بشر، سر تا پا نیاز است و دائماً به دنبال برآوردن نیازها و خواسته های خود است. راستی چه کسی بهتر از خدای متعال که حاجات انسان را می داند، می تواند آنها را برآورده سازد؟!
خداوند متعال فرمود: «[غافر/ 60] پـروردگـارتان این دعوت را کرد که مرا بخوانید تا استجابت کنم. به درستى کسانى که از عـبـادت مـن اسـتـکـبـار مـى ورزنـد، بـه زودى بـا کـمـال ذلت داخل جهنم خواهند شد.»
باید توجه داشته باشیم که دعا هم مصداقی از مصادیق عبادت است! در بعضی از تعبیرات دینی آمده است که دعا عمود دین است: « امام صادق (علیه السلام) از قول پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) فرمود: دعا، سلاح مؤمن و ستون دین و نور آسمان ها و زمین است». همانطور که درباره نماز، این تعبیر به کار رفته است.
اگر دین را به خیمه ای تشبیه کنیم، باید بگوییم که خیمه، یک شاه عمود دارد و آن بزرگ‌ترین ستون است که خیمه را نگه می‌دارد و اطراف آن ستونهای کوچک هستند؛ دعا جزء ستونهای اطراف این خیمه است و آن بزرگ‌ترین ستون که خیمه را نگه می‌دارد، همان نماز است که « نماز ستون دین است.»
مصلحت در استجابت دعا
استجابت دعا به معنای این نیست که خواسته‌ی انسان حتماً برآورده خواهد شد -ممکن است برآورده بشود و ممکن است به علل و مصالح و موجباتی برآورده نشود- اما استجابت الهی قطعاً وجود دارد و البته در بسیاری از موارد با دادنِ حاجت و خواسته انسان همراه است.
استجابت الهی، پاسخ و توجه و التفات خداست؛ ولو آن خواسته‌ای که انسان دارد -که ای بسا خیال می‌کند این خواسته به نفعش است، اما به زیانش باشد تحقق هم پیدا نکند؛ اما «یا اللَّه» انسان بی‌گمان لبّیکی به دنبال خود دارد.
بیان جامع امام صادق علیه السلام در عدم استجابت دعا
شناخت خداوند، یک عامل بسیار مؤثر در استجابت دعا است چنانچه وقتی امام صادق(سلام الله علیه) با این سؤال مواجه شد که چرا دعای ما مستجاب نمی شود؟ به صراحت فرمود: « زیرا کسی را می خوانید که او را نمی شناسید».
قطعاً شناخت واقعی خداوند، نزد پیامبر و خاندان معصومش است و بس؛ ولی به هر حال هر انسانی باید تا اندازه ای خدا شناس باشد و در حد توان در این جهت تلاش کند.
خدای متعال می فرماید: «[آل عمران/ 191] (صاحبان خرد) آنهائى هستند که در هر حالت (اىستاده و نشسته و خفتن) خدا را یاد کنند و دائم فکر در خلقت آسمان و زمین کرده و گویند پروردگارا این دستگاه با عظمت را بیهوده نیافریده اى پاک و منزهی، ما را به لطف خود از عذاب دوزخ نگاهدار.»
آیه به خوبی بیان می کند که انسان های اندیشمند بعد از تفکر در خلقت آسمانها و زمین به این نتیجه می‌رسند و می‌گویند: ﴿رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً﴾؛ و اینکه فرمود: «یَذْکُرُونَ اللّهَ قِیامًا وَ قُعُودًا وَ عَلی جُنُوبِهِمْ»، کنایه از آن است که اینها دائماً به یاد خدا هستند.
برخی دیگر از عوامل عدم استجابت دعا
واضح است که علل و عوامل زیادی ممکن است در عدم استجابت دعای انسان نقش داشته باشد که به عنوان نمونه به چند مورد اشاره می شود:
1-وفا نکردن به عهد نسبت به خداوند.
2-شرک در دعا.
3-نیت آلوده.
4.دعا نکردن در زمان راحتی.
5.تضرع و زاری و اصرار نکردن.
نتیجه اینکه:
عدم استجابت دعای انسان در این دنیا به معنی عدم توجه و التفات خداوند نسبت به او نیست و قطعاً حکمتی دارد و اساساً اجابت دعایی که به مصلحت انسان نیست، از خدای متعال که عالِم به مصالح مخلوقاتش است، نیکو به نظر نمی رسد.
