به دنبال گسترش فقر و بیکاری در میان شهروندان سعودی و به طور خاص جوانان این کشور، تحرکات اخیر این افراد علیه حکومت سعودی و اعتراض به سیاست‌های رژیم آل سعود در سایه حکمرانی « محمد بن سلمان » ولیعهد جوان این کشور حاکی از وجود زمینه‌ای برای آغاز شورش‌های مدنی در این کشور بود.
جرقه اعتراض شهروندان سعودی علیه حکومت آل سعود
هفته‌های گذشته جوانان سعودی در شبکه‌های اجتماعی با هشتگ « تجمع افراد بیکار» بر سوء مدیریت مقامات سعودی تاکید کردند و گفتند: عربستان به عنوان یکی از ثروتمندترین کشورهای عربی و بزرگترین تولید کننده نفت در جهان است که این مسئله بر بیکاری افراد تاثیری نداشته است.
فعالان تأکید کردند که با وجود «اصلاحات اقتصادی» که بیش از دو سال پیش آغاز شده و آنگونه که ولیعهد سعودی در خصوص چشم‌انداز خود تبلیغ می‌کرد، فرصت‌های شغلی یا توسعه سایر صنایع غیر نفتی توفیق چشمگیری ایجاد نشده است. بازنشر هشتگ «انجمن بیکاران» از سوی فعالان موجب شد این هشتگ در صدر قرار گیرد. این هشتگ پیش از این نیز در آگوست 2020 در محکومیت برخورد دولت با بحران بیکاری و درخواست اشتغال زایی در عربستان منتشر شده بود.
اداره کل آمار عربستان گزارشی را طی دو هفته گذشته منتشر کرد که نرخ بیکاری در بین سعودی‌ها در پایان سه ماهه دوم سال گذشته 15.4 درصد بوده است.
طبق آخرین آمار 4میلیون از شهروندان سعودی زیر خط فقر زندگی می‌کنند. 2 میلیون کارمند حقوق مکفی ندارند. 2 میلیون شهروند واجد الشرایط، بیکار هستند. بدهی عمومی عربستان نیز 854 میلیارد دلار برآورد شده است.
نکته جالب توجه آنجاست که به فاصله چند روز از آغاز اعتراضات رسمی شهروندان سعودی به افزایش نرخ بیکاری در میان جوانان و نیز گسترش فقر، محمد بن سلمان درحالی که کُتی به ارزش 5400 یورو معادل 24.658.29 ریال سعودی و شالی که سوژه رسانه‌ها شد و بالغ بر 2 هزار و 800 ریال قیمت داشت در نشست شورای صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان حاضر شد. شرکت‌های بزرگ دولتی هم مدتی است که دستمزد کارمندانشان را پرداخت نکرده‌اند و شرکت‌های بخش خصوصی در حال تعدیل نیرو و کاهش دستمزدها هستند.
این امر خشم بسیاری از سعودی‌ها را برانگیخت. در این زمینه صفحه کاربری «به سمت آزادی» در توئیتر نوشت: به خدا قسم آیا این شخص به بحران‌های شهروندان، وضعیت بیکاری و کسری بودجه فکر می کند؟
«ترکی الشلهوبی» روزنامه‌نگار معارض سعودی نیز در این زمینه به کسانی که اقدامات بن سلمان را در خودنمایی با اموال مردم ستایش و گمان می کنند که با این کار درجه بن سلمان را بالا میبرند گفت که شما در واقع او را به عنوان یک مدل به تصویر می‌کشید.
حزب تجمع ملی عربستان که مخالف سیاست‌های آل سعود است با ابراز نگرانی درباره افزایش نرخ بیکاری در میان جوانان سعودی اعلام کرد: وعده‌های مقامات آل سعود با آنچه که در واقعیت انجام می‌دهند هیچ تطابقی ندارد و این بیانگر شکست رژیم سعودی در پرونده استخدام جوانان و به معنی بی‌توجهی کامل به رنج ملت است. وعده‌های حکومت عربستان صرفاً برای تبلیغات رسانه‌ای جهت جلب توجه غربی‌ها بوده است. همه این وعده‌ها تنها برای مهار خشم شهروندان و سرگرم کردن آنها با راه حل‌های موقتی و جزئی است. واقعیت آن است که رژیم سعودی در کاهش نرخ بیکاری به شکل بی‌سابقه شکست خورده است.
خشم سعودی‌ها از حکومت به خیابان‌ها کشیده شد
اما ادامه بی‌توجهی‌های حکومت آل سعود به خواسته مردم موجب شد تا اعتراضات ملت خشمگین عربستان از فضای مجازی به خیابان‌ها منتقل شود.
در همین زمینه دوشنبه شب اهالی شهر «بریده» استان القصیم در اعتراض به سیاست‌های اقتصادی دولت سعودی در خصوص محدودیت‌های کرونایی و اوضاع اقتصادی و بیکاری ناشی از آن به خیابان‌ها آمده و خواستار رفع این محدودیت‌ها شدند.
بر اساس این گزارش، شرکت کنندگان در تظاهرات با سر دادن شعارهایی دریافت هرگونه مالیات در ایام کرونا و افزایش فقر و بیکاری در عربستان را محکوم کردند.
این تظاهرات که با حضور و تجمع صدها جوان همراه است منجر به درگیری با نیروهای امنیتی سعودی شده است.
