با تصویب پالرمو توسط ایران که اخیرا انجام شده و دعوت FATF از ایران برای مذاکره، در گام نخست احتمالا بتوانیم پس از شش سال قرار داشتن در لیست سیاه از گروه ویژه اقدام مالی درخواست کنیم اقدامات تقابلی علیه ایران را کاهش دهد. البته برای خروج از لیست سیاه به لیست خاکستری باید CFT هم که هم‌اکنون درحال بررسی توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام است، را هم تصویب کنیم.
مهمترین مزیت خروج ایران از لیست سیاه گروه بین‌المللی ویژه اقدام مالی موسوم به FATF این است که شهرت و اعتبار ایران را در دنیا حفظ می‌کند. متاسفانه در حال حاضر به دلیل قرار داشتن ایران در لیست سیاه FATF برچسب بدنامی به اتباع ایرانی چسبانده شده که به زعم نهادهای بین‌المللی، ایرانی‌ها پرخطر هستند و هر جای دنیا می‌روند برای دریافت خدمات پولی و مالی باید تحت نظارت و کنترل‌های شدید باشند؛ لذا با پیوستن به FATF این برداشت اشتباه از بین می‌رود و می‌توانیم تعاملات پولی مالی خود را با دنیا هموار کنیم.
پس از سال‌ها بحث و تبادل نظر در پذیرش یا عدم پذیرش دستورالعمل‌های FATF، سرانجام با عنایت مقام معظم رهبری و دستور ایشان به مجمع تشخیص مصلحت نظام، روز ۲۴ اردیبهشت ۱۴۰۴ کنوانسیون پالرمو در مجمع تشخیص مصلحت نظام تصویب و این قانون روز ۳۱ اردیبهشت از سوی مجلس به دولت ابلاغ شده است. پس از اعلام این موضوع به FATF، این نهاد مالی از رئیس مرکز اطلاعات مالی کشور برای مذاکره حضوری دعوت رسمی به عمل آورد.
هم‌اکنون تعاملات پولی و مالی ایران با سایر کشورها و موسسات پولی و مالی به سختی انجام می‌شود. ما حتی با کشورهای عضو در بریکس و شانگهای نمی‌توانیم تعاملات اقتصادی انجام دهیم؛ چراکه این کشورهای جزو گروه‌های منطقه‌ای FATF هستند و خود را ملزم می‌دانند به توصیه ۱۹ FATF مبنی بر اقدام تقابلی علیه کشورهای پرخطر مثل ایران عمل کنند. اگر تحریم‌های آمریکا همین امروز لغو شود، مانع بزرگی به اسم FATF داریم که اجازه نمی‌دهد بتوانیم به این راحتی با کشورهای مختلف و موسسات پولی تعاملات مالی داشته باشیم.
نگاه FATF به ایران متفاوت از نگاه به کره شمالی، دیگر عضو موجود در لیست سیاه است؛ چراکه FATF برنامه اقدام کره شمالی را کاملا باطل کرده و اقدامات تقابلی علیه کره شمالی را در سطح بالاتری از ایران تعریف کرده است.
گفته می‌شود قدرت FATF در سازمان ملل متحد نسبت به گذشته بیشتر شده است. علت این مساله انجام شبکه‌سازی‌های گسترده، همراه‌سازی کشورهای دنیا با توصیه‌های FATF و قرار گرفتن توصیه‌های این نهاد مالی در قوانین و مقررات بین‌المللی است.
از طرف دیگر درخصوص رتبه‌بندی اعتباری کشورها در FATF، قرار داشتن ایران در لیست سیاه باعث شده کشور ما تبدیل به سیبل شود؛ به طوری که ایران به یک کیس جذاب برای افزایش رتبه اعتباری کشورها تبدیل شده است. به این صورت که برای بهبود رتبه اعتباری خود گزارش‌های متعددی از نحوه محدود کردن ایرانی‌ها، برخورد با حساب‌های بانکی متعلق به اتباع ایرانی و فعالیت اقتصادی ایرانی‌ها به FATF ارائه می‌دهند.
شاخص‌های سرمایه‌گذاری خارجی امروزه به گزارش‌های FATF از وضعیت کشورها وابستگی پیدا کرده و برای تمام سرمایه‌گذارهای خارجی مهم کشوری که می‌خواهند در آن سرمایه‌گذاری کنند در چه رتبه‌ای از بحث پولشویی و تامین مالی تروریسم قرار دارد.
