اخبار بین الملل-نیروگاه برق آبی توخته گل در کوه‌های «تین شان مرکزی» منتهی به رودخانه «نارین» در منطقه «کتمن- تیوبا» واقع است. این نیروگاه که 40 درصد از کل انرژی برق قرقیزستان را تولید می‌کند، توسط انستیتیوی علمی پژوهشی مسکو «گیدروپرویکت» طراحی شده و در سال 1975 میلادی به بهره برداری رسیده است.
نیروگاه برق آبی توخته گل بزرگترین نیروگاه در آسیای مرکزی است. در مرحله نخست این مخزن برای تامین آب مورد نیاز آبیاری در ماه می تا جولای زمین‌های کشاورزی ازبکستان و قزاقستان در نظر گرفته شد سپس در سال‌های 1990 میلادی در مخزن توخته گل تولید برق آغاز شد.
بدین ترتیب از سال 1990 میلادی کمبود آب در قرقیزستان روزانه افزایش یافته است. پس از خروج ازبکستان در سال 2009 میلادی از سیستم واحد انرژی آسیای مرکزی این کمبود هر سال تقریبا 4 درصد افزایش یافته است.
در زمان شوروی سابق در آسیای مرکزی در زمینه آب و انرژی یک سیستم مبادلات اجرایی شد که در چارچوب آن تنظیم جریان آب رودخانه‌های کشورهای بالا دست (تاجیکستان و قرقیزستان) از طریق صادرات منابع انرژی از کشورهای پایین دست (ازبکستان، قزاقستان، ترکمنستان) تلافی می‌شد.
تاجیکستان و قرقیزستان در زمستان آب را در مخازن آب «نوریک»، «قیراق قم» و نیروگاه برق آبی «توخته گل» ذخیره و تابستان آن را برای آبیاری زمین‌های کشاورزی ازبکستان، قزاقستان و ترکمنستان رها می‌کردند و در مقابل، زمستان این 3 کشور برق و گاز به تاجیکستان و قرقیزستان منتقل می‌کردند.
با فروپاشی شوروی سابق سیستم واحد انرژی برق از هم پاشید. کشورهای پایین دست گاز و برق را به همسایگان به نرخ بازار فروختند در نتیجه تاجیکستان و قرقیزستان در زمستان با کمبود برق مواجه شدند به گونه‌ای که در بیشتر مناطق تاجیکستان در دوران پاییز و زمستان برای برق محدودیت‌های شدید اجرایی شد.
10 سال بعد از فروپاشی شوروی سابق ازبکستان بابت بدهی، صادرات گاز به قرقیزستان و تاجیکستان را محدود کرد. آنها ناچار به راه اندازی توربین‌های نیروگاه برق آبی «نارین» برای تولید برق شدند. در نتیجه پر آب شدن رودخانه «سردریا» در زمستان هزاران هکتار زمین کشاورزی در ازبکستان و شمال تاجیکستان زیر آب می‌ماند. همچنین در آخر ماه فوریه جنوب قزاقستان نیز با سیل مواجه می‌شد.
در دوران خشکسالی که آب برای تولید برق و آبیاری کم است، وضعیت پیچیده‌تر می‌شد.
در حال حاضر ترکمنستان و ازبکستان جزو 10 کشور اول جهان هستند که آب سرانه کمتر از حد معمول را دارند. بر اساس ارزیابی سازمان ملل متحد، در اواسط قرن جاری، آسیای مرکزی با کمبود شدید آب مواجه خواهد شد.
در شرایط کنونی که منطقه با کمبود آب مواجه است و از سوی دیگر تولید برق نیروگاه توخته گل نیاز قرقیزستان را رفع نمی‌کند؛ دولت قرقیزستان با قزاقستان، ترکمنستان و تاجیکستان رایزنی بر سر واردات برق را آغاز کردند.
«آیتمامات نظراف» رئیس شرکت ملی انرژی در نشستی خبری اظهار داشت: تا ماه آوریل سال 2021 میلادی قرقیزستان نیازمند واردات یک میلیارد کیلووات ساعت برق است. هم‌اکنون در مورد واردات 500 میلیون کیلووات ساعت برق از قزاقستان به توافق رسیدیم.
علاوه بر این، برنامه‌ریزی شده در سال 2020 میلادی بین قرقیزستان و قزاقستان به مقدار 300 میلیون کیلووات ساعت برق مبادله شود. همچنین در مورد صادرات برق از تاجیکستان و ترکمنستان به قرقیزستان نیز گفت‌وگوها در حال انجام است.
