وابستگی اقتصاد کشور به نفت و تحریم آن یکی از مشکلاتی است که همواره اقتصاد کشور را تهدید کرده است. با خروج دونالد ترامپ از برجام و تعیین زمانبندی برای بازگشت تحریم‌ها، شمارش معکوس برای تحریم نفتی ایران آغاز شده است. تحریم‌های سال 91 نیز در بخش‌های مختلف مربوط به صادرات نفت خام اعمال شد.
آنچه که پیش‌بینی می‌شود این تحریم‌ها مجدد نیز اعمال خواهد شد. تحریم‌های نفتی سال 91 موجب کاهش بیش از یک میلیون بشکه‌ای صادرات نفت خام شد؛ بررسی راه‌های تحریم‌پذیری نفت کشور در طراحی روش‌ها برای بی‌تاثیرکردن تحریم‌ها بسیار اهمیت دارد.
در همین رابطه صادق مردانی کارشناس اقتصاد نفت درباره علل اصلی تحریم‌پذیری نفت ایران به خبرنگار باشگاه توانا گفت: علت انتخاب نفت به عنوان نقطه تحریم ایران آن است که آن کشور، مثلا کشور تحریم کننده متوجه شده که کشوری را که می‌خواهد تحریم کند در این نقطه، ضعف دارد.
به گفته وی آمریکا فهمید که ایران در حوزه نفت ضعف دارد؛ ریچارد نفیو طراح معماری نفتی ایران در وزارت خزانه داری آمریکا است؛ نفیو و همکاران در جلسات متعددی نشسته‌اند به این فکر کرده‌اند که چگونه می‌توانند ایران را تحریم نفتی کرد.
وی تصریح کرد: زمانی که آمریکا، ایران را تحریم کرد، نفت 70 الی 80 دلار بود و پیش از آن قیمت نفت ایران در جهان 100 دلار بود که موجب شده بود ایران به کشور جا افتاده‌ای در زمینه نفتی تبدیل شود. اما این مسئله نتوانست جایگزین نبود استراتژی و عدم هماهنگی بین بخش‌های مختلف اقتصاد شودهمین مسئله موجب افزایش ضربه‌پذیری اقتصاد شده بود.
*سوددهی همیشگی فروش نفت، نشانه درک نادرست از تجارت است
وی افزود: اصلی‌ترین دلیل تحریم‌پذیری نداشتن فهم درست از تجارت نفت است. شاید بخش فروش اموربین‌الملل شرکت نفت، فروش نفت و مسائل آن را درک کنند اما بقیه نهادهای نظارتی و اجرایی کشور فهم درستی از فروش نفت ندارند.
مردانی خاطرنشان کرد: متاسفانه در بین نفتی‌ها چیزی به اسم ضرر وجود ندارد. در وزارت نفت در فروش نفت همیشه بیان می‌کنند که باید سود کنیم. برخی کارشناس‌های فروش نفت می‌گویند که اگر در معامله نفتی 100 میلیون سود کنید، کسی نمی‌گوید آفرین و هر چقد هم سود کنید یک شاخه گل هم نمی‌دهند. کافی است ضرر کنید تا بالاترین نهادهای رسمی نظارتی پیگیر شوند که چرا در معامله ضرر کردید این درحالی است که اصل تجارت بر سود و ضرر بنا شده است.
*انحصار فروش نفت، موجب تحریم‌پذیری نفت شده است
این کارشناس اقتصاد نفت درباره اصلی‌ترین دلیل تحریم‌پذیری و اثرگذاری تحریم نفت گفت: فهم نادرست شکل گرفته از تجارت نفت موجب شده تا انحصاری در فروش نفت به وجود بیاید. فروش نفت در ایران به صورت انحصاری در اختیار حاکمیت است. حاکمیت یعنی تمام بخش‌هایی که در دولت قرار دارند مخصوصا اموربین الملل شرکت ملی نفت ایران که مراحل صادرات نفت توسط این بخش از وزارت نفت انجام می‌شود.
به گفته مردانی خام فروشی، دومین دلیل تحریم‌پذیرشدن نفت ایران است و نزدیک به 30 الی 40 سال است که حدود نیمی از نفت تولیدی در کشور ما به صورت خام فروخته می‌شود. به عنوان مثال عربستان در روز بیش از 10 میلیون بشکه تولید دارد که 4 میلیون آن در داخل کشور پالایش و مصرف می‌کند. 4 میلیون آن به وسیله پالایشگاه‌های خودش درخارج از کشور پالایش می‌کند و تنها حدود 2 میلیون از این مقدار را به صورت خام به فروش می‌رساند. این رفتار عربستان موجب شده تا ضربه‌پذیری اقتصاد این کشور در مقایسه با ایران که 50 درصد نفت آن به صورت خام صادر می‌شود، افزایش پیدا کند.
