سفیر پیشین ایران در اتحادیه اروپا و بلژیک در سخنرانی خود در پنل «دیپلماسی فراآتلانتیکی و ایران؛ همگرایی و رویارویی» که در چارچوب برگزاری نخستین «کنفرانس بین‌المللی مطالعات آمریکا و اروپا» از صبح روز دوشنبه ۱۹ خرداد آغاز به کار کرد و امروز به پایان می رسد، گفت: می‌خواهم به این پرسش بپردازم که اگر ایران و آمریکا به توافقی دست یابند، واکنش اروپا چه خواهد بود؟
به گزارش خبرنگار سیاست خارجی ایرنا، «غلامحسین دهقانی» با طرح این پرسش ادامه داد: برای تحلیل واکنش اروپا، ابتدا باید به تنوع موجود در این قاره توجه کنیم. اروپا شامل بخش‌های مختلفی مانند اروپای شرقی، مرکزی، شمالی (نوردیک)، غربی و مدیترانه‌ای (جنوبی) است. هر یک از این مناطق در موضوعات مختلف، مواضع متفاوتی دارند و نمی‌توان انتظار داشت که همه ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا در همه مسائل یکسان عمل کنند. با این حال، در برخی موضوعات سیاست خارجی، اگر شورای وزیران اتحادیه اروپا به اجماع برسد، موضع مشترکی اتخاذ می‌شود. اما خارج از این چارچوب، کشورها به‌صورت مستقل عمل می‌کنند. وقتی از اروپا صحبت می‌کنیم، معمولاً منظورمان سه کشور اصلی (بریتانیا، فرانسه، آلمان) و به‌طور کلی اتحادیه اروپا است، به‌ویژه در موضوعات هسته‌ای.
این دیپلمات مجرب گفت: تا پیش از سال ۲۰۰۵، اروپا و حتی آمریکا تمایلی به پیگیری هژمونی یک‌جانبه نداشتند. در زمان حمله به عراق، روابط اقتصادی خوبی بین ایران و اروپا وجود داشت و اروپا در برابر آمریکا از ایران حمایت کرد. این همکاری به امضای توافق‌نامه‌ای در سال ۲۰۰۰ منجر شد. اما پس از تغییر دولت در ایران و روی کار آمدن دولت احمدی‌نژاد، و همچنین صدور قطعنامه‌های شورای امنیت علیه ایران از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۱-۲۰۱۲، اروپا کاملاً در کنار آمریکا قرار گرفت. با آغاز مذاکرات هسته‌ای، ابتدا اروپا نقش حاشیه‌ای داشت و حتی فرانسه از کم‌رنگ بودن نقش خود ناراضی بود. اما پس از ورود جدی‌تر به مذاکرات، اروپا به شکل‌گیری اجماع برای تصویب برجام کمک کرد.
خروج ترامپ از برجام، اروپا را سردرگم کرد
وی افزود: با خروج ترامپ از برجام، اروپا ابتدا دچار سردرگمی شد و نگران خروج ایران از توافق بود. به همین دلیل، از ایران خواست در برجام بماند و وعده داد که تعهدات خود را اجرا کند. با این حال، اروپا نتوانست بازار و شرکت‌های خود را به‌طور مؤثر در برابر تحریم‌های آمریکا حمایت کند، که این موضوع باعث گله‌مندی ایران شد. در برخی مقاطع، اروپا به دلیل سیاست‌های کلان خود با آمریکا همراهی نکرد، اما در بیشتر موارد، مواضعش با آمریکا همسو بود.
مواضع تند اخیر اروپا، رابطه دوجانبه با تهران را تیره کرد
دهقانی گفت: سه مقطع کلیدی است که اروپا از مذاکرات کنار گذاشته شد؛ نخست مذاکرات مسقط و آغاز مذاکرات برجام، که ایران معتقد بود اروپا را توجیه کرده اما اروپا مشارکت فعال نداشت و فرانسه بعدا در مذاکرات برجام مشکلاتی ایجاد کرد؛ دوم، خروج ترامپ از برجام که بدون هماهنگی با اروپا انجام شد و باعث سردرگمی و ناراحتی اروپا شد در نهایت در شرایط کنونی، که آمریکا اروپا را از مذاکرات کنار گذاشته است. ایران مایل بود اروپا را در مذاکرات توجیه کند، اما اروپا به دلیل مسائلی مانند بحران اوکراین و مواضع تند خود در قبال ناآرامی‌های ایران، از مشارکت فعال سر باز زد. این مواضع تند، که بعضاً غیرمنطقی به نظر می‌رسید، روابط ایران و اروپا را تیره‌تر کرد.
