پس از چندین روز تشدید خشونت‌های فرقه‌ای در جنوب سوریه، اسرائیل ۲۵ تیرماه ۱۴۰۴ چندین هدف دولتی سوریه، از جمله وزارت دفاع و منطقه‌ای نزدیک به کاخ ریاست‌جمهوری در دمشق را مورد حمله قرار داد. این حملات پس از درگیری‌های متقابل فزاینده بین شبه‌نظامیان دروزی، قبایل بادیه‌نشین سنی و نیروهای دولتی سوریه رخ داد که گزارش‌ها حاکی از کشته شدن دست‌کم ۳۰۰ نفر، از جمله غیرنظامیان، است. اسرائیل، دولت سوریه و رهبران دروزی با میانجیگری آمریکا روز ۲۸ تیر اعلام آتش‌بس کردند. در عین حال اوضاع همچنان پرتنش است و نگرانی‌هایی از احتمال بروز مجدد خشونت یا مداخلات بیشتر وجود دارد.
چرا این خشونت‌ها اکنون رخ داد؟
مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی در گزارشی نوشت: در روزهای اخیر، تنش‌ها در استان سویدا، قلب جمعیت دروزی سوریه که شاخه‌ای اقلیتی از اسلام و تنها ۳ درصد از جمعیت سوریه را تشکیل می‌دهند، شدت گرفت. این دور اخیر خشونت ظاهرا با مجموعه‌ای از آدم‌ربایی‌ها و حملات متقابل بین افراد قبیله‌های سنی بادیه‌نشین و شبه‌نظامیان محلی دروزی آغاز شد. با وخامت اوضاع، دولت انتقالی مستقر در دمشق نیروهایی را برای سرکوب خشونت اعزام کرد. اما شبه‌نظامیان دروزی، که عمیقا به دولت اسلامگرای سنی بی‌اعتمادند و خاطرات درگیری‌های پیشین با جنگجویان سنی را در ذهن دارند، به‌جای همکاری، با این نیروها درگیر شدند. پست‌های شبکه‌های اجتماعی و گزارش‌های تاییدنشده از عملیات خانه‌به‌خانه نیروهای دولتی و کشتار غیرنظامیان، وضعیت را ملتهب‌تر کرد و نگرانی‌هایی از تکرار جنایات گسترده علیه جامعه علوی در ماه مارس برانگیخت. مداخله اسرائیل خشونت را تشدید کرد؛ ابتدا تانک‌های دولتی در سویدا هدف قرار گرفتند و سپس حملات هوایی به وزارت دفاع در دمشق انجام شد. مقامات اسرائیلی اعلام کردند که مداخله آن‌ها با هدف حفاظت از اقلیت دروزی در سوریه صورت گرفته است. با این حال، جامعه دروزی سوریه درباره تعامل با اسرائیل دچار ۲ دستگی است و برخی عناصر نسبت به نیات نهایی اسرائیل عمیقا بدبین هستند.
این وضعیت برای سوریه پس از اسد چه معنایی دارد؟
چرخه فرقه‌ای خشونت، شکنندگی گذار سیاسی سوریه پس از سرنگونی بشار اسد در سال ۲۰۲۴ را برجسته می‌کند. این وضعیت چندین چالش پیش روی احمد الشرع، رئیس‌جمهور موقت سوریه، برای تثبیت کشور را نشان می‌دهد. نخست، ناآرامی‌ها، بی‌اعتمادی عمیق جوامع اقلیت به دولت انتقالی اسلامگرا و ناکامی آن در جلب حمایت این جوامع برای مدل حکومتی در حال شکل‌گیری را نشان می‌دهد. دوم، این امر یادآوری می‌کند که الشرع هنوز نتوانسته کنترل کامل را برقرار کند و گروه‌های مسلح متعدد، به‌ویژه در میان اقلیت‌هایی مانند در دروزی‌ها و کردها که از ادغام شبه‌نظامیان خود در ارتش سوریه خودداری می‌کنند، را یکپارچه سازد. سوم، خشونت‌ها دشواری‌های الشرع در کنترل عناصر مسلح مختلف در ائتلاف خود، از جمله جنگجویان خارجی و عناصر تندروتر با انضباط کمتر و ایدئولوژی سخت‌گیرانه‌تر را نشان می‌دهد. در نهایت، دخالت اسرائیل نشان‌دهنده آسیب‌پذیری گذار سوریه در برابر مداخلات خارجی است که این فرایند دشوار را پیچیده‌تر می‌کند.
ایالات متحده چه نقشی ایفا کرده است؟
پس از حملات اسرائیل، ایالات متحده به میانجیگری برای برقراری آتش‌بس کمک کرد. دولت ترامپ اکنون دولت الشرع را عنصری مهم در استراتژی خاورمیانه خود می‌داند. ایالات متحده امیدوار است که دولت جدید سوریه انزوای ایران را تقویت کند، به سوی صلح با اسرائیل حرکت کند و به تثبیت منطقه گسترده‌تر کمک کند. با این حال، حمایت قوی ایالات متحده (از جمله لغو تحریم‌ها) رئیس‌جمهور الشرع را از فشارهای داخلی و بین‌المللی برای اصلاحات مصون کرده است. دولت او سعی کرده گذار را از طریق اجبار مدیریت کند، به‌جای آن‌که گام‌های لازم برای ایجاد حکومتی فراگیر از جامعه چندفرقه‌ای سوریه، پیشبرد پاسخگویی و پایه‌گذاری صلح و امنیت برای همه سوری‌ها بردارد. برخی کشورهای منطقه معتقدند که تنها ایالات متحده می‌تواند دولت انتقالی را به اجرای اصلاحات مورد نظر تشویق کند تا پیش از ارائه کمک‌های مالی بیشتر برای بازسازی سوریه، این اصلاحات محقق شود.
پیامدهای منطقه‌ای این حوادث چیست؟
حملات اسرائیل به اهداف دمشق در سراسر منطقه بازتاب یافت. بسیاری از کشورهای خاورمیانه نگرانند که حمایت مداوم ایالات متحده از اسرائیل به آن اجازه می‌دهد تا به‌عنوان هژمون منطقه‌ای تثبیت شود و بتواند بدون مجازات در سراسر منطقه حملاتی انجام دهد. این نگرانی‌ها کشورهای حاشیه خلیج فارس را به حفظ روابط با ایران برای مقابله با نفوذ اسرائیل سوق داده است.
ناآرامی در سوریه همچنین استراتژی‌های منطقه‌ای کشورهای حاشیه خلیج فارس را تضعیف می‌کند. اگرچه بسیاری از این کشورها درباره پیوندهای پیشین دولت انتقالی با گروه‌های افراطی تردید دارند، معتقدند که رئیس‌جمهور الشرع بهترین شانس برای تثبیت سوریه را دارد. ثبات در خاورمیانه برای موفقیت برنامه‌های تنوع اقتصادی این کشورها حیاتی است.
