مذاکرات هفته قبل ایران و طرف اروپایی برجام در استانبول ، اگرچه نتیجه قطعی نداشت، اما روایت منابع اروپایی از پیشنهادهای «بدون پرده» ۲ طرف در این مذاکرات، آینده‌ای با ابهام کمتر پیش‌روی‌مان می‌گذارد. جمعه گذشته هیات ایرانی به ریاست کاظم غریب‌آبادی، با نمایندگان ۳ کشور اروپایی دیدار کرد. مذاکرات براساس گزارش رویترز «جدی، بی‌پرده و دقیق» توصیف شد و ۲ طرف ایده‌های مشخصی درباره تعلیق تدریجی تحریم‌ها، نقش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و تعیین تکلیف ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده که بعد از حملات اسرائیل و آمریکا به ایران ناپدید شده، ارائه کردند.
جمهوری اسلامی ایران همچنان که انتظار می‌رفت پیشاپیش با مهمترین پیشنهاد کج‌دار و مریز اروپایی‌ها برای ارائه در این گفت‌وگوها مخالفت کرده بود: «تمدید ۶ ماهه مهلت فعال‌سازی مکانیسم ماشه، در ازای وعده رفع تحریم‌ها.» این پیشنهاد بنا به نقل منابع متعدد داخلی و خارجی از طرف ایران رد شده است. کاظم غریب‌آبادی معاون وزیر امور خارجه ایران گفته بود «کشورهای اروپایی پس از حمایت ضمنی از حملات آمریکا و اسرائیل، دیگر حق قانونی برای فعال‌سازی مکانیسم را ندارند.»
مقامات ایران پس از حمله ۲۳ خردادماه اسرائیل به ایران، به آمریکا و اروپا تاکید کرده‌اند که ایران برای پذیرش هر پیشنهاد، ابتدا به تضمین عدم حمله نظامی در جریان مذاکرات نیاز دارد. ایران برای مذاکره با اروپا یک درخواست دیگر هم دارد: «این مذاکرات باید مستقل از آمریکا باشد.»
اروپا چه می‌خواهد؟
اروپایی‌ها در ازای پیشنهاد تمدید مهلت ۶ ماهه فعال‌سازی مکانیسم ماشه در برجام، خواسته‌هایی شامل همکاری فنی با آژانس، شفاف‌سازی درباره ذخایر اورانیوم غنی‌شده، تعهد به ادامه مذاکرات با آمریکا و اجتناب ایران از اقدامات چالش‌برانگیز در دوره تمدید را مطرح کرده‌اند.
رسانه‌های غربی در این مدت این گمانه را هم به‌صورت جدی مطرح کردند که ایران برای فعال نشدن مکانیسم ماشه باید به آمریکا مراجعه کند.
پایگاه خبری آکسیوس آمریکا اخیرا مدعی شده بود که مارکو روبیو وزیر خارجه آمریکا به همراه همتایان فرانسوی، آلمانی و انگلیسی خود در یک تماس تلفنی توافق کرده‌اند که پایان ماه آگوست (۹ شهریور) را به‌عنوان ضرب‌الاجل غیررسمی برای دستیابی به توافق هسته‌ای جدید با ایران تعیین کنند. این بدان معناست که اگر ایران خواسته‌های طرف مقابلی را نپذیرد، سازوکار بازگشت خودکار تحریم‌های بین‌المللی موسوم به اسنپ‌بک فعال می‌شود و تا ۱۸ اکتبر (۲۶ مهرماه) که زمان پایان خودکار قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد و ۱۰ سالگی برجام است، تحریم‌ها بازگردانده می‌شوند.
جمهوری اسلامی ایران این تصمیم را فاقد مبنای حقوقی و اخلاقی خوانده و تهدید کرده در صورت فعال‌سازی مکانیسم ماشه ممکن است معاهده ان‌پی‌تی را ترک کند. همچنین به دنبال حمله نظامی اسرائیل و آمریکا به ایران، شرایط ایران برای گفت‌وگوها با اروپا و آمریکا مرحله به مرحله متناسب با افزایش تهدیدات سخت‌تر هم شده است. ایران ادامه مذاکره با آمریکا را که ۵ دور از آن قبل از حمله مشترک آمریکا و اسرائیل به ایران برگزار شده بود، متوقف کرده است و تاکید دارد باید یک تضمین معتبر برای حمله نکردن دوباره به ایران برای بازگشت به گفت‌وگوها وجود داشته باشد.
مجلس شورای اسلامی پس از جنگ ۱۲ روزه مصوبه قطع همکاری‌های ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را از صحن گذراند. با این حال کاظم غریب‌آبادی معاون وزیر امور خارجه اعلام کرده یک تیم فنی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی طی ۲ یا ۳ هفته آینده برای بحث در مورد چگونگی همکاری‌های آتی ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی به تهران سفر خواهد کرد اما این هیات از تاسیسات هسته‌ای ایران بازدید نخواهند کرد.
