از زمان روی کار آمدن جو بایدن، رئیس‌جمهور جدید آمریکا ، دولت دوازدهم به طرق مختلف و به شکلی صریح، خواستار بازگشت آمریکا به توافق هسته‌ای شده است. تصریح بر بازگشت آمریکا به برجام ، به خودی خود ایرادی ندارد، چرا که طرف آمریکایی به صورت غیرقانونی از برجام خارج شده و به تعهدات خود هم عمل نکرده، بنابراین طبیعی است نه‌تنها ایران بلکه کل جهان، کاخ سفید را تحت فشار قرار دهد تا به تعهداتش در یک توافق بین‌المللی عمل کند.
اما طی هفته‌های اخیر، رفتارهای دولت حسن روحانی- و متاسفانه شخص وی- حالتی التماس‌گونه به خود گرفته، عزت کشور را خدشه‌دار کرده و اصل حکمت را در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران زیر سوال برده است.
این در حالی است که آمریکا ناقض اصلی برجام بوده، از توافق خارج شده و قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل که خودش به آن رای مثبت داده است را هم زیر پا گذاشته است. از سوی دیگر این دولت آمریکاست که قول داده برای عقب‌نشینی از یاغی‌گری‌های رئیس‌جمهور سابق این کشور علیه هنجارها و قوانین و توافقات بین‌المللی به توافقی مثل برجام برگردد. بنابراین تکلیف مشخص است؛ آمریکا ابتدا باید به برجام بازگردد و تحریم‌ها را لغو کند و سپس ایران همین کار را خواهد کرد و تعهداتش را از سر می گیرد.
اما مسأله به همین «معادله خطی A آنگاهB » ختم نمی‌شود. تجربه برجام و هزینه سنگینی که طی چند سال گذشته به کشور وارد شده اکنون این معادله را تغییر داده است. واقعیت این است که طبق برجام ما تعهدات ملموس و قابل راستی‌آزمایی به طرف مقابل دادیم اما در مقابل تعهداتی گرفتیم که نه‌تنها قابل راستی‌آزمایی نبود بلکه حتی در زمان حضور آمریکا در برجام نیز قابل ردیابی نبود و هیچ حساب و کتابی نداشت. اجرای تعهدات ایران در برجام مو به مو از سوی بازرسان آژانس مورد بازرسی و بازبینی روزانه قرار می‌گرفت- که هنوز هم کم‌و‌بیش ادامه دارد- در مقابل تعلیق تحریم‌ها علیه ایران تعهدی به ظاهر ملموس اما در واقع بسیار پیچیده طراحی شده بود. به عنوان مثال فروش نفت ما آزاد شد اما مشکلات بانکی برای بازگرداندن پول حاصل از فروش نفت تا مدت‌ها پابرجا بود. یا مقرر شده بود پول‌های بلوکه ما در کشورهایی نظیر کره جنوبی، هند، ژاپن و... به صورت قسطی به ایران پرداخت شود. یا اینکه آمریکا و بانک‌های این کشور به روش‌های هوشمندانه در معاملات مالی ایران و شرکت‌های ایرانی اختلال و مانع ایجاد کردند و...
درباره رفع تحریم‌ها این نکته را هم باید اضافه کنیم که در بدو حصول برجام، روحانی صراحتا گفت همه تحریم‌ها به طور کامل لغو شده است، در حالی که در مفاد برجام حرف از تعلیق موقت تحریم‌ها بود نه رفع کامل؛ در عمل نیز همین‌گونه شد.
برای جلوگیری از کلاهی که در مذاکرات برجام سر مذاکره‌کنندگان ایرانی رفت، حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای رهبر حکیم انقلاب اخیرا در یک سخنرانی شروطی را برای بازگشت آمریکا به برجام مطرح کردند و فرمودند: آمریکا و اروپا صرفاً در یک برهه بسیار کوتاه در اول کار، بعضی از تحریم‌ها را موقتاً تعطیل کردند اما بعدا تحریم‌ها را برگرداندند و حتی افزایش هم دادند، بنابراین حق گذاشتن شرط و شروط ندارند (اشاره به شرط آمریکا برای برداشتن گام اول از سوی ایران).