ایران از سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۶ در لیست سیاه FATF قرار داشت. در ژوئن ۲۰۱۶ شش ماه پس از آغاز برجام FATF اقدامات متقابل علیه ایران را به مدت ۱۲ ماه به حالت تعلیق درآورد. اما بعد از خروج ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا از برجام شرایط عوض شد و با اقدامات جدید این سازمان، تلاش شد ایران از نظر مالی منزوی و حضورش در سیستم مالی جهانی دشوارتر شود.
از فوریه سال ۲۰۲۰ مصادف با ۱۳۹۸ شمسی مجددا وارد لیست سیاه شدیم و از آن زمان تا کنون مرتبا FATF در بیانیه‌های خود شکل حرف ثابت مبنی بر کشور دارای ریسک بالا در سرمایه‌گذاری را برای ایران تکرار کرده است. اگر جمهوری اسلامی ایران کنوانسیون‌های پالرمو و CFT را تصویب کند و به آنها ملحق شود FATF در خصوص تعلیق اقدامات تقابلی تصمیم‌گیری می‌کند. لیست سیاهی که اکنون ایران در آن قرار دارد به خاطر تعریف همین اقدامات تقابلی است؛ یعنی اقدام تقابلی مرز بین لیست سیاه و لیست خاکستری را تعیین می‌کند. اگر دو کنوانسیون مذکور را تصویب کنیم و به آن ملحق شویم می‌توانیم اقدام تقابلی را تعلیق کنیم و عملاً از لیست سیاه به لیست خاکستری برویم.
در مسیر اجرای منطقی و چارچوب‌دار برنامه اقدام به نحوی می‌شود گفت که تصویب این دو کنوانسیون و به تبع آن تلاش برای تعلیق برنامه اقدام عملاً خروج از لیست سیاه محسوب می‌شود؛ زیرا موضوعیت لیست سیاه FATF به خاطر اقدامات تقابلی است. وقتی اقدام تقابلی تعلیق شود ما در لیست خاکستری قرار می‌گیریم و می‌توانیم مانند ۳۰ کشور دیگر که در لیست خاکستری FATF هستند، یک روال عادی را برای تعاملات با FATF طی و این اشکالات را به مرور زمان حل کنیم.
البته کنوانسیون پالرمو توسط ایران تصویب شده اما هنوزCFT از سوی مجمع تشخیص مصلحت نظام به تصویب نرسیده و درحال بررسی است. در حالی که FATF به هر دو کنوانسیون پالرمو و CFT تاکید دارد. بنابراین صرفا با تصویب پالرمو نمی‌توانیم از لیست سیاه FATF خارج شویم اما می‌توانیم از FATF مطالبه کنیم تا اقدامات تقابلی را علیه ایران کاهش دهد یا امتیازاتی از FATF بابت تصویب پالرمو بگیریم.
مرکز اطلاعات مالی ایران به خاطر اینکه با FATF همکاری داشته و به ایمیل‌های FATF پاسخ داده، در کارگروه منطقه‌ای FATF در اوراسیا حضور فعال داشته است. در حال حاضر ایران عضو ناظر است و عضویت قطعی و دائمی در FATF ندارد. ایران طی سال‌های اخیر در برخی از نظرسنجی‌های فنی FATF برای اصلاح توصیه‌های آن نظر داده و مشارکت کرده است. هم‌چنین مقالات علمی در خصوص مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم منتشر کرده و این حس و رویکرد را به FATF منتقل کرده که ما نسبت به اجرای قانون و مقررات خودمان که چارچوب‌های توصیه‌های FATF را کامل رعایت کرده بی‌تفاوت نیستیم و عملاً توصیه‌های FATF را در کشور اجرا می‌کنیم.
به همین دلیل نگاه FATF به ایران متفاوت از نگاه به کره شمالی، دیگر عضو موجود در لیست سیاه است؛ چرا که FATF برنامه اقدام کره شمالی را کاملا باطل کرده و اقدامات تقابلی علیه کره شمالی را در سطح بالاتری از ایران تعریف کرده است. به نحوی که تمامی اتباع کره شمالی هیچ نوع سرویس و خدمتی را در موسسات پولی و مالی کشورهای دیگر دریافت نمی‌کنند. بانک‌ها و موسسات کره شمالی در بانک‌های کشورهای دیگر تعطیل هستند؛ در حالی که ایران می‌تواند سرویس و خدمات بگیرد ولی تحت نظارت و کنترل شدید با محدودیت قرار دارد.
