مقام و مراتب گوناگونی برای پیامبران، ائمه و افراد خاص و محبوب خداوند وجود دارد، مقام‌هایی که برخی از انسان‌های عادی و معمولی هم می‌توانند به آن دست یابند و رتبه و جایگاه خویش را در پیش پروردگار بالاتر ببرند، البته این امر منوط به رعایت قوانین و شرایطی است که خداوند برای آن در نظر گرفته است، بنوعی کلاس درسی است که پررودگار پاداش عالی برای شاگردان برتر آن در نظر گرفته است.
در همین راستا قصد داریم تا در این مطلب به معرفی یکی از این مقام‌های عالی و برتر به نام مقام محمود و راه‌هایی رسیدن به آن بپردازیم، پس اگر قصد دارید تا رتبه خود را در پیش پروردگارتان بالاتر ببرید، بسم الله.
مقام محمود
حمید از حمد به معنای ستایش، از اسمای حسنای الهی است.
محمود در لغت یعنی کسی که مورد حمد و ستایش قرار می‌گیرد و وقتی پیامبر (ص) درمقام مظهریت خدا قرار گرفت همه حمد کنندگان، این مظهریت و وجه الله را می‌بینند و ستایش‌ها متوجه او می‌شود. بنابراین، مقام محمود، مقام وجه الله بودن است.
مقام محمود، مقام شفاعت است و این مقام، در مرحله نخست، ویژه رسول خدا (صلى الله علیه وآله) و بعد اهل بیت (علیهم السلام) او است.
روایات فراوانى وجود دارد که مقام محمود را به مقام شفاعت، تفسیر کرده است.
امام صادق (علیه السلام) درباره مقام محمود مى‌فرماید: مقام و مرتبه‌اى است که همه پیشینیان و متأخران، غبطه آن را مى‌خورند.
منظور از «مقام محمود» در مورد پیامبراسلام چیست؟
خداى متعال در آیه ۷۹ سوره «اسراء» خطاب به پیامبر (صلى الله علیه وآله) مى فرماید: (و پاسى از شب را از خواب برخیز، و قرآن [و نماز]بخوان. این یک وظیفه اضافى براى توست؛ امید است پروردگارت تو را به مقامى در خورِ ستایش برساند)؛ «وَ مِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَهً لَکَ عَسى اَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقاماً مَحْمُوداً».
از آنجایی که درآیه دوم سوره فاتحه یا همان حمد خداوند می‌فرماید: «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمین؛ تمام مراتب و درجات حمد و سپاس اختصاص به خداوند دارد که او پرورنده عالمیان است»، می‌توان این معنا را به دست آورد که اگر انسان به مقام محمود برسد، مظهر کامل وتمام الهی می‌شود و حمدی که درعالم می‌شود، به سوی محمود می‌باشد.
مفسران معروف اسلامى این تعبیر را اشاره به نافله شب که در فضیلت آن روایات بسیارى وارد شده دانسته اند، هر چند آیه، صراحت در این مساله ندارد ولى با قرائن مختلفى که در دست است، این تفسیرروشن به نظر مى رسد.
بدون شک، «مقام محمود» مقام بسیار برجسته اى است که ستایش برانگیز است (چرا که «محمود» از ماده «حمد» به معنى ستایش است)؛ و از آنجا که این کلمه، به طور مطلق آمده است، شاید اشاره به این باشد که ستایش همگان را از اولین و آخرین متوجه تو مى کند.
روایات اسلامى، اعم از روایات اهل بیت (علیهم السلام) و روایاتى که از طرق برادران اهل تسنن نقل شده است، مقام محمود را به عنوان مقام شفاعتکبرى تفسیرکرده است؛ چرا که پیامبر (صلى الله علیه وآله) بزرگترین شفیعان در عالم دیگر است و آن‌ها که شایسته شفاعت باشند، مشمول این شفاعتبزرگ خواهند شد.
این تفسیردر روایات متعددى نیز وارد شده است:
در تفسیر «عیاشى» از امام باقر (علیه السلام) یا امام صادق (علیه السلام) مى خوانیم که: در تفسیرجمله «عَسى اَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقاماً مَحْمُوداً» فرمود: «هِىَ الْشَّفاعَهُ».
بعضى از مفسران کوشش کرده اند: از مفهوم خود آیه، این حقیقت را دریابند.