تظاهرات کنندگان اعتراض خود را نسبت به مالیات‌ها، قرنطینه، جلوگیری از مسافرت، فقر فزاینده و بیکاری در کشور اعلام کردند.
منابع محلی اعلام کردند که پلیس القصیم و گارد ملی در پی تشدید اعتراضات و درگیری میان معترضان و نیروهای امنیتی در بریده، به حالت آماده باش درآمده است.
«بدر السحیبانی» سخنگوی رسانه‌ای پلیس استان القصیم اعلام کرد که در این تظاهرات، شماری از شرکت کنندگان بازداشت و به دادستانی تحویل داده شدند.
مرحله دشوار آینده اقتصادی عربستان
کاهش درآمدهای ارزی در سایه شیوع ویروس کرونا، جنگ نفتی و قطع شدن درآمدهای حاصل از سفر حجاج به عربستان باعث شد تا عربستان برای جبران کسری بودجه خود به روش‌های ریاضتی روی بیاورد. کاهش درآمدهای ارزی باعث شد تا سیاست های تشویقی دولت عربستان برای تداوم اطاعت پذیری شهروندان کاهش یابد. در این راستا، مالیات بر ارزش افزوده از اواسط 2020، از 5 درصد به 15 درصد افزایش یافته و همچنین کمک هزینه زندگی هم از ابتدای ماه ژوئن قطع شد. افزایش سه‌برابری مالیات‌ها در تاریخ این کشور بی‌سابقه بوده است.
بسیاری از تحلیل‌گران اقتصادی اقدامات ریاضتی و انقباضی سیاست‌گذاران عربستانی از جمله کاهش هزینه‌ها و سه برابر شدن مالیات ارزش افزوده در این کشور را مانعی بزرگ بر سر راه ریکاوری رشد اقتصادی عربستان می‌دانند. مقامات عربستانی به‌دلیل کاهش درآمدهای نفتی این کشور و همچنین برای حفاظت از ارزش ارز میخکوب شده خود در برابر دلار آمریکا، دست به اقدامات انقباضی زده‌اند. «محمد الجدعان» وزیر دارایی عربستان اخیرا اعلام کرد که سیاست‌های مالی در اولویت دولت این کشور قرار دارد و انتظار می‌رود کسری بودجه این کشور از 12 درصد در سال 2020، به 9/ 4 درصد در سال 2021 کاهش پیدا کند.
موسسه رتبه بندی «فیچ » در 9 نوامبر 2020 با اشاره به سقوط آزاد قیمت نفت در بازارهای جهانی و افزایش مشکلات مالی و بودجه‌ای دولت عربستان در نتیجه تعطیلی کسب و کارها برای کاستن از سرعت شیوع کرونا، ارزیابی خود از چشم انداز بزرگ ترین اقتصاد خاورمیانه را تغییر داد و آن را منفی اعلام کرد.
عربستان، آبستن اعتراضات مردمی است؟
پیش از این نگاه غالب در مورد عربستان این بود که به دلیل بافت سنتی و همچنین غلبه گفتمان وهابیت، امکان انقلاب و یا شورش و اعتراض‌های فراگیر در این کشور وجود ندارد. به صورت کلی شاید این نگاه درست به نظر می رسید اما نباید از برخی از متغیرهای مداخله کننده و شتاب دهنده غافل بود. پیشرفت شبکه‌های اجتماعی یکی از این متغیرها است که باعث شده مردم عربستان دیگر اخبار را تنها از طریق مراجع رسمی دنبال نکنند و اخبار و حوادث واقعی را بدون سانسور و روتوش دنبال کنند. این مسئله باعث ایجاد یک تغییر نگرش در جامعه عربستان شده و به همین دلیل با ظهور انقلاب‌های عربی در سال 2011 برخی از استان‌های عربستان شاهد اعتراض‌هایی بود که در نوع خود بی‌سابقه تلقی می‌شد.
بررسی پتانسیل‌های اعتراض و شورش اجتماعی در عربستان به معنای فوری بودن این مسئله نیست. اما نباید فراموش کرد که مردم عربستان از نگاه «رفاه در برابر اطاعت پذیری» گذر کرده و اکنون شاهد حتی نوعی تحقیر ملی نیز هستند. چرا که اقدامات ماجراجویانه محمد بن سلمان باعث تضعیف جایگاه بین المللی عربستان شده است؛ به نوعی که این کشور در 6 سال گذشته وارد جنگ یمن شده که سنگین ترین شکست ها را متحمل شده است. این مسئله در کنار فشارهای اقتصادی و سرکوب مخالفان باعث شده تا احتمال بروز شورش و اعتراض در عربستان، دیگر احتمالی بعید و دور از ذهن نباشد.
در همین راستا تظاهرات خیابانی شهروندان عربستان به دلیل گسترش فقر و بیکاری را می‌توان مقدمه‌ای برای آغاز موج گسترده‌ای از اعتراضات علیه حکومت سعودی دانست که قطعا با سرکوبگری‌های این رژیم همراه خواهد شد. اما این اقدام ملت عربستان نشان داد که سیاست سرکوب و خفقان در این کشور که با قدرت گیری محمد بن سلمان به شکل بی‌سابقه‌ای افزایش یافته و در واقع برگ برنده ولیعهد جوان برای حذف مخالفان است، دیگر نمی‌تواند کارساز باشد.
