منظور عمان از "آغاز پایان بازی‌های بزرگ" در خاورمیانه چیست؟

یوسف بن علوی، وزیر خارجه عمان، چند روز پس از شرکت در کنفرانس ورشو، گفته روند پایان «بازی‌های بزرگ» در خاورمیانه آغاز شده است. او بر حل مسئله فلسطین بر اساس راه حل «دو دولتی» تاکید کرد.

 در کشور‌های عربی، هرگونه رابطه با اسرائیل، مانند رابطه نامشروع جنسی می‌ماند که افشای آن صاحبش را نزد مردم رسوا می‌کند. به همین دلیل، برخی از کشور‌های عربی، برای تحت فشار قرار دادن کشور‌های رقیب، مدام آن‌ها را به برقراری روابط سری با اسرائیل متهم می‌کنند.

اما عمان از این امر مستثنی است. بن علوی، در کنفرانس ورشو با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، و در کنفرانس مونیخ با زیپی لیونی، وزیر خارجه سابق اسرائیل، دیدار کرد. پیش از آن، در اکتبر گذشته، عمان، در اقدامی که بسیاری از ناظران را حیرت‌زده کرد، از سفر نتانیاهو به مسقط خبر داد.

یک روز پس از سفر نتانیاهو به عمان، بن علوی در یک نشست امنیتی در بحرین، اظهاراتی بیان کرد که برای بسیاری از محافل خاورمیانه شوکه کننده بود. او مدعی شد: «تاریخ می‌گوید که تورات در خاورمیانه پدید آمد و یهودیان در این منطقه از جهان زندگی می‌کردند.» بن علوی ادامه داد: «اسرائیل کشوری در منطقه است و همه ما این را می‌فهمیم. جهان نیز این حقیقت را می‌داند. شاید وقت آن رسیده که با اسرائیل رفتار یکسانی داشته باشیم و تعهدات یکسانی بپذیرد.»

عمان معتقد است که خاورمیانه در یک مرحله گذار قرار دارد. اما وجود مشکلات اساسی مانند نزاع فلسطینی‌ها و اسرائیلی‌ها مانع از عبور موفقیت‌آمیز خاورمیانه از این مرحله هست. بن علوی معتقد است که ریشه «همه مشکلاتی که در نیمه دوم قرن گذشته» اتفاق افتاد، در «مسئله فلسطین» نهفته است و اکنون زمان برای حل این مسئله مناسب شده است.

وزیر خارجه عمان اخیرا طی گفتگویی با شبکه «روسیا الیوم» بار دیگر در چارچوب «ایجاد یک دیدگاه جدید در خاورمیانه»، بر ضرورت حل مسئله فلسطین تاکید کرده است. او در این گفتگو اعلام کرده که پایان بازی‌های بزرگ در خاورمیانه، از جمله بحران سوریه، آغاز شده است. او در رابطه با تماس‌هایش با نخست‌وزیر اسرائیل عنوان کرد: «به نتانیاهو به صراحت گفتیم که امنیت اسرائیل تنها با برپایی دولت فلسطین تامین می‌شود.» وی افزود: «باید دیدگاه جدیدی در خصوص تاسیس کشور فلسطین و ثبات منطقه ارائه کرد. به نیابت از کسی مذاکره نمی‌کنیم و چیزی هم به کسی تحمیل نمی‌کنیم. اما به کسانی که از ما می‌خواهند به فراهم کردن شرایط معینی کمک کنیم، پاسخ می‌دهیم.»

در حالی که عمان بر ضرورت راه حل دو دولتی برای مسئله فلسطین تاکید می‌کند و برای همین امر با اسرائیل ارتباطاتی برقرار کرده است، نتانیاهو از این ارتباطات برای پیشبرد کارزار ضدایرانی‌اش استفاده می‌کند. روز دوشنبه دفتر نتانیاهو با صدور بیانیه‌ای مدعی شد که سیاست کشور‌های عربی و اسلامی در منطقه دستخوش تغییرات بنیادین شده است. در این بیانیه، بدون اشاره به کشور خاصی، آمده است: «در حال حاضر سیاست این کشور‌ها بر مسئله مقابله با ایران و جریانات تندروی اسلامی متمرکز است.»

هر چند که نتانیاهو با اهداف انتخاباتی، درباره بهبود روابط با کشور‌های عربی مبالغه می‌کند، اما نمی‌توان تغییری که در سیاست برخی کشور‌های عربی در قبال اسرائیل اتفاق افتاده، را نادیده گرفت. این کشورها، مشخصا عربستان و متحدانش، با ادعای اینکه ایران تهدیدی برای کشور‌های عربی است، بهبودی روابط با اسرائیل را توجیه می‌کنند. در رسانه‌های نزدیک به عربستان، مکررا اسرائیل به عنوان نیرویی مهم در مقابله با ایران مطرح می‌شود. به عنوان نمونه، عبدالرحمن الراشد، روزنامه‌نگار متنفذ سعودی، طی یادداشتی در روزنامه الشرق الاوسط، ضمن انتقاد از کسانی که از نزدیکی کشور‌های عربی به اسرائیل انتقاد می‌کنند، نوشت: «از دیدگاه کسانی که از خطر ایران گلایه می‌کنند، اسرائیل نیروی اساسی است. حتی اگر این را به صراحت نگویند. حاضران در (نشست ورشو) درباره اینکه ایران منبع بحران‌های منطقه خاورمیانه است، اختلافی نداشتند.»

الراشد با بیان اینکه امروز چالش منطقه مقابله با ایران است، حضور مقامات عرب در کنار نتانیاهو در کنفرانس ورشو را «نشانه پختگی سیاسی» دانست؛ بنابراین رویکرد عمان در برقراری تماس با اسرائیل کاملا با رویکرد عربستان و متحدانش همسو است. البته عربستانی‌ها بنا به دلایل محلی نمی‌توانند مثل عمانی‌ها علنا با اسرائیلی‌ها نشست و برخاست کنند. ولی از دیدگاه عمان، مبنی بر ضرورت گذار خاورمیانه به یک مرحله جدید از طریق سازش با اسرائیل، حمایت می‌کنند. نکته قابل تامل در این ماجرا این است که مرحله جدید از زاویه مقابله با ایران توجیه می‌شود؛ لذا این احتمال مطرح است که نظم جدیدی که در خاورمیانه، با هدایت آمریکایی‌ها، در حال شکل گیری است، بر به حاشیه راندن ایران و مهار آن مبتنی باشد.