جمهوری اسلامی ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ۱۸ شهریور ۱۴۰۴ در قاهره توافقی امضا کردند که می‌تواند راه را برای ازسرگیری بازرسی‌های هسته‌ای هموار کند. این تفاهم، با میانجی‌گری مصر و در حضور عباس عراقچی، وزیر خارجه کشورمان و رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، در بستری از تنش‌های منطقه‌ای و فشار‌های بین‌المللی شکل گرفت.
دیپلماسی در مصر: پلی میان تهران و آژانس؟
این تفاهم، که با وساطت هوشمندانه مصر و در سایه مذاکراتی نفس‌گیر میان عراقچی و رافائل گروسی شکل گرفت، تلاشی است برای بازگرداندن بازرسان آژانس به تأسیسات هسته‌ای ایران پس از ماه‌ها تعلیق همکاری‌ها. اما در جهانی که دولت ترامپ با سیاست‌های تهاجمی و حمایت دائمی و بی‌قیدوشرط از رژیم صهیونیستی می‌تواند معادلات را به ریزد، قاهره می‌تواند جرقه امیدی برای ثبات باشد، یا صرفاً لحظه‌ای گذرا پیش از بحرانی عمیق‌تر؟
مصر، با ایفای نقشی فراتر از یک میانجی، بار دیگر خود را به‌عنوان بازیگری کلیدی در خاورمیانه معرفی کرد. عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهور مصر، با تأکید بر حفظ نظام منع اشاعه و دفاع از حق کشور‌ها برای استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای، تلاش کرد توازنی ظریف میان ایران، آژانس و قدرت‌های غربی برقرار کند.
ترامپ، بازیگر سایه‌ها: دیپلماسی زیر فشار کاخ سفید
دونالد ترامپ، سیاست خارجی آمریکا را به سمتی برده که می‌تواند توافق قاهره را به چالش بکشد. خروج یک‌جانبه از برجام در سال ۲۰۱۸، تشدید تحریم‌ها و حمایت از حملات رژیم صهیونیستی به تأسیسات هسته‌ای ایران بستری از بی‌اعتمادی عمیق میان ایران و غرب ایجاد کرده است. دولت دوم ترامپ با بیش از ۲۰۰ فرمان اجرایی در هشت ماه نخست، از جمله تعرفه‌های سنگین بر چین، مکزیک و کانادا، و تشدید فشار بر ایران، رویکردی تهاجمی را در پیش گرفته که برخی آن را «دیپلماسی تخریب» می‌نامند.
این سیاست‌ها فضای دیپلماتیک را برای ایران ناخوشایند کرده است. عباس عراقچی در کنفرانس خبری قاهره با لحنی صریح هشدار داد که هرگونه اقدام خصمانه، از جمله فعال‌سازی مکانیسم ماشه توسط تروئیکای اروپایی (فرانسه، آلمان، بریتانیا)، این توافق را به بن‌بست خواهد کشاند. این موضع نشان‌دهنده خط قرمز‌های ایران است، به‌ویژه در شرایطی که حملات رژیم صهیونیستی به غزه، لبنان، سوریه و حتی قطر، منطقه را به لبه پرتگاه برده است. توافق قاهره، با ایجاد چارچوبی برای اطلاع‌رسانی درباره تأسیسات مورد حمله و ذخایر هسته‌ای، تلاش می‌کند این نگرانی‌ها را رفع کند، اما موفقیت آن به رفتار بازیگرانی مانند آمریکا و رژیم صهیونیستی بستگی دارد.
مصر، معمار گفت‌و‌گو: پلی در میان طوفان
نقش مصر در این توافق چیزی فراتر از یک میانجی‌گری ساده بود. قاهره که در سال‌های اخیر خود را به‌عنوان بازیگری بی‌طرف در مناقشات منطقه‌ای معرفی کرده، با وساطت بدر عبدالعاطی، وزیر خارجه، فضایی برای گفت‌و‌گو میان ایران و آژانس ایجاد کرد. تلاش‌های دیپلماتیک مصر، تحت هدایت السیسی، نقشی محوری در این موفقیت داشت. این کشور، با رایزنی‌های گسترده با ایران، اروپا و حتی آمریکا، توانست چارچوبی عملی برای ازسرگیری بازرسی‌ها فراهم کند، چارچوبی که رافائل گروسی آن را «گامی به سوی اعتمادسازی» توصیف کرد.
