در جنگ اخیر میان اسرائیل و ایران، تلآویو از مجموعهای از ابزارها و روشهای پیچیده برای نفوذ به ساختارهای اطلاعاتی و نظامی ایران بهره برد. این اقدامات شامل استفاده از فناوریهای غیرنظامی و ابزارهای روزمره مانند سیستمهای GPS، برنامههای موبایل و دادههای دیجیتال بود که امکان رصد دقیق و هماهنگی عملیات را فراهم میکرد.
تکنولوژیهای غیرنظامی و ابزارهای امنیتی
الجزیره، امروز (دوشنبه)، در گزارشی مینویسد اسرائیل یک الگوی ویژه را دنبال میکند که در آن فناوریهای غیرنظامی برای اهداف امنیتی و نظامی بهکار گرفته میشوند و سپس همان فناوریها به بازارهای جهانی بهعنوان «راهکارهای هوشمند» برای شهرها، صنعت یا حوزه سلامت عرضه میشوند. این پدیده، که میتوان آن را «استفاده دوگانه» نامید، به تلآویو امکان میدهد تجربههای میدانی خود در کنترل و نظارت را به محصولات سودآور جهانی تبدیل کند.
استفاده دوگانه و شفافیت محدود
منظور از استفاده دوگانه، فناوریهایی است که هم در کاربردهای مدنی و هم نظامی قابل استفاده باشند، از ابزارهای ارتباطی و اینترنت گرفته تا سیستمهای ناوبری، پهپادها و نرمافزارهای پیشرفته.اگرچه تجارت این فناوریها تحت مجموعهای از توافقات بینالمللی و قوانین ملی، مانند توافق «واسنار» قرار دارد، اما اسرائیل عضو رسمی این توافق نیست و قوانین داخلی آن بیشتر بر صادرات سلاحهای مرسوم نظارت دارد.این باعث شده بسیاری از فناوریهایی که کاربرد اولیهشان نظامی است، بهظاهر غیرنظامی به بازار عرضه شوند، مانند نرمافزارهای تحلیل ویدئو یا سیستمهای شناسایی چهره، که ابتدا برای کنترل فلسطینیان توسعه یافته و سپس به عنوان ابزارهای امنیت شهری یا مدیریت ترافیک در کشورهای دیگر فروخته میشوند.
نمونههای عملی: «بریفکم» و شهرهای هوشمند
یک نمونه برجسته، شرکت اسرائیلی «بریفکم» است که تکنولوژی «خلاصه ویدئو» را توسعه داده است. این سیستم با تحلیل سریع ساعتها فیلم دوربینهای مداربسته، امکان رصد افراد و رویدادها را به شکلی بسیار سریعتر از روشهای سنتی فراهم میکند.در ابتدا، این فناوری برای رصد حرکت در بخشهایی از قدس شرقی استفاده شد و زیر پوشش «حفاظت از شهرکنشینان» فعالیت میکرد، اما در واقع بخشی از شبکه گسترده کنترل امنیتی بود. پس از اثبات کارایی آن در میدان، شرکت فناوری را در بازار جهانی بهعنوان راهکار امنیت عمومی و مدیریت ترافیک معرفی کرد و در سال ۲۰۱۸ توسط شرکت ژاپنی «کانن» خریداری شد.در سایت رسمی شرکت، فناوری «بریفکم» به عنوان ابزار ارتقای امنیت، مبارزه با جرم و مدیریت ترافیک در شهرهایی مثل شیکاگو تبلیغ میشود، در حالی که ریشههای آن کاربردهای نظامی دارد.
از نظارت فلسطینیان تا همه شهرکنشینان
این ابزارها در داخل اراضی اشغالی نیز بارها تغییر کاربری دادهاند. در دوران همهگیری کرونا، تلآویو با کمک سازمان امنیت داخلی این رژیم (شاباک)، دادههای موقعیت تلفنهای همراه را برای رصد بیماران و تماسهایشان به کار گرفت؛ همان فناوریهایی که ابتدا برای نظارت بر فلسطینیان طراحی شده بودند.شرکت «اناساو»، سازنده برنامه جاسوسی «پگاسوس»، نیز با معرفی سیستم «فلیمینگ» در مارس ۲۰۲۰ مدعی شد میتواند حرکت بیماران کرونا و تماسهای آنها را بدون نقض حریم خصوصی رصد کند. اما تحقیقات نشان داد دادههای واقعی میلیونها تلفن برای آموزش سیستم استفاده شدهاند و بخش بزرگی از آنها در دسترس عمومی قرار گرفته بود.
سیستمهای بیومتریک: «بلو وولف» و «رد وولف»
نمونه دیگری از تبدیل فناوری مدنی به ابزار نظامی، سیستمهای «بلو وولف» و «رد وولف» است. این سیستمها با شناسایی چهره افراد، امکان کنترل عبور و مرور فلسطینیان را فراهم میکنند. در «بلو وولف»، نظامی که با تلفنهای هوشمند کار میکند، چهره افراد ثبت و با پایگاه داده مرکزی مقایسه میشود و رنگی به آنها اختصاص مییابد: سبز برای اجازه عبور، زرد برای توقف و قرمز برای بازداشت.برای تکمیل دادهها، ارتش اسرائیل مسابقاتی برای جمعآوری تصاویر بیشتر برگزار کرد و از جمله کودکان و سالمندان نیز تصویربرداری شد. سیستم «رد وولف» با دوربینهای ثابت در مداخل شهرها و موانع نظامی تکمیل شد و حاصل آن چیزی است که میتوان آن را یک «زندان دیجیتال» توصیف کرد، معادل با موانع فیزیکی.
با این حال، این فناوریها در صادرات به عنوان ابزارهای امنیت مدنی معرفی میشوند، چون شناسایی چهره بهطور نظری میتواند برای باز کردن قفل گوشیها یا کنترل دسترسی به ساختمانها نیز به کار رود. همین خلا قانونی و نبود محدودیتهای بینالمللی، امکان فروش این فناوریها را به کشورهای دیگر فراهم کرده است.
سردستههای بازاریابی و زیباسازی روایت
شرکتهای اسرائیلی در بازاریابی این ابزارها، آنها را با عبارات «مدنی» و «امنیتی» توصیف میکنند تا جذابیت جهانی پیدا کنند. سیستمهای نظارت جمعیت، «مدیریت جمعیت» نامیده میشوند و دوربینهای حرارتی برای مشاهده اجسام زنده پشت دیوار، «دوربین دید در شب» معرفی میشوند.مثالی دیگر، شرکت «اکسودگو» است که در سال ۲۰۲۱ توسط دو فارغالتحصیل واحدهای اطلاعاتی ارتش رژیم صهیونیستی تأسیس شد. این شرکت فناوری پیشرفته شناسایی تونلها را توسعه داد، ابتدا در زمینه نظامی و علیه فلسطینیان به کار گرفته شد، سپس برای امنیت مرزی و پروژههای زیربنایی در آمریکا و اروپا به بازار عرضه شد.در نهایت، تغییر نام یا تبلیغات مدنی هیچ تغییری در ماهیت فناوری ایجاد نمیکند. ابزاری که برای جاسوسی طراحی شده است، طبیعتا به جاسوسی ادامه میدهد، حتی اگر در ظاهر در زمینه مدیریت ترافیک یا امنیت عمومی به کار رود. تجربه استفاده از «بریفکم» در اعتراضات شهر مینیاپولیس پس از قتل جورج فلوید نشان داد که چنین سیستمهایی همیشه تمایل دارند دامنه اختیارات خود را فراتر از هدف اولیه گسترش دهند.
