۱۴۰۰ از شبکه یک سیما پخش شد و در آن طبیعت استان‌های اردبیل، خوزستان، لرستان، هرمزگان، سمنان و کرمان به تصویر کشیده شده است.
به بهانه پخش فصل پنجم مجموعه مستند «ایرانگرد» از شبکه یک سیما، با جواد قارایی تهیه کننده و کارگردان این مجموعه به گفتگو پرداختیم که بخش دوم این گفتگو را در ادامه می‌خوانید.
در مصاحبه‌ای گفته بودید که از فصل اول ایرانگرد راضی نیستید. چرا فصل اول «ایرانگرد» به مذاقتان خوش نیامده؟
قارایی: این موضوع مثل این است که کسی که اولین نقاشی خود را می‌کشد، 20 سال بعد کیفیت آثار او با 20 سال گذشته تفاوت زیادی دارد و روز به روز بهتر می‌شود. احساس می‌کنم فصل اول کیفیت پایینی داشت و البته همان زمان هم بسیار پربازدید بود و به عنوان پرمخاطب‌ترین مستند سیما شناخته شد.
در حال حاضر هم از کیفیت کاملا راضی نیستم و دوست دارم وقت بیشتری برای تولید هر فصل از «ایرانگرد» صرف کنم. دوست دارم 3 سال برای تولید هر فصل وقت داشته باشم و در این صورت هم پیش تولید و نگارش اثر بهتر می‌شود، هم برنامه‌ریزی عالی می‌شود و تنوع کار بالا می‌رود.
طرح مجموعه مستند «مردمان و طبیعت ایران» که آن را به عنوان کاری فاخر برای بازنمایی فرهنگ مردمان ایران در سطح جهانی معرفی کرده بودید به کجا رسیده است؟
قارایی: «مردمان و طبیعت ایران» یک مستند 7 قسمتی بلند است که هر قسمت آن به یک منطقه از ایران مثل مناطق کوهستانی، مناطق بیابانی، مناطق جنگلی، مناطق ساحلی و شهرها و روستاها و اقلیم‌هایی در سراسر کشور که درون آن تاریخ‌ها، فرهنگ‌ها و مردمانی شکل گرفته‌اند، می‌پردازد.
این مجموعه اثری است که بنا دارد تاریخ، فرهنگ و طبیعت تمام اقوام ایران را به تصویر بکشد و قصد آن از ابتدا این بوده که اثر بی‌مانندی درباره خصوصیات و ویژگی‌های سراسر جغرافیای ایران ساخته شود اما تا این لحظه تولید این اثر به دلیل بودجه‌ای که برای شروع کار لازم دارد، آغاز نشده است. «مردمان و طبیعت ایران» را به عنوان کار آخری به حساب می‌آورم که تا سال‌ها بتوان از تماشای جذابیت‌های آن لذت برد و باعث شود که ابتدا مردم ایران و سپس مردم سراسر جهان، به شکلی عمیق ایران را به خوبی بشناسند.
نمی‌دانم چرا افرادی تمایل ندارند که با جریان ایران هراسی مقابله شود. رهبر انقلاب فرموده بودند که ضروری است حواسمان به جنگ نرم باشد و سال‌هاست ایشان تذکر می‌دهند که نسبت به نفوذ و هجمه‌های دشمنان به فرهنگمان مراقب باشیم. وقتی می‌بینم در مسئله‌ای به این مهمی که رهبر انقلاب این همه درباره آن تذکر داده‌اند کاری صورت نمی‌گیرد، احساس می‌کنم که یکجای کار می‌لنگد که چرا ما در رابطه با جریان ایران هراسی کاری انجام نمی‌دهیم.
رهبر انقلاب فرموده بودند که ضروری است حواسمان به جنگ نرم باشد و سال‌هاست ایشان تذکر می‌دهند که نسبت به نفوذ و هجمه‌های دشمنان به فرهنگمان مراقب باشیم.
در حالی که امروزه برخلاف گذشته که دستگاه‌های ویدئو رواج داشت و انتقال محتوای تصویری کار سختی بود، بسترهای مختلفی برای بارگذاری و انتشار آثارمان در سراسر دنیا داریم اما باز هم برای مقابله با این جریان جهانی کاری نمی‌کنیم.
از اینکه به تعبیر شما برای مقابله جدی با پروژه ایران هراسی موانعی وجود دارد، چه تصور یا تفسیری می‌توان داشت؟
قارایی: این موضوع مثل این می‌مانند که پدری می‌بیند فرزندش گرسنه است و حتی خیلی‌ها از بیرون او را اذیت می‌کنند و کتک می‌زنند اما او صرفا تماشاگر این وقایع است و فقط آن را نگاه می‌کند. به نظرم هیچ پدری چنین کاری نمی‌کند و اینجاست که موضوع برای من شک برانگیز می‌شود.
ببینید که هالیوود چگونه فیلم آخرین سامورایی را با جذابیت کامل، به طرزی شاعرانه و با صحنه‌های بی‌نظیر اکشن می‌سازد، در حالی که می‌دانیم بخش زیادی از این فیلم تخیل و افسانه است و واقعی نیست. در این فیلم یک شخصیت تخیلی آمریکایی را به ژاپن می‌برند و از آن قهرمان می‌سازند. در حالیکه ما قهرمانانی مثل شهید چمران داریم. شهید مصطفی چمران می‌دانسته چه روزی و چه ساعتی قرار است به شهادت برسد. او چنین شخصیتی داشته و نهایت عرفان را تجربه کرده است.
