آنچه در پی می خوانید، گفت و گو با دکتر احمد به پژوه، عضو هیئت علمی و استاد دانشگاه تهران (دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی) پیرامون نقش ها و وظایف و ویژگی های استاد موفق است. با تشکر از دکتر احسان الله محمدی که این گفت و گو را انجام داده اند، ماحصل آن تقدیم حضورتان می شود؛
* اساتید به این پرسش ها بیندیشند:
با این باور که «استاد خوب، خوب به دنیا نمی‌آید، بلکه خوب ساخته می‌شود»، لطفا به پرسش‌های زیر بیندیشید:
1- یک استاد موفق و کارآمد چه کسی است؟
2- یک استاد موفق و کارآمد دارای چه ویژگی‌هایی است؟
3- یک استاد موفق و کارآمد چه نقش‌هایی را باید ایفا کند؟
4- یک استاد موفق و کارآمد چه وظایفی به عهده دارد؟
5- برای اینکه یک استاد بتواند نقش ها و وظایف خود را به خوبی ایفا کند، به چه دانش‌ها، شناخت‌ها و مهارت‌هایی نیاز دارد؟
6- شما خود را به عنوان یک استاد، چگونه ارزیابی می‌کنید؟
7- آیا شما استاد موفقی هستید؟
8- در صورت بلی، شما تا چه میزان ویژگی‌های یک استاد موفق را احراز کرده‌اید؟
* مقدمه:
نظام جمهوری اسلامی ایران برای تحقق هدف‌های انقلاب اسلامی و تداوم آن ناگزیر است که به نظام دانشگاهی و آموزش عالی توجه کند و نظام دانشگاهی و آموزش عالی برای تحقق هدف‌های خود باید به تامین و تربیت نیروی انسانی عالم، لایق و شایسته برای عصر حاضر و آتی بیندیشد. در این راستا، اعضای هیئت علمی و استادان دانشگاه‌ها و موسسه‌های آموزش عالی، مهم‌ترین عامل یک نظام آموزشی محسوب می شوند. یک عضو هیئت علمی همان قدر که دانشجویان را تعلیم می‌دهد، آنان را تربیت می‌کند، زیرا تعلیم و تربیت لازم و ملزوم یکدیگرند. انسان است که سرنوشت انسان را رقم می‌زند و استاد، امانتداری است که امانتِ او غیر از همه امانت هاست. انسان، امانت اوست. از این رو، همه استادان به عنوان الگو و قهرمان دانشجویان قلمداد می شوند و نقش بسیار مهمی در توسعه کشور و رشد همه جانبه دانشجویان ایفا می کنند
و گاهی ملاحظه می شود رفتار استاد، منش استاد، صدای استاد، نفوذ نگاه و چهره او بر دانشجویان اثر تربیتی دارد. بدیهی است استادان چه بخواهند و چه نخواهند، نخست زیر نظر خداوند سبحان بوده و سپس زیر نظر دانشجویانشان هستند و آنان از طریق الگوبرداری و همانندسازی از اساتید یاد می‌گیرند و آنان را الگوی خود قرار می‌دهند. بدون شک، دانشجویان بیشتر تمایل دارند خود را با استادان موفق و محبوب، همانند سازی کنند، در نتیجه قبل از «درس شیرین ریاضی! «استاد شیرین ریاضی» مطرح است! از این رو ضرورت دارد در نظام جمهوری اسلامی ایران هر قدر که امکان دارد استادان، مورد احترام و تکریم قرار گیرند و به نیازهای آنان توجه شود. از سوی دیگر شایسته است مکانیسم‌های مادی، معنوی و اجتماعی به کار گرفته شود تا باهوش‌ترین، لایق‌ترین، نجیب‌ترین، عالم‌ترین و عاشق‌ترین و شایسته‌ترین افراد جامعه به عنوان استاد، گزینش و تربیت شوند و به سوی شغل شریف استادی در دانشگاه روی آورند. استادی، کار عشق است و عشق است که حرکت می‌آفریند و هر که عاشق باشد، استاد می شود.
