عرصه تولید آثار موسیقایی مرتبط با مضامین و رویدادهای مذهبی و اعتقادی همواره جزو پرطرفدارترین و در عین حال پرچالش‌ترین عرصه‌های فرهنگی هنری کشورمان بوده است که طی سال‌های متمادی دوشادوش سایر فعالیت‌های فرهنگی هنری مرتبط با این موضوع مورد توجه مخاطبان و هنرمندان قرار گرفته است.
تولیدات این حوزه اگر چه همواره در معرض اتهام‌های فراوان از جمله «سفارشی بودن» قرار داشته‌اند اما به دلیل حس و حال موجود در آنها که برگرفته از باورها و اعتقادات نهفته در ضمیر بسیاری از مخاطبان بالقوه است، در اغلب موارد فعالیت در این حوزه را با استقبال هنرمندان مواج کرده است.
همزمان با ایام سوگواری سیدالشهدا (ع) بر آن شدیم تا نگاهی اجمالی به تولیدات موسیقایی مختلف مرتبط با قیام عاشورا در کشورمان در قالب‌های گوناگونی چون آلبوم، موسیقی متن فیلم و سریال، اجرای زنده و مواردی از این دست داشته باشیم. در این چارچوب آنچه مورد توجه قرار گرفته و می‌گیرد، صرفاً مرور و یادآوری آثار برجسته حوزه موسیقی «عاشورایی» است که در سال‌های دور و یا نزدیک تولید و در بازار موسیقی عرضه شده‌اند. آثاری که طبیعتاً برخی از آنها از درجه کیفی ممتاز برخوردار بوده‌اند و شاید برخی دیگر با انتقاداتی هم در موعد انتشار به لحاظ موسیقایی و محتوایی مواجه بوده‌اند اما همه در یک وجه اشتراک دارند و آن ماندگاری در حافظه جمعی دل‌بستگان اباعبدالله (ع) است.
علیرضا عصار، فواد حجازی و چند داستان دیگر...
در هفتمین قسمت از سلسله گزارش «روایت مهر از نواهای عاشورایی» که طی ایام محرم و صفر پیش روی مخاطبان قرار می‌گیرد، به معرفی آلبوم «مولای عشق» به آهنگسازی فواد حجازی و خوانندگی علیرضا عصار می‌پردازیم. دو زوج معتبر هنری که در آن روزگار شاخص مهمی در ارزیابی موسیقی باکیفیت پاپ بودند و شرایطی را ایجاد کردند که شنوندگان و مخاطبان سخت سلیقه آن روزهای با اثری در حوزه نواهای عاشورایی مواجه شوند که حرف‌های زیادی برای گفتن دارد.
این دو هنرمند به واسطه اعتبار و کیفیتی که در حوزه موسیقی پاپ دهه هفتاد و هشتاد به دست آورده بودند، و البته در این سال‌ها به واسطه مسائلی دیگری که خیلی‌ها از آن مطلع نیستند، دیگر در کنار هم نیستند، تجربه‌های بسیار ارزشمندی را از سر گذارنده بودند. تجربه‌هایی معتبر که می‌توانست تراز قابل اعتنایی در حوزه موسیقی پاپ به حساب آید اما شرایط به گونه‌ای دیگر رقم خورد و کار را به جایی رساند که نه تنها خوانندگان این دوران موسیقی پاپ به غیر از مواردی انگشت شمار موفقیت قابل توجهی را به دست نیاوردند بلکه فرآیند تولید آثار موضوعی نیز وارد چالش‌های اقتصادی شد که دیگر رنگ و بوی خلوص آثار دهه هشتاد را ندارند و عموماً بسته‌هایی هستند که تولیدکنندگانش فقط به انگیزه‌های اقتصادی دست به ساخت و انتشار آنها غیر از موارد استثنا می‌زنند.