افسوس می‌خورم که چرا یک سریال فاخر درباره شهید چمران نداریم. وقتی به این مسئله فکر می‌کنم دیگر ایرانگرد از ذهنم بیرون می‌رود.
شهید چمران در زمانه خودش جمع اضداد بود. در دوران زیست خود در آمریکا، زندگی مرفه، جایگاه و ثروت را رها می‌کند و به لبنان می‌رود و سپس با شروع جنگ تحمیلی به کشور باز می‌گردد. فردی که دکترای فیزیک پلاسما با رتبه A از یکی از بهترین دانشگاه‌های دنیا دارد، با وجود دارا بودن جایگاه وزرات در دولت، مستقیما وارد مناطق جنگی می‌شود و با تاکتیک جنگ پارتیزانی علیه دشمن از کشور دفاع می‌کند.
وقتی چنین قهرمانان واقعی در کشور داریم و هنوز هم برای این قهرمان اثر فاخری نساخته‌ایم، ایرانگرد و دیگر پروژه‌ها درباره طبیعت و فرهنگ ایران از جهت اهمیت موضوع در اولویت‌های بعد قرار می‌گیرند. افسوس می‌خورم که چرا یک سریال فاخر درباره شهید چمران نداریم. وقتی به این مسئله فکر می‌کنم دیگر ایرانگرد از ذهنم بیرون می‌رود.
فارس: با وجود تجربه زندگی در کنار اکثر اقوام ایرانی، از رهگذر مشاهده فرهنگ‌های مختلف در میان اقوام مختلف کشور چه خصوصیت برجسته‌‌ای دیدید؟
قارایی: اقوام ایرانی علیرغم وجود تفاوت‌ها و ویژگی‌های متمایز، خصوصیت‌های مشترکی دارند. از جمله مهمان نوازی، شجاعت، مهربانی، مظلومیت، اصالت و اتحاد. در کشور عراق هم طوایف و اقوام متنوعی دیده می‌شود اما اتحاد اقوام ایرانی در آنجا دیده نمی‌شود.
این اتحاد ملی میان اقوام ایرانی بسیار با ارزش است و در دنیا مردمانی با چنین خصیصه‌های انسان دوستانه‌ای کمتر دیده می‌شود.
اقوام مختلف در ایران باوجود وسعت زیاد و تفاوت در دیدگاه‌ها، رسومات، آئین‌های و زبان‌های مختلف در کنار هم با اتحاد زندگی می‌کنند. این اتحاد ملی میان اقوام ایرانی بسیار با ارزش است و در دنیا مردمانی با چنین خصیصه‌های انسان دوستانه‌ای کمتر دیده می‌شود.
این تنها تجریه من ایرانی نیست، بلکه گردشگران خارج از کشور هم وضعیتی شبیه بنده را تجربه کرده‌اند. در فرهنگ‌های مختلف اقوام ایرانی چندین خصوصیت برجسته و یکسان مشاهده می‌شود. مثلا خصلت مهمان نوازی در همه نقاط ایران خصلت پایه به شمار می‌رود و از مناطق جنوبی زاگرس تا شمال کشور این ویژگی در میان اقوام ایرانی دیده می‌شود و بسیار با ارزش است.
در کنار مجموعه مستند «ایرانگرد»، طرح‌های دیگری هم برای تولید در دست اقدام دارید؟
قارایی: در حال حاضر طرح مستند مسابقه «ایرانگرد شو» را در دست اقدام دارم و ان‌شاءالله در ادامه روند کاری تولید خواهد شد. «ایرانگرد شو» طرح بزرگی است و نگارش طرح و ارائه آن به مسئولان سازمان صداوسیما در حدود یکسال زمان برده است. در مستند مسابقه «ایرانگرد شو» که در حقیقت یعنی ایرانگرد بشو، از هر استان کشور دو گردشگر انتخاب می‌شود، یک گردشگر آقا و یک گردشگر خانم که ایرانگرد حرفه‌ای هستند. در این مسابقه برای افراد حاضر در رقابت یک سفر طراحی می‌شود و تک تک این افراد رقیب یکدیگراند.
مناطق جغرافیایی و مؤلفه‌های ثابتی در سراسر کشور برای این افراد پیش بینی شده که در همه استان‌ها دیده می‌شوند. مؤلفه‌هایی مثل ویژگی‌های مردم شناسی، معماری، تاریخی، فرهنگی، طبیعت گردی و... در این مسابقه طراحی شده است. در نهایت حاصل تلاش ایرانگردان این مسابقه در قالب مستند 20 دقیقه‌ای نمایش داده شده و در نهایت توسط داوران به عملکرد آن‌ها امتیاز داده می‌شود. در گذشته یک وقفه در روند در میانه کار ایجاد شد اما در حال حاضر با نظر مثبت مدیران سازمان صداوسیما مسابقه «ایرانگرد شو» در حال پیگیری است.