* نقش ها و وظایف و ویژگی های استاد موفق:
بی‌شک، هدف‌های نظام دانشگاهی و آموزش عالی به طور عمده توسط یکایک استادان، تحقق می‌یابد. از این رو، اهمیت و عظمت نقش استاد در جوامع بشری به حدی است که از سویی پیامبران الهی علیهم السلام، خود را معلم معرفی می‌کنند و از سوی دیگر ملاحظه می شود که تاریخ، اغلب به دست استادان بزرگ، رقم زده می شود. با اندک تامل در سیره و زندگی‌نامه استادان موفق تاریخ، نقش‌ها و وظایف و ویژگی‌هایی به شرح زیر در چهار محور مشخص و شناسایی می شوند:
محور اول: استاد موفق، کسی است که به نقش‌های خود آگاهی دارد و به آنها عمل می کند، نقش هایی از قبیل:
1- در نقش یک مدرس و یاد دهنده
2- در نقش یک فرد متخصص و حرفهای
3- در نقش یک متعلم و یادگیرنده
4- در نقش یک پژوهشگر
5- در نقش یک مربی و پرورشکار
6- در نقش یک الگوی انسان‌سازی
7- در نقش یک هنرمند
8- در نقش یک اصلاح‌گر رفتار
9- در نقش یک اصلاح‌گر جامعه
10- در نقش یک شهروند و عضوی از جامعه
11- در نقش یک ناقل فرهنگی
12- در نقش یک مشاور تحصیلی و تربیتی
13- در نقش یک راهنمای درسی
14- در نقش یک مدیر آموزشی
15- در نقش یک تسهیل کننده و راهنمای یادگیری
16- در نقش یک مددکار اجتماعی
17- در نقش یک تکنولوژیست آموزشی
18- در نقش یک راهنمای مطالعاتی
19- در نقش یک مبلغ مذهبی
20- در نقش یک ناظم و انضباطی
21- در نقش یک برنامه ریز درسی و آموزشی
22- در نقش یک قاضی و ارزیابی کننده.
محور دوم: استاد موفق، کسی است که به وظایف خود آگاهی دارد و به آنها عمل می‌کند، وظایفی به این شرح:
استاد موفق، کسی است که در رشته تحصیلی خود از تخصص و دانش لازم برخوردار است و به اصول و مبانی تعلیم و تربیت آگاهی دارد و عاشق دانش و دانشگاه است.
استاد موفق، کسی است که به دانش‌های لازم در حوزه روان‌شناسی و تعلیم و تربیت و مهارت‌های تدریس، روش‌های اصلاح رفتار و نظایر آن مجهز است (توانایی، در دانایی است).
استاد موفق، کسی است که الگوی شایسته‌ای است، عاشق کارش است و به کارش علاقه‌مند است. استاد موفق، کسی است که بتواند از نقش «پلیس بودن» خود بکاهد و بر نقش «راهنما بودن» خود بیفزاید.
استاد موفق، کسی است که سعی می‌کند در ارتباط با دانشجویان از به کار بردن روش‌های انضباطی افراطی اجتناب کند.
استاد موفق، کسی است که از استادان خود و همکاران خود به نیکی یاد می‌کند و به دانشجویان اجازه نمی دهد از استادان یا دانشجویان دیگر بدگویی یا غیبت کنند.استاد موفق، کسی است که با استادان پیشکسوت و همکاران خود مشورت می‌کند و با آنان رابطه مطلوبی برقرار می نماید.
استاد موفق، کسی است که رشته‌های تحصیلی دیگر را کم اهمیت یا بی‌اهمیت جلوه نمی‌دهد و بر نیاز جامعه به همه معارف بشری تاکید می‌کند.
استاد موفق، کسی است که از کجروی‌‌های اخلاقی و اجتماعی اجتناب می‌کند.
محور سوم: استاد موفق، کسی است که در ارتباط با دانشجویان به وظایف خود به شرح زیر آگاهی دارد و به آنها عمل می‌کند:
استاد موفق، کسی است که بتواند با دانشجویان خود به نحو شایسته‌ای رابطه برقرار کند و آنان را دوست داشته باشد.
استاد موفق، کسی است که به رشد همه جانبه دانشجویان توجه می‌کند و رشد آنان را در تمام ابعاد تسهیل می‌نماید.
استاد موفق، کسی است که به دانشجویان خود درس زندگی و چگونه زیستن را یاد می‌دهد و آنان را با مهارت‌های زندگی، مهارت‌های اجتماعی و مهارت‌های ارتباطی آشنا می‌کند.
