ناتوی عربی و چالش‌های پیش روی آن

: نکته‌ای که در اینجا باید مورد توجه قرار داد این است که ایده نیروی مشترک عربی یا همان ناتوی عربی، چیز جدیدی نیست و پیش‌تر نیز این ایده از سوی برخی از کشورهای عربی از جمله مصر مطرح شده بود؛ به‌طوری که در اجلاس شرم‌الشیخ در فوریه سال 2015 توافق شد که نیروی مشترک عربی با هدف مقابله با خطرات و دفاع از امنیت جهان عرب تشکیل شود. به دنبال این تصمیم رؤسای ستاد مشترک کشورهای عربی، پیش‌نویس نیروی مشترک عربی را آماده کردند. براساس این پیش‌نویس، هر کشور عربی باید میزان مشارکت نیروهای خود را مشخص می‌کرد و زیر نظر شورای دفاع مشترک متشکل از وزرای دفاع و خارجه کشورهای عضو فعالیت می‌کرد، نام این ائتلاف نیز «اتحاد استراتژیک خاورمیانه» گذاشته شد که در سطح رسانه‌ها به ناتوی عربی معروف گشت. از طرفی با روی کار آمدن دونالد ترامپ در مقام ریاست جمهوری ایالات متحده آمریکا، تحرکات سیاسی وی و مقامات برخی از کشورهای عربی، به‌ویژه عربستان برای تشکیل یک ائتلاف عربی علیه ایران بیشتر شد، از این‌رو نیروهای مسلح و مقامات نظامی هشت کشور عربی در مصر در سال 2018 برای انجام یک مانور مشترک دور هم جمع شدند و این امر، گمانه‌زنی‌ها برای تشکیل ناتوی عربی را بیش از پیش تقویت کرد.

تشکیل ناتوی عربی و حمایت ترامپ از آن، در راستای مقابله با ایران و گروه‌های محور مقاومت و از طرفی عادی‌سازی روابط دولت‌های عربی با اسرائیل بود. در اصل هدف نهایی این تشکل نظامی امنیتی، اتحاد میان کشورهای عربی با اسرائیل به‌منظور مقابله با ایران و متحدینش، پی‌گیری طرح معامله قرن و توافقات صلح ابراهیم بود. اگرچه این پیمان به طور عملی شکل نگرفت و با چالش‌هایی مواجه شد، اما با گذشت ده سال از پیشنهاد پیمان ناتوی عربی توسط عربستان و مصر و به دنبال آن ایالات متحده آمریکا، بار دیگر نام این پیمان بر سر زبان‌ها افتاده است، اما با این تفاوت اصلی که ایجاد این پیمان نه به دلیل مقابله با ایران و متحدینش، بلکه در راستای مقابله با تجاوزات رژیم صهیونیستی به کشورهای عربی می‌باشد. با این وجود، تشکیل ناتوی عربی به‌مثابه عاملی بازدارنده با چالش‌هایی مواجه است؛ نخست اینکه، تجربه تاریخی نشان داده که اتحادهای عربی در مقابل اسرائیل هیچ‌گاه موفقیت‌آمیز نبوده است، برای نمونه ائتلاف دولت‌های عربی در اواخر دهه 40 و 60 میلادی برای نبرد با اسرائیل به غیر از جنگ سال 1948 اعراب و اسرائیل که با موفقیت جزئی برای اعراب همراه بود، در سایر نبردها شکست سختی از اسرائیل خوردند و از طرفی وحدت دو کشور مصر و سوریه در سال 1958 تحت عنوان «جمهوری متحده عربی» به دلیل اختلافات دو کشور و کودتای سال 1961 در سوریه منجر به شکست این اتحاد شد.