تا پایان مرداد ماه امکان حصول توافق جامع میان ایران و غرب بعید است
سفیر پیشین ایران در اتحادیه اروپا به این سوال که آیا می‌توان گفت اروپا کاملاً تحت نفوذ آمریکا بوده است، پاسخ منفی داد و گفت: اروپا به‌عنوان بازیگری هنجارساز، آن‌طور که انتظار می‌رفت عمل نکرد و برخی در ایران معتقدند که شکست برجام تا حدی به دلیل عدم پایبندی اروپا به تعهداتش بود. حال، اگر توافقی بین ایران و آمریکا شکل بگیرد، اروپا چه واکنشی نشان خواهد داد.
وی ادامه داد: با توجه به زمان محدود تا پایان مذاکرات (تا مردادماه)، امکان دستیابی به یک توافق جامع و دقیق مانند برجام وجود ندارد و احتمالاً توافق کلی خواهد بود. به نظر من، اروپا از چنین توافقی حمایت محتاطانه‌ای خواهد کرد. در سیاست علنی خود، اروپا از توافق حمایت می‌کند، اما در عمل، همراهی کاملی نشان نخواهد داد. دلایل این امر عبارت‌اند از اینکه اروپا به دلیل بحران اوکراین و دیگر مسائل، تمایلی ندارد که اقتصاد ایران از وضعیت بحرانی خارج شود. با این حال ایجاد اجماع در اتحادیه اروپا علیه توافقی که آمریکا با ایران امضا کند، عملاً غیرممکن است. علاوه بر این، موضوع هسته‌ای یکی از معدود حوزه‌های همکاری مشترک بین اروپا و آمریکا است. اروپا از ثبات منطقه‌ای، کاهش قیمت انرژی، و فرصت‌های اقتصادی ناشی از توافق بهره‌مند خواهد شد. همچنین، تشدید بحران در منطقه می‌تواند به سیل پناهندگان و قطع منابع انرژی منجر شود
د که به ضرر اروپا خواهد بود.
اروپا مراقب بازی تقسیم تقصیر است
وی افزود: اگر اروپا بخواهد با فعال کردن مکانیسم ماشه با توافق مخالفت کند، مسئولیت شکست احتمالی توافق بر عهده‌اش خواهد بود. این در حالی است که اکنون آمریکا و ایران به‌عنوان مقصران اصلی شناخته می‌شوند و اروپا در حاشیه قرار دارد. فعال‌سازی مکانیسم ماشه به معنای نابودی برجام، به‌عنوان بزرگ‌ترین دستاورد دیپلماتیک اروپا در دهه‌های اخیر، خواهد بود. این اقدام همچنین تنش با ایران را تشدید می‌کند و امید به بهبود روابط با ایران را کاملاً از بین می‌برد. علاوه بر این، تحریم‌های حداکثری علیه ایران، که مبنای حقوقی قوی‌ای هم ندارند، نمی‌توانند فشار بیشتری به ایران وارد کنند، زیرا ایران هم‌اکنون تحت فشار حداکثری است.
فعال‌سازی مکانیسم ماشه، خطر جنگ را افزایش خواهد داد
دهقانی گفت: فعال‌سازی مکانیسم ماشه می‌تواند ایران را به خروج از معاهده منع اشاعه تسلیحات هسته‌ای (NPT) سوق دهد، که به فروپاشی نظام جهانی عدم اشاعه منجر خواهد شد. این موضوع برای اروپا و غرب نگران‌کننده است، زیرا ایران به‌عنوان کشوری که به پادمان‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پایبند بوده، اعلام کرده در صورت رفع تحریم‌ها حاضر به همکاری است. فعال‌سازی مکانیسم ماشه همچنین خطر جنگ را افزایش می‌دهد و ایران را به چین و روسیه نزدیک‌تر می‌کند.
توافق ایران و آمریکا، رابطه ایران و اروپا را عادی سازی نخواهد کرد
این دیپلمات ایرانی در پایان گفت: در مجموع، اروپا به دلیل منافع خود و نگرانی از پیامدهای شکست توافق، با توافق ایران و آمریکا مخالفت نخواهد کرد. اما این حمایت به معنای عادی‌سازی روابط یا رفع کامل تحریم‌ها، به‌ویژه تحریم‌های حقوق بشری، نخواهد بود. اروپا بر نظارت سختگیرانه، از جمله حل‌وفصل مسائل باقی‌مانده پادمانی، تأکید خواهد کرد و از اهرم‌های دیپلماتیک برای فشار بر ایران در سایر حوزه‌ها استفاده خواهد نمود.