استاد موفق، کسی است که سعی می‌کند نیازهای دانشجویان خود را بشناسد و به آنها پاسخ مناسب دهد. استاد موفق، کسی است که انتظارهای خود را با توان‌های دانشجویان تعدیل می‌کند.
استاد موفق، کسی است که سعی می‌کند اسامی دانشجویان خود را حفظ کند و آنان را با احترام خطاب کند.
استاد موفق، کسی است که به دانشجویان احترام می‌گذارد و برای آنان ارزش قائل است و با آنان با احترام و ادب صحبت می‌کند.
استاد موفق، کسی است که با دانشجویان با مهر و محبت صحبت می‌کند. در این ارتباط گفته‌اند: استاد موفق، کسی است که سعی می‌کند دانشجویان خود را به اندیشیدن دعوت کند و آنان را به سوی مستقل شدن، تفکر انتقادی و نشاط علمی سوق دهد.
استاد موفق، کسی است که با پرسش‌های دانشجویان به طور صحیح و تشویق‌آمیز برخورد می‌کند. هنگامی که پاسخ پرسشی را نمی داند، با شجاعت می‌گوید «نمی دانم!»
استاد موفق، کسی است که می‌کوشد فعالانه به حرفهای دانشجویان گوش کند و در مواقع لازم با آنان همدردی و هم احساسی نماید.
استاد موفق، کسی است که:سعی می‌کند گاهی فرصت‌هایی برای ابراز وجود و خودنمایی مطلوب دانشجویان فراهم کند. استاد موفق، کسی است که سعی می‌کند ظرفیت و انگیزش یادگیری دانشجویان را افزایش دهد.
استاد موفق، کسی است که سعی می‌کند عزت نفس دانشجویان را بهبود و ارتقا بخشد.
استاد موفق، کسی است که به تفاوت‌های فردی دانشجویان توجه می‌کند، تفاوت های فردی را می‌پذیرد، از مقایسه آنان اجتناب می‌نماید و میزان پیشرفت یا پسرفت هر دانشجویی را با خودش و با گذشته خودش مقایسه می‌کند. استاد موفق، کسی است که به احساسات و عواطف دانشجویان توجه می‌کند و در صورت نیاز با آنان همدلی می‌کند.
استاد موفق، کسی است که تلاش می‌کند هنگام رو به رو شدن با رفتارهای نامطلوبِ دانشجویان، افت انگیزش و افت تحصیلی، علت‌های بروز رفتارها را مورد شناسایی قرار دهد (توجه به اصل علت و معلول).
استاد موفق، کسی است که هنگام رو به رو شدن با رفتارهای نامطلوب دانشجویان، از کوره در نمی‌رود و با شکیبایی واکنش مناسب از خود نشان می‌دهد.
استاد موفق، کسی است که رابطه میان عملکرد تحصیلی و پیامدهای آن را (رابطه میان حاصل سعی و تلاش و نمره) به دانشجویان آگاهی می دهد و می‌شناساند. در این باره گفته‌اند:
نابرده رنج، گنج میسر نمی‌شود
مزد آن گرفت جان برادر که کار کرد
استاد موفق، کسی است که می‌کوشد دانشجویان را متناسب با میزان تلاش و پیشرفت‌شان تشویق کند، نه آنکه در آنان غرور بیجا ایجاد نماید.
استاد موفق، کسی است که صیاد رفتارهای مطلوب است و به رفتارهای مطلوب دانشجویان در همه امور (علمی، اجتماعی، اخلاقی، هنری و ورزشی) توجه می کند و آنها را مورد تشویق قرار می‌دهد.
استاد موفق، کسی است که به دانشجویان اعتماد می‌کند و از پیش‌داوری پرهیز می‌نماید.
استاد موفق، کسی است که می‌کوشد دانشجویان را با یکدیگر دوست کند و مهارت‌های اجتماعی و دوست‌یابی را به آنان آموزش دهد.
استاد موفق، کسی است که دانشجویان را همان طور که هستند، می‌پذیرد.
استاد موفق، کسی است که با دانشجویان صادقانه و با صمیمیت رفتار می‌کند و می‌کوشد بین گفتار و رفتارش هماهنگی باشد.
استاد موفق، کسی است که می‌کوشد در حد امکان خطاهای کوچک دانشجویان را مورد اغماض و چشم‌پوشی قرار دهد. در ضمن یادمان باشد که قرار نیست به همه رفتارها و گفتارها واکنش نشان دهیم.