در همین راستا سیاست قطعی، غیرقابل بازگشت و عدول‌ناپذیر جمهوری اسلامی درباره برجام که مورد اتفاق همه مسؤولان کشور است، از سوی حضرت معظم‌له به این شکل اعلام شد: اگر غربی‌ها می‌خواهند ایران به تعهدات برجامی خود برگردد، باید آمریکا تحریم‌ها را در عمل و نه با زبان یا روی کاغذ، کلا لغو کند، آنگاه پس از راستی‌آزمایی صحت لغو تحریم‌ها، ایران به تعهدات برجامی خود باز خواهد گشت.
با اعلام سیاست کلی نظام، برخی در داخل و خارج «طرح انحرافی بازگشت گام‌به‌گام به برجام» را مطرح کردند و برای دور زدن قانون مجلس که منجر به توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی شد، طرح توافق ۳ ماهه ایران و آژانس برای ادامه برخی بازرسی‌ها را اجرا کردند تا فرصت کافی برای انجام طرح فوق وجود داشته باشد.
شبکه پرس‌تی‌وی در این باره نوشت: پیشنهاد بازگشت گام‌به‌گام در حالی به طرف مقابل ارائه شد که پیشنهاددهندگان ایرانی آن از انطباق این پیشنهاد با سیاست‌های نظام اطمینان نداشتند. در هر حال طرح این موضوع از سوی برخی افراد در ایران و رسانه‌ای شدن برخی اظهارات غیردقیق، اروپایی‌ها را به نقش‌آفرینی در این موضوع امیدوار کرد و آنها تلاش کردند پس گرفتن طرح قطعنامه ضدایرانی در نشست اخیر شورای حکام را به عنوان ابراز حسن‌نیت خود برای پیشبرد طرح گام‌به‌گام به ایران بفروشند(!) این در حالی است که پس گرفتن این قطعنامه نتیجه مستقیم تهدید ایران مبنی بر لغو توافق ۳ ماهه با آژانس بود، نه چیز دیگر.
در واقع نقش کشورهای اروپایی، ادامه همان بازی «پلیس خوب- پلیس بد» است که طی سال‌ها مذاکرات، آن را بازی کرده‌اند و همچنان نیز در حال ادامه همان بازی‌اند.
با این وجود دولت دوازدهم همچنان اصرار دارد همان راه را ادامه دهد و بر رویکرد خود پافشاری می‌کند. روحانی هفته گذشته در جلسه هیأت دولت مواضع خود را تکرار کرد و به غربی‌ها گفت: به تعهدا‌ت‌تان برگردید و امروز و فردا نکنید و بدانید با بازگشت شما، ما نیز به تمام تعهدات‌مان بازمی‌گردیم. وی گفت: ما برای کل مقابل کل و جزء مقابل جزء تعهدات آماده‌ایم و این شما هستید که باید این راه را انتخاب کنید.
آنقدر که روحانی و ظریف برای بازگشت به برجام عجله دارند، بایدن ندارد! این در حالی است که بایدن به خاطر وعده‌هایی که در انتخابات داده و عمل نکرده، از سوی محافل داخلی و خارجی تحت فشار قرار دارد. حتی رسانه‌های آمریکایی نیز معتقدند واشنگتن در به بن‌بست رسیدن برجام مقصر است و باید جبران مافات کند.
هفته‌نامه «ویک» اخیرا در گزارشی نوشت: آمریکا با خروج یکجانبه از برجام و وارد کردن خسارات اقتصادی از طریق بازگرداندن تحریم‌ها، به ایران «بدهکار» است و باید دِین خود را ادا کند.
و نکته آخر آنکه: هر گاه دولت از موضع ضعف وارد شده، خسارات بیشتری به خود و کشور تحمیل کرده است. در مقابل هر گاه از راه قدرت و اقتدار پیش رفتیم به نتیجه دلخواه دست یافتیم. برای بازگشت آمریکا و اروپا به تعهدات‌شان ذیل برجام، بهترین راه ادامه توقف تعهدات برجامی مطابق با قانون مجلس است؛ در غیر این صورت، آزمودن همان مسیر شکست‌خورده قبلی است.
مهدی گرگانی