وی درباره محدود شدن ارزی در فروش نفت بیان کرد: محدود شدن به فروش با ارز خارجی مخصوصا دلار، سومین دلیلی است که موجب شده تا فروش و صادرات نفت کشور ضربه‌پذیر شود. اولین بند در سایت بازرگانی امور بین الملل وزارت این است:« فروش نفت ایران به ارز دلار است، مگر اینکه ما به شما بگوییم که ازچه ارزی می‌خواهیم استفاده کنیم» این موضوع در قرارداد ذکر می‌شود.
این کارشناس اقتصاد نفت تصریح کرد: دلیل استفاده از دلار، این است که این ارز کمترین نوسان را در میان ارزهای جهان دارد. اما این مسئله برای کشوری درست است که با آمریکا مشکل نداشته باشد.
*اقتصاد کشور وابسته به فروش نفت است
مردانی درباره وابستگی اقتصاد کشور به فروش و صادرات نفت گفت: اقتصاد وابسته به نفت دلیل دیگری است که موجب تحریم‌پذیری صادرات نفت می‌شود. من موضوع وابستگی اقتصاد به خود نفت را اصلا قبول ندارم. اقتصاد ما وابسته به درآمد‌های ارزی خارجی و فروش نفت خام است.
وی ادامه داد: اقتصاد نباید از نفت جداشود. نفت فرزند اقتصاد است مگر می‌شود نفت را از اقتصاد جدا کرد. مشکل دولتی بودن، فروش نفت خام به ارزهای خارجی، وابستگی اقتصاد و نبود فهم درست در تجارت، این چهاردلیل موجب شد که امریکا فهمید می‌تواند ما را تحریم کند. البته چون تحریم‌های نفتی ایران موجب فشار بر اقتصاد برخی کشورها می‌شد، آمریکا نمی‌تواند در کشورهای ثالث نفوذ مستقیم بکند به همین خاطر بر ابزارهای سازوکار فروش نفت مثل بیمه نفتکش‌ها و امثال آن اثر می‌گذارد.
*معایب مکانیسم فروش نفت تا زمانی که تحریم‌نشدیم دیده نشد
این کارشناس انرژی درباره آسیب‌شناسی مسیر فروش نفت ایران گفت: این یک مسیر کاملا خطی است. امور بین الملل مذاکره می‌کرد، تمام که می‌شد نفت را می‌فروخت و با بخش خارجی معاونت ارزی بانک مرکزی هماهنگ بود که چه ارزهایی را دریافت کند.
وی خاطرنشان کرد: مرحله بعد وصول درآمدها بود. مالک ارز خارجی بانک مرکزی است، در کشورهای دیگر اینطور نیست و بانک مرکزی تسلطی ندارد، کارش حفظ ارزش است. در روش‌های فروش نفت یک متغیر را هیچوقت در نظر نگرفتند و آن هم تاثیر ریسک‌های سیاسی بود. این تاثیرهارا هیچوقت نگاه نکردیم تا تحریم شدیم یک مکانیزم زمانی معایبش دیده می‌شود که به مشکل بخورند. معایب مکانیسم فروش نفت ایران، تا روزی که تحریم شدیم، دیده نشده بود. بسیاری از شرکت‌ها پیش از تحریم تقاضای فروش نفت خام داشتند که با آن مقابله می‌شد.
*تحریم ناپذیری نفت، تصور نادرست مدیران نفت
مردانی در پایان گفت: پیش از وضع تحریم‌ها مدیران عالی بانک مرکزی کشور می‌گفتند که امکان ندارد بانک مرکزی تحریم شود و هیچ جای دنیا هم تحریم نشده چون یک نهاد مردمی است. از طرف دیگر مدیران نفتی مثل آقای قمصری می‌گفتند که نفت ایران تحریم پذیر نیست. همچنین پیش از تحریم‌ها معایبی که در فروش نفت دیده می‌شد را گوشزد می‌کردند اما متاسفانه از طرف مدیران عالی کشور پیش از تحریم‌ها دیده نشد.
وی گفت: پس از وضع تحریم‌ها معایب فروش نفت مشخص شد و همه کاسه چه کنم به دست گرفتند. ولی امریکا از ابزارهایی استفاده کرد که بانک مرکزی ایران تحریم شد. آمریکا بانک مرکزی ایران را تحریم نکرد بلکه آن را وارد فضای تحریمی کرد به طوری که اگر شرکتی با آن معامله می‌شد وارد لیست تحریم می‌شدند.