استاد موفق، کسی است که می‌کوشد به قول‌های داده شده خود عمل کند و از دادن قول‌ها و وعده‌های نامعقول خودداری نماید.
استاد موفق، کسی است که در ارزیابی و قضاوت‌های خود درباره دانشجویان عادلانه رفتار می‌کند و حتی در نگاه کردن به آنان، عدالت را رعایت می‌نماید.
استاد موفق، کسی است که: سعی می‌کند با دانشجویان، تبعیض آمیز
برخورد نکند و میان آنان به لحاظ وضعیت مالی یا شرایط خانوادگی، تبعیض قائل نشود.
استاد موفق، کسی است که از خجالت دادن، مسخره کردن و تحقیر کردن دانشجویان اجتناب می‌کند.
استاد موفق، کسی است که از برچسب‌زدن به دانشجویان و پیش‌داوری کردن اجتناب می‌کند (تفکیک رفتار بد از دانشجوی بد).
استاد موفق، کسی است که سعی می‌کند در صورت امکان به منظور شناخت همه جانبه دانشجویان، گاهی در فعالیت‌های غیر رسمی (مانند شرکت در اردوها و ورزش‌های گروهی) شرکت کند.
محور چهارم: استاد موفق، کسی است که در ارتباط با تدریس و کلاس‌داری به وظایف خود به شرح زیر آگاهی دارد و به آنها عمل می‌کند:
استاد موفق، کسی است که سعی می‌کند در رشته تخصصی خود تدریس کند.
استاد موفق، کسی است که با مطالعه و آمادگی قبلی سر کلاس حاضر می‌شود.
استاد موفق، کسی است که برای درس‌هایی که قرار است تدریس کند، پیش‌تر طرح درس کامل خود را طراحی و تهیه می‌کند و در اختیار دانشجویان قرار می‌دهد.
استاد موفق، کسی است که سعی می‌کند با برنامه‌ریزی و مدیریت مناسب، از زمان کلاس به بهترین وجه استفاده کند و زمان کلاس را به بطالت نمی‌گذراند.
استاد موفق، کسی است که سعی می‌کند به موقع در کلاس حضور یابد و زودتر از موقع، کلاس را ترک نکند.
استاد موفق، کسی است که بتواند فضای با نشاط، آرام و مناسبی در کلاس ایجاد کند.
استاد موفق، کسی است که گاهی در فرآیند تدریس، برای ایجاد تنوع، لطیفه مناسبی بیان می‌کند.
استاد موفق، کسی است که سعی می‌کند با فضاسازی مناسب، به شرایط فیزیکی کلاس (مانند نور کافی، هوای مناسب و گرمایش و سرمایش کلاس) توجه کند.
استاد موفق، کسی است که، سعی می‌کند با آشناسازی دانشجویان با واقعیت‌ها، میان کلاس درس و دنیای واقعی پیوند ایجاد کند.
استاد موفق، کسی است که سعی می‌کند میان علم و عمل پیوند برقرار سازد.
استاد موفق، کسی است که در فرآیند تدریس، به جای توجه به «محصول یادگیری» به «فرآیند یادگیری» توجه دارد.
استاد موفق، کسی است که به کمیت و کیفیت یادگیری دانشجویان دلسوزانه توجه می کند.
استاد موفق، کسی است که می‌کوشد برای تدریس اثربخش‌تر، از مواد آموزشی، وسایل آموزشی و فناوری آموزشی مناسب استفاده کند.
استاد موفق، کسی است که می‌کوشد برای تدریس اثربخش‌تر، از مثال‌ها و تجربیات واقعی و آموزنده مناسب استفاده کند.
استاد موفق، کسی است که اگر از نظر علمی، مرتکب اشتباهی شد، صادقانه اشتباه خود را می‌پذیرد، به آن اعتراف می‌کند و در مقام رفع و اصلاح آن برمی‌آید.
استاد موفق، کسی است که از انتقاد نمی‌هراسد و از انتقاد همکاران و دانشجویان استقبال می‌کند.
استاد موفق، کسی است که سعی می‌کند در صورت لزوم از مشاوره فردی و آموزش انفرادی استفاده کند.
