از زمان خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت‌ماه سال گذشته، اروپایی‌ها وعده‌های مختلفی برای بی‌اثر کردن تحریم‌های آمریکا و تأمین منافع برجامی ایران داده‌اند. در اولین گام پس از خروج آمریکا از برجام، اروپایی‌ها در ظاهر مخالفت شدید خود با آمریکا در این اقدام را اعلام کردند و جهت اقناع ایران برای ماندن در برجام، چهار مورد از تصمیمات خود برای تأمین منافع ایران را مطرح ساختند. اعمال قانون مسدودسازی علیه تحریم‌های آمریکا، رفع موانع سرمایه‌گذاری بانکی، همکاری درزمینه نفت و انرژی و ایجاد امکان تراکنش‌های مالی موردی برای بانک مرکزی ایران، چهار تصمیم اعلام‌شده اروپایی‌ها بود.
اخبار اقتصادی- با عدم تحقق این تصمیمات و نارضایتی ایرانی‌ها، اروپایی‌ها بسته اقتصادی دیگری را نیز پیشنهاد دادند که انتظار می‌رفت فروش نفت ایران و فعالیت‌های شرکت‌های اروپایی در ایران را تضمین کند. اما این بسته نیز پس از ارائه شدن به دولت، نتوانست توجه ایران را جلب و وعده‌های مذکور را تضمین نماید.
بعدها اروپا در ادامه روند وعده‌های بی‌عمل خود جهت نگه‌داشتن ایران در برجام، وعده گشایش کانال مالی ویژه موسوم به SPV را مطرح ساخت. این کانال مالی که با عنوان اینستکس شناخته می‌شود، تاکنون نتیجه‌ای در برنداشته است.
*چرا اینستکس تا به امروز کار آیی نداشته است؟
اینستکس سازوکاری است که جهت مبادلات تجاری بین ایران و اروپا ایجاد شد. از همان ابتدا مقرر گردید تا این سازوکار تهاتری، تنها برای اقلام بشردوستانه، یعنی غذا و دارو و تجهیزات پزشکی مورداستفاده قرار گیرد. اروپایی‌ها اگرچه در مقاطع مختلف وعده‌های گوناگونی برای جلب رضایت ایران مطرح کردند، اما در عمل نه‌تنها این وعده‌ها محقق نشد بلکه اروپایی‌ها نشان دادند که به تحریم‌های آمریکا پایبندی کامل دارند. کشورهای اروپایی واردکننده نفت از ایران همچون یونان و ایتالیا حتی با وجود معافیت از تحریم نفت نیز حاضر به خرید نفت از ایران نشدند.
از همان ابتدا قرار نبود از طریق اینستکس پولی مبادله شود، بلکه اینستکس سازوکاری تهاتری است که بدهی ناشی از واردات کالا از اروپا را با بستانکاریِ ناشی از صادرات نفت به اروپا تسویه می‌کند. با امتناع اروپایی‌ها از خرید نفت ایران، عملاً درآمد نفتی‌ای وجود نداشته تا در مقابل بدهی ناشی از واردات، تهاتر شود. به همین دلیل اینستکس تاکنون هیچ کارایی ای در عمل نداشته است.
*بازگشت به خرید نفت از ایران تنها راه احیای اینستکس
درحالی‌که ایران تنها چند روز با برداشتن گام سوم خود در کاهش تعهدات برجامی خود فاصله دارد، اروپایی‌ها یک‌راه بیشتر برای احیای اینستکس و راضی نگه‌داشتن ایران برای پذیرش آن در پیش ندارند. با توجه به نیاز این سازوکار به پول نفت، اروپایی‌ها باید مجدداً خرید نفت از ایران آن‌هم به همان میزان قبل از تحریم‌ها را از سر گیرند. یعنی کشورهای اروپایی واردکننده نفت از ایران باید خرید روزانه حدود 800 هزار بشکه‌ای نفت از ایران را مجدداً آغاز کنند تا امکان مبادلات تجاری میان ایران و اروپا ذیل این سازوکار به وجود آید و از طرف دیگر تنها در این صورت است که اروپا می‌تواند حسن نیت خود را ثابت کند. در غیر این صورت نه‌تنها اینستکس هم چنان سودی برای ایران نخواهد داشت، بلکه عملاً همچون گذشته توان اجرایی شدن نیز پیدا نخواهد کرد.
با توجه به آنچه گفته شد اگر اروپا در فرصت باقیمانده، با خرید 800 هزار بشکه‌ای نفت از ایران، تمایل خود را برای احیای اینستکس نشان دهد و منافع مالی ایران با فروش نفت و مبادلات تجاری از طریق اینستکس تأمین شود، ایران می‌تواند به این سازوکار روی خوش نشان دهد. اما درصورتی‌که روند فعلی اروپا در پیروی از تحریم‌های آمریکا علیه ایران ادامه یابد، مسئولان ایرانی باید گام سوم کاهش تعهدات خود در برجام را محکم‌تر و با سرعت بیشتری بردارند.
