سفر رسمی یک روزه « مسعود پزشکیان » رئیس‌جمهور ایران، به جمهوری آذربایجان در تاریخ ۸ اردیبهشت، رویدادی دیپلماتیک قابل‌توجه بود. این اولین سفر او از زمان تصدی مقام ریاست جمهوری و اولین سفر یک رئیس‌جمهور ایران به آذربایجان در نزدیک به ۶ سال گذشته بود.
این سفر در پس‌زمینه روابط پرتنش اخیر انجام شد که ناشی از عواملی چون حمله سال ۲۰۲۳ به سفارت آذربایجان در تهران، روابط نزدیک باکو با اسرائیل و اختلافات بر سر کریدورهای حمل‌ونقل (زنگه‌زور) بود.
این سفر در رسانه‌های آذربایجان بازتاب گسترده‌ای داشت. لحن کلی این رسانه‌ها عمدتاً مثبت و خوش‌بینانه بود، به ویژه در رسانه‌های وابسته به دولت و طرفدار دولت. پوشش خبری، سفر را به عنوان یک ابتکار دیپلماتیک موفق با هدف عادی‌سازی و تقویت روابط چارچوب‌بندی کرد. گزارش‌دهی بی‌طرفانه و واقعی در مورد جنبه‌های لجستیکی (ورود، ملاقات‌ها، خروج) نیز رایج بود.
اصطلاح «فصل جدید» به صراحت توسط رسانه‌هایی مانند آپا و ترند استفاده شد و در تحلیل دیدگاه تهران که توسط کالیبر گزارش شده، به آن اشاره شد. این چارچوب بر گسست از منفی‌گرایی اخیر تأکید دارد.
تقویت روابط، برادری و دوستی، به طور مکرر در سراسر رسانه‌های آذربایجان، با نقل قول از مقامات و افزودن تفسیر، تأکید شد. استفاده از عبارت "برادر عزیز" توسط رؤسای جمهور توسط کالیبر به عنوان امری قابل توجه برجسته شد.
کالیبر مستقیماً سفر را به عنوان غلبه بر بحران اخیر چارچوب‌بندی کرد. تحلیل ترند نشان داد که هدف سفر "بستن فصل قدیمی" بوده است.
این سفر به عنوان ذاتاً موفق و یک تحول مثبت، دیپلماسی موفق و گام مهم به تصویر کشیده شد.
تأکید الهام علی‌اف رئیس‌جمهور آذربایجان بر این اصول احترام متقابل گزارش شد، که روابط تجدید شده را بر پایه‌ای قابل قبول برای آذربایجان چارچوب‌بندی می‌کند.
استفاده مداوم از چارچوب‌بندی مثبت در رسانه‌های اصلی آذربایجان نشان‌دهنده یک روایت هماهنگ یا به شدت هدایت‌شده است که بر آشتی و پتانسیل آینده تأکید می‌کند و احتمالاً هم مخاطبان داخلی و هم بین‌المللی را هدف قرار می‌دهد.
این روایت به طور استراتژیک اصطکاک‌های اخیر را کم‌اهمیت جلوه می‌دهد. تکرار عبارات مثبت خاص (فصل جدید، برادری، موفقیت‌آمیز) در رسانه‌های مختلف مرتبط با دولت (آپا، ترند، آذرتاج، کالیبر) بعید است صرفاً تصادفی باشد.
این امر به یک استراتژی ارتباطی عمدی توسط دولت آذربایجان اشاره دارد که از طریق کانال‌های رسانه‌ای کنترل‌شده یا همسو منتشر می‌شود. به نظر می‌رسد هدف، نمایش تصویری از موفقیت دیپلماتیک، ثبات منطقه‌ای تحت نفوذ آذربایجان و روابط آینده‌نگر با ایران است و در نتیجه تأثیر رویدادهای منفی اخیر مانند حمله به سفارت یا اختلافات ژئوپلیتیکی را به حداقل می‌رساند.
