این بیانیه در شرایطی روندهای تصمیم‌گیری در حوزه مذاکرات هسته‌ای را به‌صورت شفاف تبیین می‌کند که رویکردهای خصمانه آژانس در مواجهه با ایران، زمینه‌ساز برخی انتقادهای داخلی به دستگاه دیپلماسی درباره همکاری دوباره با آژانس شده بود.
ایران و آژانس درحالی طی روزهای اخیر برای تدوین چارچوب جدید همکاری‌های فی‌مابین در قاهره به «تفاهم» رسیدند که تجربه‌های اخیر همکاری با آژانس و به‌ویژه سکوت این نهاد بین‌المللی درباره اقدام‌های تجاوزکارانه رژیم‌صهیونیستی و آمریکا علیه تاسیسات هسته‌ای ایران، عملکرد گروسی و آژانس را با انتقادهای گسترده‌ای مواجه کرده‌است.
اکنون اما صدور بیانیه شورای‌عالی امنیت‌ملی، مهر تایید دیگری است بر روندهای حاکمیتی برای تصمیم‌گیری در پرونده‌های مهمی مانند «مذاکرات هسته‌ای»؛ موضوعی که اخیرا در گفت‌وگویی رسانه‌ای، مورد تاکید رئیس دستگاه دیپلماسی نیز قرار گرفته بود. سیدعباس عراقچی تاکید کرده بود که «تصمیم‌گیری در سیاست‌خارجی، یک امر حاکمیتی است، نه دولتی».
تاکیدهای راهبردی «شعام»
بیانیه روز یکشنبه شورای‌عالی امنیت ملی دارای نکات راهبردی ویژه‌ای درباره توافق اخیر ایران و آژانس است که در ادامه مورد بررسی قرار می‌گیرد.
۱
تأیید کمیته هسته‌ای
در بیانیه «شعام» تاکید شده است که «متن این ترتیبات در «کمیته هسته‌ای» شورای‌عالی امنیت‌ملی (متشکل از مسئولان ارشد نهادهای ذی‌ربط) مورد بررسی قرار گرفته و آنچه به امضا رسیده، در مجموع همان چیزی است که مصوب این کمیته بوده است». این تاکید بیش‌از هر چیز نشان‌دهنده پیشبرد تحولات این حوزه براساس روندهای حاکمیتی است.
۲
گزارش‌دهی به آژانس
یکی دیگر از نکات مصرح در بیانیه «شعام» به موضوع جنجالی روزهای اخیر درباره چگونگی «گزارش‌دهی به آژانس» مربوط می‌شود. دراین بیانیه آمده است که «درباره تأسیسات هسته‌ای تحت نظارت آژانس، که ازسوی آمریکا و رژیم صهیونیستی مورد حمله واقع شده، ایران پس از ایجاد شرایط لازم امنیتی و ایمنی، صرفاً گزارش خود را پس از کسب نظر شورای‌عالی امنیت‌ملی به آژانس ارائه می‌کند». این تاکید تبیین‌کننده موضع قاطع ایران درباره بازرسی‌ها، آن‌هم در شرایطی است که طرف مقابل می‌کوشد دراین زمینه روایت مطلوب خود را القا کند.
۳
روش‌های اجرایی
نکته مهم دیگر بیانیه درباره «روش‌های اجرایی» همکاری‌های دوطرف است؛ «در مرحله بعد، روش‌های اجرایی همکاری بین ایران و آژانس درباره گزارش ارسالی به آژانس، باید میان طرفین توافق شود و ازجمله براساس رویه داخلی، اجرای هرگونه اقدامی باید به تأیید شورای‌عالی امنیت ملی برسد». این تاکید از روند پیشبرد گام به گام همکاری‌ها و تصمیم‌گیری ایران درباره جزئیات فنی بازرسی‌هاست که در روزهای اخیر بحث‌های گسترده‌ای را در داخل به دنبال داشته‌است.
۴
هشدار درباره توقف توافق
بیانیه روز یکشنبه «شعام» با تاکید بر یک نکته راهبردی به پایان می‌رسد؛ اینکه «درصورت اتخاذ هرگونه اقدام خصمانه علیه ایران و تأسیسات هسته‌ای، ازجمله بازگرداندن قطعنامه‌های مختومه شده شورای‌امنیت، اجرای این ترتیبات متوقف می‌شود». این نکته «واکنش اجماعی» ایران به رویکردهای خصمانه تروئیکای اروپایی و تهدیدهای محور واشنگتن – تل‌آویو محسوب می‌شود.
چرا بیانیه مهم است؟
بیانیه راهبردی شورای‌عالی امنیت ملی از جنبه‌های مختلف، حائز اهمیت است؛ از جمله:
- هماهنگی دیپلماتیک: بیانیه «شعام» تأکید دارد که توافق قاهره تحت نظارت کامل این شورا به امضاء رسیده است و هیچ اقدام مستقلی ازسوی دستگاه دیپلماسی انجام نشده‌است. این تاکید علاوه‌بر رفع برخی شبهه‌های داخلی، نشان‌دهنده هماهنگی امنیتی - دیپلماتیک داخلی در برابر فشارهای خارجی است.
- ارسال پیام بازدارندگی: مشروط سازی توافق با آژانس به عدم اقدام‌های خصمانه علیه تاسیسات هسته‌ای ایران یا بازگرداندن قطعنامه‌های مختومه شورای امنیت سازمان ملل، به مثابه ارسال پیامی بازدارنده به غرب است مبنی بر اینکه اگرچه ایران برای «مذاکره» و «توافق» آماده است، اما از منافع ملی خود کوتاه نمی‌آید. این رویکرد می‌تواند عامل مهمی در جلوگیری از فعال‌سازی مکانیسم ماشه ازسوی طرف‌های اروپایی باشد.
- رفع شبهه‌های داخلی: یکی از نکات مهم مصرح در بیانیه شورای‌عالی امنیت‌ملی، شفاف‌سازی درباره «توافق قاهره» و تاکید بر حفظ راهبردهای مدنظر در تامین «منافع ملی» و «امنیت ملی» است. این نشان می‌دهد توافق برخلاف قانون مجلس عمل نکرده و با راهبری «شعام» به امضاء رسیده است.
- نمودی از اقتدار ملی: تاکید بیانیه شورای عالی امنیت‌ملی بر «گزارش‌دهی مشروط» و اجرایی‌سازی گام به گام تفاهم‌های فی‌مابین به ویژه درباره جزئیات فنی، نشان‌دهنده «موضع قدرت» در مذاکره است و همکاری با آژانس را به امنیت تأسیسات هسته‌ای گره زده‌است؛ رویکردی که از «عقلانیت» و «اقتدار» حکایت دارد. اکنون به همگان ثابت شده‌است که تهران از موضع ضعف مذاکره نمی‌کند و هر دسترسی یا گزارش‌دهی، پس از ارزیابی امنیتی محقق خواهد شد.
- راهگشایی برای مذاکرات: چارچوب تعیین شده ازسوی «شعام» برای پیشبرد مذاکرات با آژانس، به‌ویژه در زمینه «حفظ حق تعلیق در صورت تخطی غرب»، اهرم دیپلماتیک مهمی به‌شمار می‌آید که تهران در در موضع مذاکراتی «فعال» نگه می‌دارد و می‌تواند راهگشای مذاکرات هسته‌ای پیش رو با طرف‌های مختلف با محوریت رفع تحریم‌ها باشد.