آغاز راه یک خواننده از پنج سالگی و ورود به یک فضای موثر
علیرضا عصار این خواننده ۵۱ ساله موسیقی پاپ که همچنان برای خود طرفدارانی قرص و محکم دارد از جمله هنرمندانی است که فعالیت در حوزه موسیقی را از دوران کودکی و زمانی که کودکی ۵ ساله بود آغاز کرد. او در سن ۱۶ سالگی بود که نوازندگی پیانو را آغاز کرد و پس از برگزاری یک کنسرت در تالار ابوریحان دانشگاه شهید بهشتی در سن ۲۲ سالگی در نمایش «پیروزی در شیکاگو» به کارگردانی داود رشیدی به‌عنوان نوازنده پیانو روی صحنه رفت.
این خواننده صاحب سبک موسیقی پاپ که خوانش متفاوتش در لحن و اجرای موسیقی همچنان بوی تازگی می‌دهد نخستین تجربه‌اش در خوانندگی را با اجرای قطعه «عیدانه» به آهنگسازی فواد حجازی انجام داد. زمانی که سازمان صداوسیما به واسطه حضور بسیاری از بزرگان حوزه موسیقی محل بسیار مناسبی برای تولد و معرفی استعدادهایی بودند که هر کدام سال‌ها بعد حرف‌های زیادی برای گفتن داشتند و دارند.
علیرضا عصار در این دوران بود که پس از چند تجربه حضور در آثار سینمایی به عنوان خواننده همراه با محمد اصفهانی قطعه معروف و ماندگار «قدسیان آسمان» را تولید و چایگاه خود را به عنوان یک خواننده مستعد و معتبر تثبیت کرد. شرایطی که سال‌ها ادامه پیدا کرد و ماجرا را به سمتی برد که بسیاری از آهنگسازان شناخته شده کشورمان مایل بودند با این خواننده و نوازنده فعالیت‌های مشترکی را انجام دهند. کما اینکه در این زمینه شهرداد روحانی رهبر ارکستر شناخته شده کشورمان آلبوم «نهان مکن» را با او تولید کرد. اثری که تا به امروز همچنان جزو معدود آثاری است که یک رهبر ارکستر معتبر با یک خواننده پاپ در ایران به نتیجه می‌رساند.
«کوچ عاشقان – ۱۳۷۸» به آهنگسازی فواد حجازی، «حال من بی تو – ۱۳۷۹» به آهنگسازی فواد حجازی، علیرضا عصار و مهناز صاحب قلم، «عشق الهی – ۱۳۸۰» به آهنگسازی علیرضا عصار و فواد حجازی، «ای عاشقان – ۱۳۸۱» به آهنگسازی فواد حجازی و علیرضا عصار، «مولای عشق – ۱۳۸۲» به آهنگسازی فواد حجازی، «نهان مکن – ۱۳۸۵» با تنظیم شهرداد روحانی، «محتسب – ۱۳۹۰» به آهنگسازی فواد حجازی و علیرضا عصار، «بازی عوض شده – ۱۳۹۰» به آهنگسازی فواد حجازی، «جز عشق نمی‌خواهم – ۱۳۹۶» به آهنگسازی علیرضا عصار، گروه دارکوب، پویا نیکپور، امیر توسلی و علیرضا افکاری آلبوم‌هایی هستند که تاکنون به خوانندگی علیرضا عصار در بازار موسیقی منتشر شده است.
او از جمله خوانندگانی است که در حوزه تولید تک آهنگ و نماهنگ نیز آثار شاخصی را منتشر کرده که تعدادی از آنها نیز در حوزه‌های مناسبتی و موضوعی از جمله مناسبت‌های مذهبی و دفاع مقدس پیش روی مخاطبان قرار گرفته، آثاری که هر یک به تنهایی دربرگیرنده غنای موسیقی و ارزش‌هایی بوده‌اند که تبدیل به وجه تمایزی ویژه از شخصیت هنری علیرضا عصار شده‌اند و او را تا به امروز نیز به عنوان یک خواننده صاحب سبک معرفی کرده است.