استاد موفق، کسی است که به حضور دانشجویان توجه دارد و می‌کوشد دانشجویانی که به طور منظم در کلاس حضور می‌یابند را تشویق کند و علت غیبت دانشجویان غایب را جویا شود و پیگیری کند.
استاد موفق، کسی است که سعی می‌کند از طریق دفتر ارتباط با خانواده، با والدین دانشجویان ارتباط نزدیک داشته باشد.
استاد موفق، کسی است که سعی می‌کند در همایش‌های علمی و کارگاه‌های آموزشی فعالانه شرکت کند.
استاد موفق، کسی است که سعی می‌کند نزد استادان دیگر از نکات مثبت دانشجویان صحبت کند.
استاد موفق، کسی است که می‌کوشد آراستگی ظاهر خود را حفظ کند و لباس مرتب و تمیز بپوشد.
استاد موفق، کسی است که سعی می‌کند کلاسش را به کلاس آرامش، مهربانی، محبت، صمیمیت، عشق، پیشرفت و امنیت تبدیل کند.
استاد موفق، کسی است که از شخصیتی با اقتدار، استوار و پایدار برخوردار است و شخصیت او آمیزه‌ای از مهر، عطوفت، متانت، شکیبایی و تعهد است.
استاد موفق، کسی است که سعی می‌کند در رفتار و گفتار خود ارزش‌هایی مانند امانت داری، راستگویی، وفای به عهد، نظم و انضباط، سعی و تلاش را ترویج دهد و ارج بنهد.
* مدرسه عشق:
سرانجام، استاد موفق کسی است که با عشق تدریس می‌کند و در این بخش، به عنوان حسن ختام، مدرسه عشق، سروده زیبای مجتبی کاشانی تقدیم می شود:
در مجالی که برایم باقی است
باز همراه شما، مدرسه ای می سازیم
که در آن همواره اول صبح، به زبانی ساده
ِمهر، تدریس کنند و بگویند:
خدا، خالق زیبایی و سراینده عشق، آفریننده ماست
در مجالی که برایم باقی است
باز همراه شما، مدرسه ای می سازیم
که خِرد را با عشق، علم را با احساس
ریاضی را با شعر و دین را با عرفان
همه را با تشویق، تدریس کنند
لای انگشت کسی قلمی نگذارند
و نخوانند کسی را حیوان
و نگویند کسی را کودن
و استاد هر روز، روح را حاضر و غایب بکند
و به جز ایمانش، هیچ کس چیزی را حفظ نباید بکند
مغزها، پر نشود چون انبار
قلب‌ها، خالی نشود از احساس
درس هایی بدهند که به جای مغز، دل ها را تسخیر کنند
از کتاب تاریخ، جنگ ها را بردارید
در کلاس انشا، هر کس حرف دلش را بزند
«غیرممکن» را از خاطره‌ها محو کند
تا کسی بعد از این، باز نگوید: «هرگز»
و به آسانی «همرنگ جماعت نشود» و نگوید: «امان از حرف مردم!»
زنگ نقاشی، تکرار شود
رنگ را در پاییز تعلیم دهد، قطره را در باران، موج را در ساحل
زندگی را در رفتن و برگشتن از قله کوه
و عبادت را در خدمت به خلق
کار را در کندو و طبیعت را در جنگل و دشت
مشق شب این باشد که شبی چندین بار همه تکرار کنیم:
عدل، آزادی، قانون، شادی و...
امتحانی بشود که بسنجد ما را
تا بفهمند چه قدر عاشق و آگه و آ‌دم شده ایم؟
* سخن پایانی :
1- به احترام مقام بلند همه استادان، لحظه ای با تمام وجود به پا می خیزم. 2- به حرمت تأثیری که همه استادان بر فرزندان این سرزمین داشته اند، هزاران گُل تقدیم آنان می‌کنم. 3- به امید فرداهای بهتر، سبزتر، موفق‌تر، مهرافزون‌تر و بهاری‌تر، به یکایک استادان وطنم سلامی گرم و صمیمانه تقدیم می‌کنم.
* رفتارهای نامتعارف برخی از استادان:
در این بخش به مطالعه کاستی‌ها و رفتارهای نامتعارف برخی از استادان پرداخته می‌شود و خود را در آینه می‌بینیم و مورد بررسی قرار می دهیم؛
1- استاد، با روان شناسی دانشجو آشنایی ندارد.
