دنیای دیپلماسی و روابط خارجی و دیدار رهبران و سیاستمداران جهان، دنیای نشانه شناسی سیاسی و انواع و اقسام نمادها و ژست‌هایی است که هر کدام از آنها، پیام خاصی را منتقل می‌کند.
در این میان، عکس‌ها و ویدیوها نیز ابزارهای مهمی برای تحلیل نوع روابط رهبران هستند و معمولاً توجه به زبانی بدن، نشانه‌ها، رفتارها و نوع نگاه رهبران در عکس و تصاویر دیدار آنان، برای تحلیلگران سیاسی از اهمیت بالایی برخوردار است.
به ویژه زمانی که پای رهبرانی قدیمی مانند ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه و رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه در میان باشد. چرا که هر دو آنها نشان داده‌اند علاقه وافری به عکس و ژست گرفتن دارند. به ویژه اردوغان، در دیدارها و مراسم مختلف داخلی و خارجی، این مساله برایش آن قدر اهمیت دارد که گاهی دیده شده، عکاس مخصوص خود را صدا می‌زند و به او می‌گوید: «از این زاویه هم بگیر. این طرف!».
پوتین و اردوغان، اخیراً در چین و در حاشیه نشست رهبران کشورهای عضو سازمان همکاری‌های شانگهای با همدیگر دیدار کردند و اغلب جراید و رسانه‌های ترکیه، به این اشاره کردند که دیدار بین این دو سیاستمدار، فضایی نسبتاً دوستانه داشته است. اما در عین حال، سالهاست که پوتین برای دیدار دوجانبه با اردوغان به ترکیه نرفته و پیداست که علاوه بر موضوع اوکراین، در چند پرونده دیگر نیز با همدیگر اختلاف نظر دارند و روابط ترکیه – روسیه، شور و گرمای سابق را ندارد. اما هم پوتین و هم اردوغان، تلاش می‌کنند به هر حال، رابطه را نگه دارند.
مراد یتکین روزنامه نگار مشهور ترکیه، از تحلیلگرانی است که به دیدار اخیر پوتین و اردوغان توجه کرده و معتقد است که در دو عکس از این دو رهبر، آنان پیام‌های خاصی را به همدیگر منتقل کرده‌اند.
یتکین می‌گوید: «تصادفی نیست که این دو عکس، فقط در کانال تلگرامی وزارت امور خارجه روسیه آمده و نشان دهنده آن است که مسکو نیز می‌خواهد با انتشار این عکس ها، راه را برای تحلیل‌های خاص، بگشاید».
نگاه هوشمندانه مراد یتکین به دیدار پوتین و اردوغان به روایت عکس‌ها، از این نظر اهمیت دارد که پایگاه اینترنتی رسمی نهاد ریاست جمهوری ترکیه، بیش از 10 عکس و یک فایل ویدیویی از دیدار سران ترکیه و روسیه منتشر کرده که می‌توان گفت: عکس‌هایی عادی و معمولی هستند و عکاس تلاش کرده تا دوستانه بودن روابط را به تصویر بکشد.
اما مرور دو عکس منتشر شده از سوی مسکو، چیز دیگری می‌گوید. تحلیل یتکین درباره این عکس‌ها را با همدیگر مرور می‌کنیم:
روایتی از نگاه‌های پوتین و اردوغان
من به دنبال کسب خبر درباره دیدار اخیر اردوغان و پوتین بودم. عکس‌های زیادی دیدم که غالباً شبیه همدیگر بودند. اما دو عکس متفاوت در صفحه تلگرام وزارت امور خارجه روسیه، توجه مرا به سوی خود جلب کردند. این دو عکس از هر نظر، متفاوت و خاص هستند.
به سیمای پوتین و حالات چهره و نگاه او در عکس بالا نگاه کنید. این عکس مربوط به دیدار او با رئیس جمهور ترکیه،در تیانجین چین است. عکاس رسمی روسیه نه تنها چیدمان میز جلسه، بلکه نگاه‌های رد و بدل شده دو رهبر را در طول دیدار، به شکلی زیرکانه نیز ثبت کرده است.
وزارت امور خارجه روسیه این عکس‌ها را به شکل تصادفی و سلیقه‌ای منتشر نکرده و حاوی پیام است. شیوه نحوه نگاه اردوغان به پوتین و پوتین به اردوغان، نه تنها دیدگاه‌های متقابل دو سیاستمدار با ویژگی‌های رهبری مشابه را آشکار می‌کند، بلکه اطلاعاتی در مورد وضعیت فعلی روابط ترکیه و روسیه ارائه می‌دهد که از شاید از صدها مقاله گویاتر و مهمتر است.