«مولای عشق» یک روایت متفاوت از قصه جانسوز کربلا
اما یکی از آثاری که در دهه هشتاد از علیرضا عصار و یار شفیق آن روزهایش فواد حجازی پیش روی مخاطبان قرار گرفت و رنگ و بویی متناسب با ایام سوگواری حضرت سیدالشهدا داشت، آلبومی به نام «مولای عشق» با شعر مهدی شریفی و موسیقی فواد حجازی بود که سال ۱۳۸۲ در دسترس شنوندگان قرار گرفت. آلبومی که می‌توان از آن به عنوان یکی از آثار شاخص موسیقایی در حوزه نواهای عاشورایی دانست که امتیازها و شاخص‌های متعددی برای انتخاب آن به عنوان یک اثر قابل تامل در این چارچوب وجود دارد.
علیرضا عصار و فواد حجازی در این اثر موسیقایی بود که با بهره‌مندی از نوازندگان شناخته شده‌ای چون خاچیک باباییان، ارسلان کامکار، ابراهیم لطفی، مازیار ظهیرالدینی، نیما زاهدی، علیرضا خورشیدفر، کریم قربانی، فرشید حفظی فر، پاشا هنجنی، بهزاد داداشی، افشین حامدی خو، محمدرضا صفی که بسیاری از آنها جزو نوازندگان تراز اول موسیقی کشورمان به حساب می‌آیند به مخاطبان خود این نوید را دادند که قطعاً با اثری سفارشی آن دوران تفاوت‌های محسوسی دارد.
آلبوم «مولای عشق» را برای امام حسین‌علیه‌سلام خوانده‌ام و این کار را به دلایل شخصی خودم کردم. این کار روی بسیاری از آدم‌هایی که به این مقوله اعتقاد نداشتند، اثر گذاشت«ورود کاروان به کربلا»، «خاک خونین»، «جنگ حضرت عباس»، «حسرت دینار»، «سجاده عشق»، «جنگ امام حسین (ع)»، «مولای عشق»، «خروج کاروان از کربلا» و «هجر یاران» قطعاتی هستند که در این آلبوم با موضوعات مرتبط با عاشورا به شنوندگان ارائه شده، آثاری که علیرضا عصار خود در یادداشتی برای این آلبوم به نکته‌ای اشاره کرده که به طور حتم می‌تواند رنگ و بوی سفارشی را از آن بزداید.
علیرضا عصار درباره این آلبوم نوشته است: «آرزوی ذکر واقعه عاشورا از اولین روزهای ورود به عرصه موسیقی در دلمان بوده و خوشبخت‌ترینیم که میسر شد. از طرف خودم همه همکارانم در این راه، هدیه شد به آستان پاک مولای عشق، حسین بن علی (ع) به این امید که مقبول افتد – اسفند ۱۳۸۲»
از دیگر ویژگی‌هایی که طی آن سال‌ها توانست آلبوم «مولای عشق» را نسبت به بخش زیادی از آثار سفارشی آن دوران متمایز کند نگاه موسیقایی آهنگساز، انتخاب ترانه و لحن خوانش خواننده بود که هر سه این شرایط موجبات ظهور و بروز جریانی را کرد که در کنار تعدادی دیگر از آثار فاخر موسیقی به اصطلاح «پاپ – کلاسیک» تبدیل به آلبومی ویژه در ژانر مذهبی شد. کما اینکه غنای موسیقی این مجموعه همچنان می‌تواند به عنوان یک الگو و شاخص در میان حجم انبوه آلبوم‌های این سال‌ها محسوب شود.
آلبوم مولای عشق قطعاً اثری برای ایجاد هیجان و شورانگیزی مخاطب در روایت واقعه عاشورا نیست. این موسیقی بسته‌ای برای اندیشیدن در راه حقیقت طلبی سیدالشهدا در راهی که انتخاب کرده با استفاده از نشانه‌های موسیقی کلاسیک و روایت شعرگونه‌ای از حادثه‌ای جانسوز است که طراحان و ایده‌پردازانش کوشیده‌اند این وجوه فکری را به گوش شنوندگانشان صادر کنند.
