امسال برای ششمین سال متوالی مقام معظم رهبری نام سال را بر محور تولید ملی انتخاب فرمودند. ایشان دلیل چنین تکراری را محوری بودن اقتصاد در پیشرفت کشور، انباشت چالش‌‌های اقتصادی در یک دهه گذشته و اهمیت بحث تولید ملی در پیشرفت اقتصادی عنوان کردند. حضرت آیت‌‌الله خامنه‌‌ای در بیانات نوروزی امسال در تبیین اهمیت تولید دانش‌‌بنیان بویژه در بخش کشاورزی، از موضوع پراهمیت امنیت غذایی کشور سخن گفتند و تاکید کردند کشور حتما باید در محصولات پایه غذایی به امنیت کامل و خودکفایی لازم دست پیدا کند.
افزایش تولید و خودکفایی در تولید نیازهای کشور از راهبردهای انقلاب اسلامی و از بندهای مهم سیاست‌‌های کلی اقتصاد مقاومتی است. اصلاحات ارضی دوره پهلوی دوم، کشاورزی ایران را زمین زد و تبدیل به کشوری وابسته شدیم ولی پس از انقلاب سیاست خودکفایی تولیدات کشاورزی و دامی در دستور کار قرار گرفت و در برخی دوره‌‌ها توانستیم در محصولاتی مانند گندم به خودکفایی برسیم. با این حال سالانه بیش از 14 میلیارد دلار برای واردات مواد غذایی و نهاده دامی ارز از کشور خارج میشود. در دوران کرونا مساله خودکفایی بیش از پیش با امنیت غذایی گره خورد چرا که کشورها صادرات مواد غذایی استراتژیک خود را به دیگر کشورها کاهش داده یا حتی متوقف کردند. جنگ روسیه و اوکراین دوباره موضوع خودکفایی در کالاهای اساسی و امنیت غذایی کشورها را به موضوعی حیاتی تبدیل کرد.
مقام معظم رهبری در بیانات نوروزی در ادامه تشریح لزوم تامین داخلی امنیت غذایی کشور، به وجود زمینههای تحقق چنین مطالبه‌‌ای در کشور بزرگ‌مان اشاره کرده و فرمودند: «کشور بزرگ است، زمینههای زیادی هست، ما دشت‌‌های حاصل‌خیز زیادی داریم. در بخش‌‌های مختلف کشور دشت‌‌های حاصل‌خیز داریم، اگر روی اینها کار کنیم، که بنده در چند سال قبل از این، درباره خوزستان یک اقدامی را تشویق کردم، تحریص کردم، که درباره خوزستان و مقداری در ایلام انجام گرفت، مقداری در سیستان انجام گرفت. البته آن مقداری که خواسته بودیم و قول داده شده بود، نشد اما خب یک مقداری خوب بود».
اشاره رهبر انقلاب به طرح کشاورزی خوزستان بود که ایشان در سفر سال 75 خود به خوزستان مطرح کردند و تا تصویب نهایی آن را پیگیری فرمودند. ایشان در این سفر بعد از بازدید هوایی چندساعته از تمام اراضی استان، طرحی را پیشنهاد دادند که طی آن ۲ میلیون هکتار از اراضی رها‌شده خوزستان احیا شده و زیرکشت برود. خوزستان به عنوان پرآب‌ترین استان کشور، در گذشته مهد کشاورزی بود و غالب مردم آن کشاورز بودند. اصلاحات ارضی پهلوی، جنگ تحمیلی، خشکسالی‌‌ها و برخی عوامل دیگر باعث از بین رفتن بسیاری از زمینهای منطقه، بیکار شدن بسیاری از کشاورزها، مهاجرت به شهرها و پیدایش حاشیه‌نشینی و پیامدهای نامطلوب آن شد. پیشنهاد مقام معظم رهبری علاوه بر اینکه میتوانست شغل از دست رفته هزاران نفر را برگرداند، میتوانست منجر به تولید 4 برابری محصولات کشاورزی کشور شود. متاسفانه این ایده تحول‌‌آفرین در دولت اصلاحات به 800 هزار هکتار تقلیل داده شد و در دولت احمدی‌نژاد به 550 هزار هکتار! امروز پس از گذشت 24 سال از ابلاغ طرح، کمتر از 500 هزار هکتار از زمینهای طرح، احیا شده و به بهره‌برداری رسیده. ایشان در بیانات نوروزی امسال به این کاهش مقدار طرح تعریض داشتند.
اما دلیل کاهش مقدار طرح کشاورزی معظم‌له چه بود؟
طرح‌‌های کشاورزی علاوه بر وابستگی به عزم و اراده مسؤولان، وابستگی حیاتی به تامین آب دارند. در خوزستان آب، خاک حاصل‌خیز و هوای مناسب کشت محصولات مختلف، در ۴ فصل سال موجود است. نیروی انسانی نیز زیاد است. چیزی که طرح ۲ میلیون هکتاری را بعد از 25 سال به 500 هزار هکتار تقلیل داده، «عدم تخصیص آب کافی» است. دلیل این امر در استان پرآب خوزستان نیز چیزی نیست جز انتقال بی‌‌حساب آبهای خوزستان به فلات مرکزی کشور طی 25 سال گذشته.
طبق مصوبه شورای عالی آب، انتقال آب جز برای مصارف شرب غیرقانونی است اما سال‌هاست بخش بالایی از آبهای خوزستان و چهارمحال‌وبختیاری برای تامین نیاز صنعت به فلات مرکزی منتقل میشود. مصرف بالای آب صنایع آب‌‌بر کویری همچون فولاد و آهن، مورد اعتراض شدید ساکنان استان‌‌های مرکزی همچون اصفهان است که ضربه شدیدی به بخش کشاورزی و تحقق امنیت غذایی کشور از جمله طرح استراتژیک کشاورزی خوزستان زده. سند مهم این ارتباط، اعلام چندباره وزارت نیرو مبنی بر عدم تخصیص آب مورد نیاز طرح کشاورزی رهبر انقلاب است که همزمان با تداوم انتقال آب اتفاق افتاده و هر بار موجب تقلیل هزاران هکتار از این طرح شده؛ تا جایی که ایده 2 میلیون هکتاری معظم‌له را به 500 هزار هکتار رسانده!
در خوزستان به علت برخورداری از خاک حاصل‌خیز، آب کافی و تنوع اقلیمی منحصر‌به‌فرد، سالانه ۳ نوبت کشت صورت می‌گیرد و سالانه 16.5 میلیون تن انواع محصول زراعی، باغی، دامی و شیلاتی در این استان تولید میشود که علاوه بر تامین بخش بزرگی از نیاز داخلی، بیش از 17 درصد صادرات مواد غذایی کشور را عهده‌‌دار است. این ظرفیت عظیم قابل افزایش چندبرابری است به شرطی که بی‌‌تدبیری در تخصیص آب، نعمت بزرگ دشت‌‌های پهناور خوزستان را به نقمت تبدیل شدن به کانون ریزگرد بدل نکند.
امید است با تاکید ویژه مقام معظم رهبری در نوروز امسال بر تامین امنیت غذایی کشور و اشاره ایشان به طرح کشاورزی خوزستان، دولت سیزدهم در رویکرد دولت‌‌های گذشته نسبت به موضوع آب تغییر به وجود آورده و حاکمیت تدبیر و دوراندیشی را به سیاست‌‌گذاری‌‌های آبی کشور بازگرداند.
رها عبداللهی