آن‌ها معتقدند:
جمله «عَسى اَنْ یَبْعَثَکَ» دلیل بر این است: این مقامى که خدادر آینده به تو خواهد داد، مقامى است که ستایش همگان را برمى انگیزد، زیرا سودش به همگان مى رسد، (چرا که محمود در جمله بالا مطلق است و هیچ گونه قید و شرطى ندارد).
از این گذشته، حمد و ستایش در برابر یک عمل اختیارى است، و چیزى که واجد همه این صفات باشد، چیزى جز شفاعت عامه پیامبر (صلى الله علیه وآله) نیست.
این احتمال نیز وجود دارد که: «مقام محمود» همان نهایت قرب به پروردگار است که یکى از آثارش، شفاعتکبرى باشد.
اگر هر حمدی از هر حامدی برای خود حضرت حق تعالی است، درمقام واسطه آن چه خلق و آفریده‌ها می‌بینند، تعین اول، صادرنخست، مظهر اول خلقی یعنی حضرت ختمی مرتبت (ص) قراردارد. از این رو، چون آن حضرت درمقام محمود است، همه ستایش‌ها به او باز می‌گردد؛ چرا که مقام محمود همان مقام واسطیت در ظهور است که در آیات متعدد قرآن به اشکال مختلف تبیین شده است. از جمله در آیات سوره نجم از مقام تدلی، قاب قوسین او ادنی (نجم، آیه ۹) سخن به میان آمده است تا بیان شود که وجه الله یعنی محمد (ص) همان حجاب بین ذات و مخلوقات و واسطه در ثبوت و اثبات هستی است.
بنابر این، هر حمدی از دریچه محمدی به خداوند حمید می‌رسد؛ چرا که وجه الله است که نخست و در ظاهر دیده و ستوده می‌شود و از واسطیت آن حضرت (ص) است که آغاز تکثرات ظهوری تحقق می‌یابد.
رسیدن به مقام محمود به تبع پیامبر (ص) و اهل بیت (ع)
چنان که گفته شد، مقام محمود از اختصاصات پیامبر (ص) است، ولی کسانی که محمدی می‌شوند می‌توانند از آثار این مقام بهره برند. [همچنان که این مقام برای اهل بیت پیامبر محقق بوده و در برخی ادعیه و زیارات رسیدن به مقام محمود که ائمه از آن برخوردارند از خداوند درخواست شده است]برای این که محمدی شد باید راهی را پیمود که خداوند برای آن حضرت (ص) تبیین و توصیف کرده است. خداوند در آیه ۹۷ سوره اسراء می‌فرماید: «وَ مِنَ اللَّیلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَةً لَکَ عَسى أَنْ یبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقاماً مَحْمُوداً؛ و پاسی از شب را به زنده داری برخیز، در حالی که عبادتی افزون برای توست. امید است که پروردگارت تو را به مقامی پسندیده برانگیزد».
در این آیه شب زنده داری به عنوان نافله و عبادتی افزون بر عبادت‌های دیگر که برای همگان وضع شده برای پیامبر (ص) وضع می‌شود.
شب زنده داری زمینه بهره مندی انسان از الهامات الهی را فراهم می‌آورد و مایه زدودن اشتغالات دنیائی از دل و ازدیاد صفای قلب انسان می‌شود.
تغییراتی که در شب در جان شب زنده داران پدید می‌آید موجب می‌شود تا انسان به مقاماتی خاص از جمله احسان برسد.
براساس آموزه‌های قرآنی مقام احسان مقام بسیار بزرگی است که می‌توان آن را قریب به مقامات پیامبران دانست؛ چرا که مقامی است که حکمت و یقین و اموری از این دست در جان آدمی پرورش می‌یابد.
خداوند با اشاره به برخی از اهل کتاب که به شب زنده داری می‌پرداختند از مومنان و یاران پیامبر می‌خواهد این گونه باشند.
از نظر قرآن تنها، متقین عبادالرحمان و محسنان همانند پیامبر (ص) به تهجد و شب زنده داری می‌پردازند و برایشان این عمل عبادی، گران و سخت نیست؛ چرا که ایشان قدر و ارزش شب زنده داری و اعمال نیمه شب‌ها را می‌دانند و برای رسیدن به آن مقامات الهی و انسانی تلاش می‌کنند تا با درک شب زنده داری به درک مقامات الهی نایل شوند.