بانک‌های ایران نیز در کشورهای دیگر تعطیل نیستند اما با محدودیت‌هایی در ارائه خدمات و سرویس مواجهند. البته اینها سطح دو اقدامات تقابلی FATF برای کشورهای موجود در لیست سیاه است. FATF برنامه اقدام ما را ابطال نکرده است. نظارت و ارزیابی عملکرد کشور بر اساس ورژن‌های قدیمی توصیه‌های خودش که بیشتر مبتنی بر اصلاح قوانین و مقررات است را نیز انجام می‌دهد.
هم‌چنین FATF اقدامات تقابلی علیه ایران را در بیانیه‌هایش تشدید نکرده و متن بیانیه‌اش از ۱۳۹۸ تا کنون بدون تغییر باقی مانده است. از طرف دیگر در کارگروه منطقه FATF مصوب شد که کمک فنی به ایران ارائه دهند، برای اینکه بتوانیم اشکالات‌مان را در حوزه مبارزه با پولشویی برطرف کنیم و از لیست سیاه خارج شویم.
گروه ویژه اقدام مالی تقدیرنامه مکتوب در گروه منطقه‌ای اوراسیا به ایران اهدا کرده است. همه این موارد نشان دهنده این است که FATF تمایل دارد با ایران تعامل داشته باشد. این نهاد برای مدیریت پولشویی و تامین مالی تروریسم در منطقه و در کشور ما تعامل با ایران را بر تقابل ترجیح می‌دهد. از طرف دیگر مرکز اطلاعات مالی ایران تلاش کرده که در چارچوب‌های فنی و حقوقی تعامل خود را با FATF حفظ کند و پاسخگوی سوالات آن باشد. این پاسخگویی‌ها و تعاملات در چارچوب منافع کشور و با نظارت شورای عالی مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم صورت گرفته است.
در حال حاضر عدم عضویت ایران در FATF علاوه بر ایجاد اختلال در مبادلات تجاری کشور در سطح بین‌الملل، زیان‌هایی را متوجه بازرگانان ایرانی کرده است.
در این زمینه بهنام ملکی ـ اقتصاددان - به ایسنا گفت: بسیاری از صرافی‌های کشورهای اطراف از تحریم‌های ظالمانه علیه ایران و هم‌چنین قرار نداشتن در یک سیستم رسمی مالی و تجاری با دنیا سوءاستفاده می‌کنند تا جایی که برخی بازرگانان ما توسط صرافی‌های واسط در ترکیه و دوبی نقره‌داغ شده‌اند. البته نامه دعوت اخیر FATF به ایران نشان می‌دهد که تعامل ایران با این نهاد مالی بین‌المللی بهتر شده است.
به گفته ملکی، وقتی ما تحریم نباشیم و با قرار گرفتن در نهادهایی مثل FATF به صورت رسمی مبادلات خود را انجام دهیم می‌توانیم ال‌سی باز کنیم، حساب رسمی داشته باشیم بانک‌های دو طرف ملزم هستند برای پول‌هایی که جابه‌جا می‌شود رسید ارائه دهند. کارها سرعت می‌گیرد و هزینه‌هایی که در نتیجه تحریم‌ها متوجه اقتصاد کشور می‌شود حذف می‌شود. همین حالا اقتصاد ما درگیر یک نظام اداری اختاپوسی ناکارآمد است و ما نپذیرفتن FATF که نوعی خودتحریمی محسوب می‌شود این اقتصاد را ناکارآمدتر کرده‌ایم.
وی درباره این شائبه که کشورهایی مثل آمریکا و اسرائیل در FATF نفوذ دارند و می‌توانند در صورت حضور ما در این نهاد مالی مشکلاتی برایمان ایجاد کنند، نیز تاکید دارد که نباید به خاطر یک سری ملاحظات کوچک از منافع بزرگ خود چشم‌پوشی کنیم. ممکن است سایه سیاست بر نهادهای بین‌المللی وجود داشته باشد و برخی قدرت‌ها در این نهادها اعمال نفوذ کنند، اما در ساختارهایی مثل FATF که مقداری دموکراسی وجود دارد فشار این قدرت‌ها کمتر است.