مضامین کلیدی برجسته شده در پوشش خبری رسانه‌های آذربایجان عبارتند از: پوشش دقیق مراسم استقبال رسمی، دیدارهای محدود و گسترده بین رؤسای جمهور علی‌اف و پزشکیان و امضای تبادل اسناد، ادای احترام پزشکیان در مقبره حیدر علی‌اف و خیابان شهدا، بازدید از مسجد بی‌بی‌هیبت، تأکید بر سفر به عنوان گامی در جهت احیای تقویت روابط و برجسته سازی خطاب کردن رؤسای جمهور به یکدیگر با عنوان "برادر عزیز" به عنوان شاهدی بر غلبه بر بحران.
فرصت‌های اقتصادی: تجارت، سرمایه‌گذاری و کریدورهای حمل و نقل
رسانه های جمهوری آذربایجان تمرکز قابل توجهی بر مجمع تجاری آذربایجان و ایران با حضور هر دو رئیس جمهور با اشاره به هیئت تجاری بزرگ ایران (بیش از ۱۲۰ نفر) داشتند.
سخنرانی علی‌اف در مجمع، ابراز نارضایتی از حجم تجارت فعلی (کمتر از ۱ میلیارد دلار) و درخواست اقدامات مشخص برای افزایش تجارت، سرمایه‌گذاری و سرمایه‌گذاری‌های مشترک، توسط آذرتاج و ترند گزارش شد. تحلیل ترند به هدف تجاری ۱۰ میلیارد دلاری اشاره کرد.
کریدور حمل و نقل بین‌المللی شمال-جنوب به عنوان حوزه کلیدی همکاری و اولویت استراتژیک ذکر شد. علی‌اف اشاره کرد که آذربایجان بخش خود را تکمیل کرده است.
کریدور ارس توسط علی‌اف به عنوان پروژه‌ای که بخش اصلی آذربایجان را از طریق خاک ایران به جمهوری خودمختار نخجوان متصل می‌کند، متمایز از مفاهیم دیگر، با پل جاده‌ای در حال تکمیل، برجسته شد.
تحلیل ترند نیز بر این مسیر تأکید کرد. کاسپین نیوز به صراحت این موضوع را به مسدود کردن مسیر زنگه‌زور توسط ارمنستان مرتبط دانست. «او سی مدیا» اشاره کرد که پزشکیان این مسیر از طریق ایران را به عنوان جایگزینی برای کریدور زنگه‌زور از طریق ارمنستان پیشنهاد کرده است.
راه‌آهن رشت-آستارا به عنوان جزء کلیدی کریدور بین‌المللی شمال-جنوب ذکر شد، با تحلیل ترند که تکمیل آن را در سال ۲۰۲۵ پیش‌بینی می‌کند.
توافقات در مورد راه‌آهن، بزرگراه‌ها، خطوط برق، پارک‌های صنعتی مشترک، بحث در مورد تبادل برق، ترانزیت گاز روسیه از طریق آذربایجان به ایران و میادین نفتی مشترک خزر نیز مورد پوشش رسانه‌های آذربایجان قرار گرفت
امنیت منطقه‌ای، حاکمیت و اظهارات پزشکیان در مورد قره‌باغ
تأیید پزشکیان بر قره‌باغ به عنوان خاک آذربایجان (قره‌باغ آذربایجان است و ما به آن احترام می‌گذاریم) به طور گسترده توسط رسانه‌های آذربایجانی مانند کاسپین نیوز، نیو ریجن، باکو تی وی گزارش شد و در خلاصه‌های بین‌المللی نیز ذکر شد.
دیدگاه مشترک مبنی بر اینکه مسائل منطقه‌ای باید توسط کشورهای منطقه حل شود و رد مداخله خارجی و حمایت از فرمت‌های منطقه‌ای مانند "۳+۳"، برجسته شد.
اظهارات پیش از سفر پزشکیان در مورد تمامیت ارضی (اول، همه باید از قلمرو خود راضی باشند و به سرزمین‌های کشور دیگری چشم ندوزند) توسط او سی مدیا بر اساس مصاحبه با AZTV گزارش شد.