این توافق، که به نگرانی‌های امنیتی ایران نیز توجه نشان داده، تلاش می‌کند توازنی میان تعهدات پادمانی و دغدغه‌های تهران برقرار کند. ایران، که پس از حملات رژیم صهیونیستی، آژانس را به عدم محکومیت کافی این اقدامات متهم کرده، خواستار تضمین‌هایی برای جلوگیری از تکرار چنین حملاتی شده است. این موضوع، که در توافق قاهره به‌صورت غیرمستقیم مورد توجه قرار گرفته، می‌تواند نقطه ضعف یا قوت این تفاهم باشد، بسته به اینکه طرف‌ها چگونه به تعهدات خود عمل کنند.
تروئیکای اروپایی: بازیگرانی در تنگنای انتخاب
فعال‌سازی مکانیسم ماشه توسط تروئیکای اروپایی که می‌تواند تحریم‌های شورای امنیت را بازگرداند، یکی از بزرگ‌ترین تهدیدات پیش روی توافق قاهره است. کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در پستی در ایکس توافق قاهره را «گامی حیاتی» خواند، اما تأکید کرد که موفقیت آن به اجرای سریع تعهدات از سوی ایران بستگی دارد. این موضع، شکاف میان اروپا و آمریکا را نشان می‌دهد، جایی که اروپا به دنبال حفظ دیپلماسی است، اما تحت فشار سیاست‌های تهاجمی ترامپ قرار دارد.
تروئیکای اروپایی که در سال‌های گذشته سعی کرده بود برجام را حفظ کند، حالا باید میان حفظ توافق قاهره و همسویی با سیاست‌های آمریکا تعادل برقرار کند.
روزنه‌ای به سوی آینده یا بن‌بست تازه؟
توافق قاهره، اگرچه روزنه‌ای برای احیای دیپلماسی هسته‌ای گشوده، اما شکنندگی آن غیرقابل‌انکار است. ایران، که پس از خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ رویکردی محتاطانه‌تر در قبال مذاکرات بین‌المللی در پیش گرفته، بار‌ها تأکید کرده که همکاری با آژانس باید با احترام به حاکمیت ملی و امنیتش همراه باشد. گروسی در سخنرانی خود در شورای حکام، با اشاره به قانون مجلس ایران برای تعلیق همکاری‌ها، بر اهمیت ایجاد توازن میان تعهدات پادمانی و نگرانی‌های امنیتی تهران تأکید کرد. این درک از سوی آژانس می‌تواند نقطه قوتی برای حفظ توافق باشد.
آینده این توافق به عوامل متعددی بستگی دارد. نخست، اجرای دقیق تعهدات، و دوم، تروئیکای اروپایی باید از فرصت این توافق برای توقف مکانیسم ماشه استفاده کند، زیرا بازگشت تحریم‌ها می‌تواند مذاکرات را متوقف کند. سوم، نقش میانجی‌هایی مانند مصر و قطر، که اخیراً در دیپلماسی منطقه‌ای فعال‌تر شده، می‌تواند در حفظ این توافق تعیین‌کننده باشد. نقش چین و روسیه، به‌عنوان حامیان ایران در شورای امنیت، نیز در جلوگیری از بازگشت تحریم‌ها کلیدی خواهد بود.
آشتی در قاهره یا آتش در افق؟
توافق جمهوری اسلامی ایران و آژانس در قاهره، مانند شعله‌ای کوچک در تاریکی تنش‌های هسته‌ای و منطقه‌ای، امیدی محتاطانه ایجاد کرده است. این تفاهم نشان داد که دیپلماسی، حتی در اوج بحران، می‌تواند راه را برای گفت‌و‌گو باز کند. اما این مسیر پر از موانع است. آیا قاهره می‌تواند سرآغازی برای ثبات باشد، یا صرفاً لحظه‌ای گذرا پیش از شعله‌ور شدن بحرانی تازه؟
