سنگ بنای تشکیل بنیاد مستضعفان بر پایه فرمان رهبر کبیر انقلاب حضرت امام خمینی (ره) در ۹/۱۲/۵۷ در شورای انقلاب نهاده شد.
بر اساس این گزارش هیئت موسس در نخستین اجلاس خود در تاریخ ۳/۴/۵۸ اساسنامه بنیاد مستضعفان را در ۲۵ ماده و ۱ تبصره تنظیم کرد و به تایید شورای انقلاب اسلامی رسید و این بنیاد مطابق ماده ۸ آیین نامه اصلاحیه موسسات غیر انتفاعی به تاریخ ۳/۵/۵۸ به صورت غیر انتفاعی و دارای تابعیت ایرانی به مدت نامحدود به ثبت رسید.
اهداف کلی بنیاد مستضعفان عبارت است از کمک به ارتقای سطح زندگی مادی، معنوی و فرهنگی مستضعفان و محرومان جامعه همراه با اداره بهینه دارایی‌های تحت پوشش و با حضور موثر در صحنه‌های اقتصادی در چارچوب سیاست‌های کلی نظام است.
این بنیاد در زمینه‌های اقتصادی و کمک به محرومان وظایف بسیاری دارد که عبارت است از تقویم، حفظ و اداره اموال و در صورت نیاز تبدیل آن‌ها به دارایی‌های مولد، حفظ اشیا اسناد و مدارک تاریخی و بهره‌برداری از آن‌ها در جهت رشد فرهنگی کشور، اداره بهینه واحد‌های اقتصادی، ادغام تبدیل و توسعه آن‌ها با هدف حضور در صحنه‌های داخلی و بین‌المللی و در نهایت توسعه توان اقتصادی بنیاد انجام فعالیت‌های تولیدی و خدماتی به منظور افزایش تولید ملی، کسب درآمد، توسعه فضای رقابتی و کمک به اجرای اهداف و سیاست‌های دولت جمهوری اسلامی ایران است.
وظیفه دیگر بنیاد مربوط به دارایی‌های این بنیاد است. دارایی‌های بنیاد مستضعفان در بدو تاسیس شامل اموال و دارایی‌های سلسله پهلوی و عمال آن‌ها بوده که مصادره شده بود.
به همین منظور عمده فعالیت بنیاد نیز شناسایی و تملیک این اموال بوده است. عدم تجانس دارایی‌ها مشکلاتی از قبیل: غیر اقتصادی بودن، قرار نداشتن در زنجیره ارزش، پراکندگی رشته فعالیت و ساختاری بوده است. در طی سال‌های اخیر سبد دارایی‌های بنیاد هم از حیث میزان و هم تنوع رشد چشم‌گیری داشته است. طی این سال‌ها سرمایه گذاری‌های جدید و اتخاذ استراتژی‌های معطوف به بهینه سازی سبد فعالیت‌ها و جهت گیری سرمایه گذاری در دهه‌های گذشته بر توسعه رشته فعالیت‌های با ارزش افزوده بالاتر نظیر فناوری اطلاعات و ارتباطات، بانک داری، فولاد، ساختمان، سیمان و کشاورزی تمرکز داشته است. تامین مالی مورد نیاز برای انجام اقدامات بنیاد در حوزه اجتماعی و فرهنگی مبتنی بر درآمد‌های بخش اقتصادی خود و بدون دریافت بودجه از دولت است.
از تاریخ ۳۱/۴/۹۳ و با آغاز دوره جدید مدیریت بنیاد رهنمود‌های مقام معظم رهبری شامل محور‌های زیر به عنوان جهت گیری‌های اساسی بنیاد تعیین شد که عبارت است از تبدیل بنیاد به یک بنیاد مستضعفان به معنای واقعی کلمه. دو، خارج کردن یک منطقه محروم از محرومیت. سه، تجدید ساختار بنیاد و کاهش بروکراسی. چهار، ترویج و اجرای مدیریت جهادی و به کارگیری جوانان مستعد. پنج، توجه به امور فرهنگی در بنیاد. شش، مدیریت بهینه فعالیت‌های بنیاد در بخش اقتصادی.
اشتغال زایی از دیگر اقدامات بنیاد مستضعفان به شمار می‌رود به همین منظور تسهیلات اشتغالزایی مناطق محروم و روستایی از سوی بنیاد علوی با معاونت توسعه روستایی ریاست جمهوری و استانداری‌های کشور و همچنین بانک عامل تفاهم نامه‌ای منعقد شد که بر اساس آن ۵ درصد از نرخ سود سهم بنیاد علوی، ۵ درصد از نرخ سود سهم معاونت توسعه روستایی، ۵ درصد از نرخ سود سهم استانداری‌ها است.