روایت‌های مشترک فرهنگی و تاریخی
اشارات مکرر به پیوندهای عمیق تاریخی، فرهنگی، مذهبی و قومی بین مردم آذربایجان و ایران در رسانه های باکو برجسته شد.
پیشینه قومی آذربایجانی خود پزشکیان در برخی تحلیل‌ها ذکر شد، که به طور بالقوه به عنوان تسهیل کننده تفاهم تلقی می‌شود. شعرخوانی پزشکیان از اشعار ترکی آذربایجانی استاد شهریار، توسط کالیبر مورد توجه قرار گرفت و توسط او سی مدیا تفسیر شد. ریپورت نیز اشاره کرد که او شعر شهریار را خوانده است.
رسانه‌های آذربایجان به طور مداوم حوزه‌های توافق و منافع مشترک (اقتصاد، حمل و نقل، بیانیه قره‌باغ، منطقه‌گرایی، فرهنگ) را برجسته کردند، در حالی که نقاط اصطکاک (اسرائیل، جزئیات کریدور زنگه‌زور، تنش‌های گذشته مانند حمله به سفارت یا توطئه‌های ادعایی، تفاسیر متفاوت از تاریخ/شعر) را کم‌اهمیت جلوه داده یا حذف کردند. این تمرکز گزینشی، روایت عادی‌سازی موفق را تقویت می‌کند.
تحلیل موضوعی یک الگوی واضح را نشان می‌دهد: تقویت پیام‌های مثبت (توافقات، پتانسیل اقتصادی، بیانیه قره‌باغ) و به حداقل رساندن پیام‌های منفی (نارضایتی‌های تاریخی، واگرایی‌های ژئوپلیتیکی). به عنوان مثال، بیانیه پزشکیان در مورد قره‌باغ به طور برجسته به عنوان یک نتیجه مثبت کلیدی، همسو با منافع ملی اصلی آذربایجان، ارائه می‌شود.
برعکس، موضوع کریدور زنگه‌زور، که نقطه اصلی اصطکاک در گذشته بود، یا نادیده گرفته می‌شود یا به صورت مثبت به عنوان "کریدور ارس" از طریق ایران، همانطور که خود پزشکیان پیشنهاد کرده بود، بازفریم می‌شود. این گزارش‌دهی گزینشی به ساخت روایتی از هماهنگی و همگرایی کمک می‌کند و از اهداف دیپلماتیک دولت آذربایجان حمایت می‌کند.
تمرکز شدید بر کریدور شمال-جنوب و کریدور ارس نشان می‌دهد که این پروژه‌های زیربنایی در رسانه‌های آذربایجان نه تنها به عنوان فرصت‌های اقتصادی بلکه به عنوان تجلی عملی اصلی همکاری دوجانبه تجدید شده ارائه می‌شوند و به طور بالقوه به عنوان جایگزینی برای مسیر بحث‌برانگیز زنگه‌زور عمل می‌کنند.
حجم زیاد اشارات به کریدور شمال-جنوب و کریدور ارس در رسانه‌های مختلف نشان‌دهنده مرکزیت آنها در روایت است. بحث مفصل علی‌اف در مورد کریدور ارس در مجمع تجاری و ترویج مسیر از طریق ایران توسط پزشکیان برجسته شده است.
این تأکید، همکاری حمل و نقل را به عنوان نتیجه ملموس بازنشانی دیپلماتیک قرار می‌دهد و حوزه‌ای مشخص برای پیشرفت ارائه می‌دهد، در حالی که مسائل ژئوپلیتیکی دشوارتر مانند کریدور زنگه‌زور از طریق ارمنستان، که ایران با آن مخالف است، را کنار می‌گذارد.
روایت غالبی که توسط رسانه‌های آذربایجان، به ویژه رسانه‌های تحت کنترل دولت و طرفدار دولت، ارائه شد، سفر رئیس‌جمهور پزشکیان را به عنوان یک موفقیت دیپلماتیک چشمگیر به تصویر کشید که نشان‌دهنده "فصل جدیدی"در روابط دوجانبه است که با اعتماد احیا شده، برادری و تمرکز بر همکاری‌های سودمند متقابل، به ویژه در حوزه‌های اقتصادی و حمل و نقل، مشخص می‌شود.