همچنین بسیاری از کشورهای عربی دچار بحران‌های سیاسی و امنیتی هستند و نظام‌های سیاسی کارآمدی ندارند و همین امر، توان دفاعی آن‌ها را در برابر تهدیدات و تهاجمات خارجی، تحت‌ تأثیر قرار داده و آن‌ها را به شدت آسیب‌پذیر ساخته است. از طرفی عادی‌سازی روابط با اسرائیل از سوی کشورهایی نظیر مصر، اردن، امارات، بحرین، سودان و مراکش و نزدیکی بعضی از این کشورها به تل‌آویو پس از امضای توافق‌نامه‌های صلح از جمله مواردی است که زمینه را برای ایجاد یک راهبرد امنیتی مشترک میان کشورهای عربی با پیچیدگی‌های زیادی مواجه ساخته است، به‌طوری که با ابراز نگرانی مصر از حملات رژیم صهیونیستی به کشورهای منطقه و تلاش این کشور برای فعال کردن طرح ناتوی عربی، اما به دلیل تضعیف موقعیت مصر و کمرنگ شدن نقش مؤثر این کشور در معادلات سیاسی منطقه، به‌ویژه پس از انقلاب سال 2011 و از سوی دیگر امضای توافق بزرگ گازی مصر و اسرائیل و افزایش واردات گاز از اسرائیل، این امر علاوه بر آنکه باعث وابستگی قاهره به تل‌آویو در حوزه انرژی می‌شود، قدرت چانه‌زنی مصر را کاهش می‌دهد، باعث نفوذ سیاسی رژیم صهیونیستی از طریق راهبرد تجاری بر مصر می‌شود و هرگونه اقدام ضد اسرائیلی مصر را با چالش‌هایی روبه‌رو می‌سازد.

امارات متحده عربی نیز از جمله کشورهایی است که پس از امضای پیمان صلح ابراهیم در سال 2020 وارد تعاملات سیاسی و تجاری با رژیم صهیونیستی شده و این تعاملات از زمان آغاز عملیات جنگی این رژیم علیه مردم غزه، همچنان ادامه پیدا کرده و به‌رغم بعضی از محکومیت‌های لفظی امارات در قبال اقدامات خشونت‌آمیز اسرائیل در منطقه، اما در عمل به همکاری خود با تل‌آویو ادامه داده و اراده چندانی از سوی این کشور برای برقراری یک ائتلاف نظامی امنیتی در مقابل تهاجمات اسرائیل مشاهده نمی‌شود.

یکی دیگر از چالش‌های مهم و اساسی تشکیل ناتوی عربی در برابر رژیم صهیونیستی، وابستگی تسلیحاتی کشورهای عربی به‌ویژه قطر، عربستان و امارات به ایالات متحده آمریکا می‌باشد و این کشورها به لحاظ تاریخی از بزرگ‌ترین خریداران تسلیحات آمریکایی بوده‌اند و قراردادهای چند ده میلیارد دلاری برای خرید تجهیزات نظامی از آمریکا امضا کرده‌اند و از نظر آفندی و پدافندی وابستگی قابل توجهی به آمریکا دارند؛ از آنجا که آمریکا از متحدین اصلی رژیم صهیونیستی محسوب می‌شود و از طرفی حمایت‌های گسترده ترامپ از سیاست‌های تل‌آویو در منطقه، ایجاد هرگونه ائتلاف نظامی امنیتی میان کشورهای عربی را در برابر اسرائیل با شکست مواجه می‌سازد.

روی هم رفته، ایجاد ناتوی عربی بنابر دلایل گوناگون از جمله ناکامی‌های گذشته، وجود بحران‌های سیاسی امنیتی در بسیاری از کشورهای عربی، انعقاد پیمان صلح ابراهیم میان رژیم صهیونیستی و برخی از کشورهای عربی و همکاری نزدیک آن‌ها با این رژیم و از همه‌مهم‌تر، وابستگی نظامی این کشورها به قدرت‌های خارجی و در رأس آن ایالات متحده آمریکا که از متحدان کلیدی رژیم صهیونیستی محسوب می‌شود، ایجاد یک ائتلاف نظامی امنیتی را در برابر اسرائیل بسیار دشوار ساخته است.