این اثر موسیقی با صدای حماسی علیرضا عصار به نوعی یک روایت از واقعه کربلا است که به شام غریبان حضرت سیدالشهدا ختم می‌شود، چارچوبی نظام مند که با اشعاری متوازن و ملودی‌های تاثیر برانگیز فضایی را برای مخاطب خلق می‌کند که خوانندگی یک هنرمند صاحب سبک چون علیرضا عصار به مخاطب کمک می‌کند تا این فضای ارزشمند و حماسی را در ذهن خود مجسم کند. فضایی که متاسفانه در سال‌های اخیر به شدت جای خالی آن حس می‌شود و لازم است تا اغلب خوانندگان این نسل کمی به خود بیایند و با رجوع به چنین آثاری خود را عرصه‌های متفاوت‌تری بیازمایند. آثاری که علیرضا عصار و هم نسلانش در آن دوران قطعاً موجب ایجاد جریانی پویا و آکادمیک در عرصه موسیقی پاپ با همین آثار موضوعی و کارهای دیگر شد اما دیری نپایید که اسیر فرآیند اقتصادی شد که دیگر به تعداد انگشتان یک دست هم نمی‌توان در جستجوی این آثار ارزشمند بود.
من درباره خودم می‌گویم به دیگران کاری ندارم!
علیرضا عصار در یکی از گفتگوهای رسانه‌ای‌اش بود که وقتی از او درباره اوضاع و احوال موسیقی مذهبی و ماجرای تکراری سفارشی شدن تولید این گونه آثار و حضور هنرمندان مطرح در این عرصه از وی پرسیدند، توضیح داد: «ربطی به سفارش ندارد. برخی از آثاری که من با این موضوع‌ها خوانده‌ام سفارش برخی از سازمان‌ها بوده‌اند. مثلاً به سفارش ستاد اقامه نماز و سازمان صداوسیما قطعه‌ای ساختم که بعدها به «عشق الهی» تبدیل شد. مسئله سفارش دهنده نیست؛ مسئله ایدئولوژی حاکم بر اثر است. در این حوزه آنقدر حرف غیرواقعی زدند و آنقدر کارهایی در این زمینه شد که نباید می‌شد؛ تا در نهایت به اینجا رسیده‌ایم. الان مردم به محض شنیدن آثار مذهبی به جای توجه به اثر به پشت پرده‌ها و حواشی اثر توجه می‌کنند.
وی در بخش دیگری از این گفتگو بود که به تولید آلبوم «مولای عشق» اشاره کرد و گفت: آلبوم «مولای عشق» را برای امام حسین‌علیه‌سلام خوانده‌ام و این کار را به دلایل شخصی خودم کردم. این کار روی بسیاری از آدم‌هایی که به این مقوله اعتقاد نداشتند، اثر گذاشت. الان اما نمی‌دانم اگر در این زمینه‌ها کاری بکنم، می‌تواند تاثیرگذار باشد یا خیر. این را درباره خودم می‌گویم و به دیگران کاری ندارم. من در درون دیگران نیستم که ببینم با چه نیتی آثار مذهبی می‌خوانند.
درباره وجوهات مختلف فنی و محتوایی آلبوم «مولای عشق» از آثار برگزیده و شاخص موسیقی کشورمان در دهه هشتاد می‌توان ساعت‌ها بحث و بررسی کرد، اما آنچه در این نگاه اجمالی می‌تواند مورد توجه قرار گیرد، توجه خوانندگان و هنرمندانی بوده که در یک دوره زمانی به ویژه در دهه‌های هفتاد و هشتاد به صورت خودجوش علاقه‌مندی‌هایخود به ساحت حضرت سیدالشهدا را با زبان موسیقی نشان دادند. شرایطی که منجر به تولید آثار پرمخاطب و ارزشمندی شد که حتی در کلیت موسیقی نیز می‌تواند به عنوان یک مرجع معتبر موسیقایی مورد شناسایی قرار گیرد. در این راه قطعاً هنرمندانی همانند علیرضا عصار یکی از نقاط عطف حضور در این شرایطی بودند که اکنون فقط هاله‌ای از آن در موسیقی پاپ ما حکم‌فرماست.