ستون‌های کلیدی روایت رسانه های آذربایجان عبارتند از:
- این سفر با موفقیت بر تنش‌ها و سوء تفاهم‌های اخیر غلبه کرد.
- ایران قاطعانه از تمامیت ارضی آذربایجان حمایت می‌کند و به صراحت قره‌باغ را به عنوان بخشی از آذربایجان به رسمیت می‌شناسد.
- هر دو کشور دارای پیوندهای عمیق تاریخی و دیدگاه مشترکی برای ثبات منطقه‌ای هستند و راه حل‌های منطقه‌ای را بدون دخالت خارجی ترجیح می‌دهند.
- · پتانسیل اقتصادی قابل توجهی، به ویژه از طریق کریدورهای حمل و نقل مانند کریدور شمال-جنوب و کریدور ارس (از طریق ایران)، وجود دارد و توافقات مشخصی برای پیشبرد همکاری امضا شده است.
رسانه‌های جریان اصلی آذربایجان نقش کلیدی در تقویت روایت رسمی آشتی و پیشرفت ایفا کردند. آنها به طور گزینشی تحولات و اظهارات مثبت را برجسته کردند در حالی که مسائل بحث‌برانگیز و پیچیدگی‌های تاریخی را کم‌اهمیت جلوه داده یا حذف کردند.
در حالی که روایت غالب به طور چشمگیری مثبت بود، تحلیل رسانه‌های مستقلی مانند او سی مدیا (که خارج از آذربایجان اداره می‌شود) دیدگاه‌های متقابلی را ارائه داد، تداوم تنش‌های اساسی، مانورهای ژئوپلیتیکی (در قبال اسرائیل، ارمنستان، زنگه‌زور) را برجسته کرد و تفاسیر جایگزینی از رویدادها ارائه داد.
نتیجه‌گیری
واکنش رسانه‌های آذربایجان، همانطور که در گزارش منعکس شده است، همسویی قوی بین رسانه‌های اصلی داخلی و پیام‌رسانی دیپلماتیک دولت را نشان می‌دهد. پوشش خبری با هدف ایجاد اطمینان در روند عادی‌سازی و برجسته کردن مزایای عمل‌گرایانه همکاری مجدد با ایران بود، در حالی که صداهای مستقل سوالاتی را در مورد عمق و پایداری این بهبود روابط مطرح کردند.
برداشت کلی منتقل شده در داخل کشور آذربایجان، حرکت مثبت قابل توجهی در روابط دوجانبه بود.
به نظر می‌رسد پوشش رسانه‌ای آذربایجان به عنوان امتدادی از تلاش‌های دیپلماتیک دولت عمل می‌کند و با تأکید بر موفقیت، همگرایی و احترام متقابل، ضمن مدیریت دقیق اطلاعات در مورد اختلافات یا بی‌اعتمادی‌های مداوم، فعالانه برداشت‌ها از روابط ایران و آذربایجان را هم در داخل و هم در سطح بین‌المللی شکل می‌دهد.
سازگاری روایت مثبت در چندین پلتفرم همسو با دولت (آذرتاج، ترند، کالیبر و غیره) و تمرکز آن بر موضوعات سودمند برای موضع رسمی آذربایجان (بیانیه قره‌باغ، پروژه‌های اقتصادی جایگزین زنگه‌زور) نشان می‌دهد که از رسانه به صورت استراتژیک استفاده می‌شود.
با برجسته کردن سفر پزشکیان به عنوان یک موفقیت و تأکید بر همسویی ایران با منافع آذربایجان، رسانه‌ها دستاوردهای دیپلماتیک دولت را تقویت می‌کنند. همزمان، کم‌اهمیت جلوه دادن مسائل بحث‌برانگیز به مدیریت افکار عمومی کمک می‌کند و به طور بالقوه به شرکای بین‌المللی سیگنال می‌دهد که روابط بر اساس شرایط باکو در حال تثبیت است.