2- استاد، به کارش و دانشجو علاقه ای ندارد.
3- استاد، به دانشجو بی‌احترامی می‌کند و او را تحقیر و سرزنش می‌نماید.
4- استاد، از آراستگی ظاهری لازم برخوردار نیست.
5- استاد، برای دانشجو وقت نمی‌گذارد و میزان ملاقاتش با دانشجو کم است.
6- استاد، به طور منظم در جلسه‌های گروه آموزشی و دانشکده شرکت نمی‌کند.
7- استاد، چند شغله است.
8- استاد، واحدهای زیادی تدریس می‌کند.
9- استاد، مطالعه کافی ندارد و به روز نیست.
10- استاد، لحن صدا و تدریس یکنواخت دارد.
11- استاد، با طرح مسائل غیرعلمی (بیان خاطره‌ها) وقت کلاس را تلف می‌کند.
12- استاد، سر کلاس با تلفن همراه صحبت می‌کند.
13- استاد، دیر سر کلاس حاضر می‌شود و کلاس را زود تمام می‌کند.
14- استاد، بدون دلیل کلاس را طولانی می‌کند.
15- استاد، اوراق امتحانی را با دقت نمی‌خواند و تصحیح نمی‌کند.
16- استاد، بدون توجه به قابلیت‌ها و شایستگی‌های دانشجویان و با دادن نمره ناعادلانه به آنان (کیلویی نمره دادن)، می‌خواهد محبوب شود (کسب محبوبیت کاذب به هر قیمتی!)
17- استاد، با تمجیدهای نابجا، در دانشجو غرور کاذب ایجاد می‌کند! (دانشجوی دکتری را دکتر خطاب می‌کند!)
18- استاد، نمرات دانشجویان را دیر می‌دهد.
19- استاد، دانشجو را به درستی کمک و راهنمایی نمی‌کند و کمک‌های اندکی به دانشجو ارائه می‌کند.
20- استاد، به سوال‌های دانشجو توجه نمی‌کند یا واکنش خشم‌آلود و نامناسب نشان می‌دهد.
21- استاد، کار دانشجو را با دقت نمی‌خواند و به موقع باز نمی‌گرداند.
22- استاد، مسائل و مشکلات و بحث‌های گروه آموزشی را در کلاس مطرح می‌کند (عدم رازداری حرفهای).
23- استاد، در برج عاج خود زندگی می‌کند و در حیات اجتماعی دانشکده و دانشگاه حضور و مشارکت ندارد.
24- استاد، مطالعه مستمر ندارد و دانش او به روز نیست.
25- استاد، میان دانشجویان تبعیض قائل می‌شود.
26- استاد، تکالیف غیر مرتبط به دانشجویان می‌دهد.
27- استاد، انتقادناپذیر و انعطاف‌ناپذیر است.
28- استاد، گاهی برای جذب دانشجو، به دانشجو باج می‌دهد!
29- استاد، در کلاس از استادان و همکاران دیگر بدگویی و غیبت می‌کند.
30- استاد، طرح درس مشخصی ندارد.
31- استاد، پاسخ‌های غیر مستدل به سوال‌های دانشجویان می‌دهد و اگر پاسخ سوالی را نمی داند، با شجاعت نمی‌گوید «نمی‌دانم».
32- استاد، با استادان و همکاران دیگر تعامل لازم، هماهنگی و وحدت رویه وجود ندارد.
* علت ها:
1- استاد، طرح درس کامل ندارد.
2- استاد، مطالعه کافی ندارد.
3- استاد، با روان‌شناسی دانشجویان آشنا نیست و نمی‌داند یا نمی‌تواند با آنان رابطه برقرار کند.
* راهکارها و توصیه ها:
1- توصیه می شود استادان در باره اهمیت درس خود و فلسفه درس خود به ویژه در جلسه اول برای دانشجویان صحبت کنند.
2- توصیه می شود استادان در کارگاه‌های آموزشی گوناگون شرکت کنند.
3- توصیه می شود استادان، مدیریت موقعیت‌های بحرانی را یاد بگیرند و از بروز رفتارها و رخدادهای غیر متعارف پیشگیری نمایند.
4- توصیه می شود استادان به طور عملی اصول برقراری رابطه مطلوب با دانشجویان را به کار ببرند.