مهلتی که غریب‌آبادی از آن سخن می‌گوید عملا زمانی است که طرف اروپایی تهدید به فعال‌سازی مکانیسم ماشه در هفته اول شهریورماه کرده است. بنابراین به نظر نمی‌رسد بازدیدهای آژانس در صورت وقوع نیز تاثیر چندانی در اوضاع وخیم روابط ایران و آژانس اتمی داشته باشد.
شک و تردیدهای شدید اروپایی‌ها
از دید تحلیلگران، مذاکرات اخیر حکایت از تمایل اروپا به مسیر مستقل در مدیریت پرونده هسته‌ای ایران دارد. با خروج آمریکا از برجام در ۲۰۱۸، تنها E3 این توانایی را دارند که اسنپ‌بک یا همان مکانیسم ماشه را فعال کنند. در عین حال اقدام اروپا برای به تاخیر انداختن استفاده از مکانیسم ماشه به آخرین روزهایی که برای این کار مهلت دارد، نشان می‌دهد چندان تمایلی هم به استفاده از این مکانیسم ندارد. برخی گزارش‌ها بیان می‌کنند اروپا به دنبال کسب نقش برجسته‌تر و کاهش اتکا به تصمیمات واشنگتن است.
بررسی دقیق‌تر گزارش‌ها نشانه‌هایی از شکاف عمیق میان اروپا و آمریکا درباره رویکرد به ایران نشان می‌دهد. اروپا با استمرار تعامل فنی و آژانس، سعی می‌کند از مسیر مذاکرات اروپایی-ایرانی، بدون اتکا به حضور مستقیم آمریکا در میز مذاکره پیش برود. در مقابل ایران مذاکرات را جداگانه با اروپا و آمریکا تعریف کرده و شرط گذاشته هیچ حمله‌ای از سوی واشنگتن یا تل‌آویو در طول گفتگوها رخ ندهد.([turn۰news۲۱])
در چشم‌انداز ماه‌های پیش‌رو، چند سناریو بنا به تحلیل منابع رسانه‌ای غربی محتمل است. نخست ردوبدل شدن بسته‌ای محدود بین ایران و اروپا برای تمدید مهلت بدون احیای کامل برجام که شامل تضمین همکاری با آژانس، شفاف‌سازی درباره اورانیوم و وعده ادامه مذاکرات با آمریکا می‌شود. این مسیر می‌تواند تا قبل از اکتبر ادامه یابد، اگر ایران حاضر به فراهم کردن شروط اولیه اروپایی‌ها باشد.
سپس سناریوی احیای کامل برجام شامل عقب‌نشینی از غنی‌سازی فراتر از ۳.۶۷ درصد، پذیرش پروتکل الحاقی، بازرسی سایت‌های حساس و تضمین‌های امنیتی از سوی اروپا و آمریکا است. این مسیر در حال حاضر بعید به نظر می‌رسد، مگر اینکه ایران ضوابط سخت‌گیرانه‌ای را قبول کند و اعتماد نسبی به نقض‌ناپذیری توافق ایجاد شود.
درباره احتمال موفقیت، تحلیلگران معتقدند امیدی محتاطانه وجود دارد؛ اروپا می‌تواند با بسته‌ای محدود، ایران را تا حد زیادی نگه دارد اما تحقق احیای کامل توافق بدون پیش‌شرط‌هایی که تهران حاضر به پذیرش آنها نیست، بعید است.برپایه ارزیابی‌های بین‌المللی وضعیت فعلی نشان می‌دهد ممکن است پرونده هسته‌ای آرام‌تر شود اما کاملا عادی نخواهد بود.
اگر مذاکرات تا پایان آگوست به نتیجه‌ای قابل قبول برسد، مسیر تمدید محدود برجام با همکاری با آژانس و توافق بر سر شفافیت اورانیوم قابل تصور است و از بحران فراگیر جلوگیری می‌شود. اما اگر این پنجره دیپلماتیک بسته شود، خطر اسنپ‌بک و احتمال خروج ایران از معاهده منع گسترش موسوم به ان‌پی‌تی وجود دارد و پرونده هسته‌ای ایران به مرز شکننده‌ای وارد می‌شود که روابط بین‌المللی و امنیتی کشور را با ابهام مواجه خواهد کرد.
رد پیشنهاد طرف اروپایی، نشان‌دهنده شکنندگی فضای اعتماد و کاهش احتمال احیای کامل توافق در مهلت‌های
تعیین‌شده است.