بر اساس این گزارش بودجه تسهیلات استانداری طی سال‌های ۹۵ و ۹۶، ۲۰۰ میلیارد ریال بوده و برای سال ۹۷ سهمیه هر استان حداکثر ۲۵ میلیارد ریال و حداقل ۱۲۵ میلیارد ریال است همچنین مبلغ تسهیلات برای هر طرح از ۱ تا ۲۵ میلیارد ریال است.
بر اساس این گزارش کمپ گردشگری در مشکین شهر استان اردبیل، احداث سیلو در آشتیان استان مرکزی، از مهمترین طرح‌های اشتغالزایی از سوی بنیاد مستضعفان است همچنین طرح سیستم باز‌یافت آب و دستگاه تصفیه فرا بنفش در شهر کرد استان چهار محال بختیاری از طرح‌های دانش بنیانی است که در این بخش به بهره‌برداری رسیده است.
برای تحقق سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و به منظور رفع محرومیت، توسعه اقتصادی و ایجاد معیشت پایدار حمایت و بهره گیری از منابع دریایی و حمایت از بخش‌های خصوصی و تعاونی و همچنین در جهت تحقق اهداف عالیه سازمان شیلات ایران در توسعه و پرورش ماهیان خاویاری در کشور تفاهم‌نامه‌ای بین سازمان شیلات بنیاد علوی استانداری‌های گیلان، مازندران، گلستان، معاونت توسعه روستایی و مناطق محروم نهاد ریاست جمهوری، هلدینگ کشاورزی و بانک عامل منعقد شد که بر اساس این تفاهم نامه برای طرح‌های پرورش ماهیان خاویاری توسط مردم وام یارانه‌ای تعلق گیرد و برای هر کدام از ۳ استان شمالی مبلغ ۲۰۰ میلیارد ریال سهمیه در نظر گرفته شود.
کاهش اتکا شرکت‌ها به خزانه بنیاد در سرمایه گذاری با فروش دارایی‌های مازاد و راکد و همچنین استفاده از منابع بازار سرمایه و بانک ها. توسعه صادرات، رشد مقداری و ارزشی صادرات ۸۵ درصد در سال ۹۶، رشد مقاصد صادراتی از ۳۹ کشور در سال ۹۴ به ۵۶ کشور در سال ۹۶ و با اختصاص ۱۰۰ در ۱۰۰ سود حاصل از صادرات شرکت‌ها برای سرمایه گذاری و توسعه صادرات همان شرکت‌ها و اختصاص ۳ درصد از سود خالص برای فعالیت‌های پر خطر و راه بردی در جهت توسعه صادرات که از سیاست‌های مصوب هیئت امناء در برنامه و بودجه از مهمترین اقدامات بنیاد مستضعفان به شمار می‌رود.
تا کنون ۱۱ شرکت دانش بنیان از طریق خرید سهام اقلیت مورد حمایت قرار گرفتند و همچنین با ۲۳ شرکت دیگر در شرکت‌ها بنیاد قرارداد منعقد شده و رو به افزایش است.
بر اساس این گزارش محمد سعیدی کیا رئیس بنیاد مستضعفان امروز در همایش اهدای ۸۰ هزار امین اسناد علوی به محرومان گفت: آباد کردن مناطق محروم یکی از اولویت‌های بنیاد است و ما در ابتدا منطقه قلعه گنج را کلید زدیم و این اقدام را به همراه استاندار کرمان و مردم این منطقه انجام دادیم.
وی افزود: در سال آینده محرومیت زدایی را به ۱۴ نقطه تعمیم می‌دهیم که عبارت است از لنده در کهگیلویه و بویر‌احمد، چالدران در آذربایجان غربی، ملک شاهی در ایلام، زهک وسمرقند در سیستان و بلوچستان، سروآباد در کردستان، لارک و احمدی کوشا در هرمزگان و گرمی در اردبیل را آغاز خواهیم کرد.
وی گفت: تا کنون ۳ هزار ۷ طرح روستایی در ۲.۵ سال گذشته به تصویب بانک رسیده که از این رقم ۲ هزار ۶۰۰ فقره تسهیلات به مردم پرداخت شده و ۱۶۰۰ واحد به بهره برداری رسیده است.