با توجه به برخوردهای مختلف نسبت به استراتژی‌های اقتصادی، این استراتژی که بر منابع آبی تکیه می‌کند، با یکدیگر در تناقض هستند.
تنظیم هرگونه برنامه‌های ملی بدون در نظر گرفتن استراتژی منطقه‌ای مبنی بر استفاده از منابع آب در شرایط کمبود روزافزون آن قابل اجرا نخواهد بود. در آینده رقابت جداگانه کشورها و تنظیم برنامه‌های ملی می‌تواند پیامدهای وخیم اجتماعی و ژئوپلیتیک در تمام منطقه داشته باشد.
امروز دو رویکرد نسبت به بهره‌برداری از منابع آب وجود دارد. ازبکستان، قزاقستان و ترکمنستان ترجیح می‌دهند که قرقیزستان و تاجیکستان مانند قبل با تنظیم ریزش آب برای منافع کشورهای پایین دست بدون هیچ گونه پرداختی به فعالیت خود ادامه دهند.
در رویکرد دیگر، قرقیزستان به طور شدید اصرار دارد که کشورهای پایین دست به عنوان منابع طبیعی بهای آن را پرداخت کنند. البته پاسخ به این ادعا این است که آب هدیه خداوند است و نباید آن به عنوان کالا تلقی شود.
بالا و پایین دریاچه آرال فقط از طریق سیستم مبادله که در زمان شوروی به کار برده شده است، می تواند سازگاری ایجاد کند.
«کوبات رحیم اف» مشاور نخست وزیر قرقیزستان می‌گوید: انتقال برق یک تجربه رایج در زمان شوروی است که در سیستم واحد انرژی آسیای مرکزی اجرا می‌شد. باقی مانده‌های این سیستم امروز هم موجود است.
سازمان هماهنگ کننده یعنی مرکز مدیریت مشترک انرژی و همچنین کمیسیون بین‌المللی هماهنگی آب فعال در زمینه تقسیم منابع آب، در تاشکند واقع است اما این دو سازمان فعالیت خود را هماهنگ نمی‌کنند.
در نتیجه کار تاسیسات آب دریاچه آرال توسط کمیسیون بین‌المللی هماهنگی آب بدون حضور کارشناسان انرژی تنظیم و تصویب و توسط کارشناسان انرژی بدون حضور نمایندگان واحدهای آب اجرا می‌شود. در کمیسیون بین المللی هماهنگی آب و مرکز مدیریت مشترک انرژی متشکل از کارمندان ازبکستان است و منافع کشورهای بالا دست را در نظر نمی‌گیرند.
با آسیب دیدن منافع کشورهای پایین دست، با توجه به افزایش شدید نرخ سوخت، قرقیزستان و تاجیکستان از نیروگاههای برق در زمستان نیز به طور فعال استفاده می‌کنند.
گفتنی است، مخزن آب توخته گل در قرقیزستان در سال‌های آخر در زمینه تولید برق فعالیت می‌کند.
گفتنی است، اگر منابع آبی نیروگاه برق آبی توخته گل برای آبیاری کشورهای همسایه استفاده شود می‌توان از این بن بست بیرون آمد. ازبکستان در این زمینه 36 میلیون دلار، قزاقستان 31 میلیون دلار سود می‌برد. خسارت و هزینه قرقیزستان در سطح 35 میلیون دلار قرار می‌گیرد که توسط کشورهای دریافت کننده سود (قزاقستان، ازبکستان) به طور کامل تلافی می‌شد. ولی پیشبردی در این مسیر وجود ندارد.
در حال حاضر در آسیای مرکزی یک وضعیت باخت مشترک به وجود آمده است اگر چه زنگ مدیریت منابع آب در آسیای مرکزی از دیر وقت به صدا درآمده است. باید کشورهای برای حل این بحران بر سر میز مذاکره بیایند که مسیر سخت پیش رو خواهد بود.
روسیه که خود از بهم خوردن توازن اکولوژی در آسیای مرکزی در پی خشک شدن دریاچه آرال ضرر می‌بیند، میان این کشورها میانجی‌گری کند. باید توجه داشت بهره برداری مشترک از منابع آب، زمین، انرژی و نیروی کار بین روسیه و کشورهای منطقه آسیای مرکزی یک امر واجب است.
