به باور کارشناسان کریدور شمال–جنوب در چشمانداز بلندمدت میتواند به مسیرهای شرق–غرب متصل به چین و اروپا پیوند بخورد و یک شبکه یکپارچه حملونقل اوراسیایی ایجاد کند. برای روسیه، این مسیر جایگزینی پایدار برای راههای دریایی محدودشده است و برای ایران نیز این پروژه فرصتی برای تبدیل جغرافیا به قدرت، ایجاد درآمد و افزایش نفوذ راهبردی در منطقه و فراتر از آن خواهد بود.
«نیوزویک» در گزارش تحلیلی خود در مورد راه اندازی این گذرگاه آورده است: روسیه با شتاب در حال گسترش «کریدور بینالمللی حملونقل شمال–جنوب» (INSTC) است که شبکهای چندوجهی برای تجارت که روسیه، آسیای مرکزی، ایران و هند را دربر میگیرد و شمال اروپا را به جنوب آسیا متصل میکند. برای مسکو، این کریدور یک شریان حیاتی راهبردی به شمار میرود؛ مسیری که به کالاها و انرژی روسیه امکان میدهد از راههای دریایی طولانی و هرچه ناامنترِ عبوری از دریای سیاه، کانال سوئز و دریای سرخ عبور نکنند.
دلیل اهمیت پروژه است که بخش قابلتوجهی از صادرات روسیه اکنون از مسیر دریای سیاه انجام میشود؛ مسیری که تحت کنترل ترکیه قرار دارد و سپس از دریای مدیترانه، کانال سوئز و دریای سرخ عبور میکند. این مسیر از نظر مسافت، زمان، هزینه و قرار گرفتن در معرض تحولات ژئوپولیتیکی، چالشهایی را به همراه دارد.
کریدور بینالمللی حملونقل شمال–جنوب مسیر جایگزینی را ارائه میدهد که بر اساس آن، محمولههای روسی از طریق راهآهن به بندر باکو منتقل میشوند و سپس از طریق شمال ایران، با استفاده از راهآهن رشت–آستارا، به بندرعباس در خلیج فارس میرسند. از بندرعباس، کالاها امکان انتقال به هند و دیگر کشورهای جنوب آسیا را خواهند داشت. این مسیر زمان انتقال کالا را در مقایسه با مسیرهای سنتی کاهش میدهد.
درواقع، روسیه این کریدور را بهعنوان راهی برای کاهش وابستگی به مسیرهای دریایی موجود در نظر گرفته است.
به نوشته این نشریه آمریکایی، «ولادیمیر پوتین» رئیسجمهور روسیه در گفتوگویی اختصاصی با «مسعود پزشکیان» رئیس جمهور ایران، درباره پیشرفت راهآهن رشت–آستارا جویا شد؛ این قطعهای حیاتی به طول ۱۶۲٫۵ کیلومتر است که شبکه ریلی روسیه را بهطور مستقیم به بندرعباس در جنوب ایران متصل میکند. پزشکیان گفت «من هر هفته این پروژه را پیگیری میکنم»؛ که این موضوع نشاندهنده وزن راهبردی این طرح برای هر دو کشور است.
کریدور بینالمللی حملونقل شمال–جنوب از مسیرهای مختلفی عبور میکند که شامل کشورهای قزاقستان، ترکمنستان و جمهوری آذربایجان است و عبور از دریای کاسپین نیز بخشی از این شبکه به شمار میرود. این کریدور در نهایت شهرهای شمالی روسیه را به بنادر هند، از جمله بمبئی، متصل میکند و زمان ترانزیت را نسبت به مسیر کانال سوئز کاهش میدهد.
طبق این تحلیل، ایده این کریدور از دههها پیش مطرح بود اما به دلایلی از جمله تمرکز برخی کشورها به درآمدهای نفتی، اولویتبندی محدود و مخالفت برخی کشورها با افزایش نقش ترانزیتی ایران، پیشرفت آن با تأخیر همراه شده است. در حال حاضر، بیش از ۱۰۶ کیلومتر از مسیر راهآهن رشت–آستارا تکمیل شده و مقامات روسیه و ایران روند اجرای آن را پیگیری میکنند.
در واکنش به این موضوع، ایالات متحده اعلام کرده است که تحولات مرتبط با کریدور شمال–جنوب را زیر نظر دارد. مقامهای آمریکایی نسبت به افزایش نقش ایران در این مسیر ابراز نگرانی کردهاند زیرا میگویند این موضوع میتواند بر اجرای تحریمها و موازنه نفوذ منطقهای تأثیر بگذارد. با وجود این اظهارات، تحریمها همچنان برقرار است و روند توسعه کریدور نیز ادامه دارد.
در بخش پایانی گزارش آمده است: کریدور بینالمللی حملونقل شمال–جنوب در نهایت میتواند به مسیرهای شرق–غرب متصل به چین و اروپا پیوند بخورد و یک شبکه یکپارچه ریلی و دریایی اوراسیایی را شکل دهد. برای روسیه، این کریدور جایگزینی پایدار برای مسیرهای دریایی محدودِ آن فراهم میکند. پروژه برای ایران، جغرافیا را به قدرت بدل میسازد و درآمد و نفوذ راهبردی ایجاد میکند. برای ایالات متحده و دیگر قدرتهای غربی، این روند یک چالش است «ایجاد توازن میان منافع تجاری و سیاست تحریمها؛ در حالی که مسکو و تهران کریدوری را گسترش میدهند که میتواند لجستیک جهانی و پویاییهای قدرت منطقهای را دگرگون کند.»