بدون شک، روانشناسان متخصص در علوم رفتاری می‌توانند از دیدگاه حرفه‌ای‌تری درباره این عکس‌ها صحبت کنند. من فقط سعی می‌کنم این دو عکس را از لنز روزنامه‌نگاری تجزیه و تحلیل کنیم.
عکس پوتین و نگاه خاص او را که مشاهده کردید. حالا در عکس پایین، به نوع نگاه اردوغان توجه کنید.
در یک ارزیابی کلی، درباره دو عکس خاص کانال تلگرام وزارت امور خارجه روسیه از پوتین و اردوغان، باید بگویم:
1.هر دو رهبر به یکدیگر گوش می‌دهند و با دقت به چشمان یکدیگر نگاه می‌کنند. آنها سالهاست یکدیگر را می‌شناسند، یکدیگر را جدی می‌گیرند و سعی می‌کنند منظور هم را بفهمند.
2.هر دو رهبر لبخند کمرنگی شبیه به منحنی روی لب‌هایشان دارند. حالات چهره هر دو رهبر، کمی مودب و کمی محتاط است و انگار با نگاه‌هایشان به همدیگر می‌گویند: «می‌دانم چه نقشه‌ای در سر داری!»
3.حالات چشمان کمی باریک‌شده اردوغان و پوتین و بی‌حرکتی ابروهایشان هم جالب است. البته نمی‌دانم این حالت صورت آنها به خاطر تزریق بوتاکس است یا نه! ولی انگار به همدیگر می‌گویند: «فعلاً رابطه خوبی داریم. ولی باید محتاط باشیم».
تنها نماینده ناتو در کنفرانس شرق
نه غرب‌گرایان، نه ملی‌گرایان، نه حزب حاکم ترکیه و نه مخالفین اردوغان، از آنچه می‌خواهم بگویم، قدردانی نخواهند کرد! اما مهمترین جنبه شرکت اردوغان در نشست شانگهای، حتی به عنوان یک «شریک گفتگو» و نه یک عضو کامل، این است که او تنها رهبر یک کشور عضو ناتو است که در صورت لزوم به عنوان یک پل عمل می‌کند.
او در سخنرانی خود در نشست گسترده اجلاس شانگهای، چنین توصیفی از موقعیت ترکیه ارائه داد: «ترکیه غربی‌ترین کشور قاره آسیا و شرقی‌ترین کشور قاره اروپا است که دارای یک اهمیت ژئواستراتژیک خاص است».
در وصف اهمیت نشست اخیر در چین، باید بگویم پس از اجلاس دوم سپتامبر در واشنگتن، شی جین پینگ کنفرانس شرق را در پکن با پوتین تشکیل داد و نمایش قدرت چشمگیری را علیه کنفرانس غرب برنامه‌ریزی کرد.
مسعود پزشکیان رئیس جمهور ایران نیز آنجا بود، کیم جونگ اون، رئیس جمهور کره شمالی، با قطار زرهی خود از پیونگ یانگ رسید و همه با هم یک رژه نظامی مجلل را تماشا کردند و سپس با پوتین، درباره ترامپ، خاورمیانه، اوکراین، فلسطین، اسرائیل و سوریه صحبت کردند.
در این نشست، ادامه تجاوز اسرائیل و کشتار و تبعید فلسطینی‌ها در غزه، توسط پوتین، شی جین پینگ، عبدالفتاح السیسی و اردوغان مورد اشاره قرار گرفت. اردوغان بر این مساله هم تأکید کرد که سازمان ملل چقدر بی‌فایده شده است.
ولی بگذارید این واقعیت را قبول کنیم: کاملاً مشخص است که در جلسات اردوغان با پوتین و شی، مسائل مهم آنکارا - مسکو و آنکارا – پکن بررسی نشده است. از دیگر سو، در همان نشست آلاسکا کم و بیش مشخص بود که ترامپ و پوتین درباره اوکراین حرف اصلی را می‌زنند و ترکیه و اروپا را در این بحث شریک نمی‌کنند.
در نهایت باید بگویم، نمایش پرچم به خودی خود در چنین جلساتی خوب است، اما نگرانی‌هایی وجود دارد که طوفان و گردباد واقعی در اوایل سال 2026 در اطراف اوکراین فوران کند. ترکیه باید مراقب باشد که در این گردباد بزرگ و طوفان غرق نشود.
