انتخابات سیزدهمین دوره ریاستجمهوری ایران ، به دلایل مختلف با توجه و تمرکز جدی رسانه‌های بین‌المللی روبه‌رو شد؛ موضوعاتی مانند همه‌گیری کرونا، عملکرد نامناسب اقتصادی دولت حسن روحانی و نارضایتی عمومی از وضعیت معیشتی ، در کنار شوک ناشی از رد صلاحیت چند چهره مطرح سیاسی در فرآیند ثبت‌نام. رسانه‌های خارجی- فارغ از رویکرد رسانه‌های فارسی‌زبان معاند که به صورت دستوری اقدام به تولید برنامه‌هایی علیه روند برگزاری انتخابات می‌کردند- نگاه متمرکزی بر این انتخابات داشتند و تحلیل‌های متفاوتی ارائه می‌کردند که بخشی از آنها ناشی از عدم شناخت از ساختار انتخاباتی ایران و بخش دیگر، ناشی از پذیرش برخی واقعیات در نظام سیاسی ایران بود. نکته قابل توجه در این پوشش رسانه‌ای، تاکید بر مقبولیت عمومی انتخابات در میان مردم و افکار عمومی بود که تفاوت محسوسی با روایت رسانه‌های فارسی‌زبان داشت. همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد، در روزهای منتهی به برگزاری انتخابات ریاستجمهوری سیزدهم، یک جریان رسانه‌ای متمرکز به دنبال تحلیل و روایت این رویداد سیاسی در ایران بود. تمرکز جریان فارسی‌زبان معاند بیشتر بر مسائلی مانند کاهش مشارکت ، عدم رقابت واقعی و همچنین روایت وضعیت غیرقابل تحمل اقتصادی و بی‌تفاوتی مردم نسبت به رویدادهای سیاسی در کشور بود اما این مساله، در رسانه‌های بین‌المللی کاملا متفاوت بود.
سی‌ان‌ان در هفته منتهی به برگزاری انتخابات ریاستجمهوری ایران، در چند برنامه مجزا به بررسی شرایط انتخابات اخیر کشورمان پرداخت. نکته جالب توجه در پوشش تحلیلی- خبری این شبکه معروف آمریکایی، تمرکز بر شناخت نامزدها- و نه اشاره به احتمال مشارکت پایین- بود. فرید زکریا، مجری معروف این شبکه هم در برنامه اختصاصی خود تاکید کرد نظرسنجی‌ها از میزان مشارکت 37 تا 42 درصدی خبر می‌دهد که در استاندارد بین‌المللی قابل قبول است. شبکه الجزیره انگلیسی هم در چند برنامه، به طور جدی به تحلیل فضای رقابتی انتخابات ریاستجمهوری ایران پرداخت و در برنامه «Start Here» از نگرانی طیف‌های مختلف سیاسی برای رای‌آوری نامزد خود خبر داد. اکثر شبکههای مطرح بین‌المللی هم با همین رویکرد به مساله انتخابات ایران پرداختند. همین مساله یک سوال جدی در میان اصحاب رسانه ایجاد کرد: دلیل عدم تاکید رسانه‌های بین‌المللی بر موضوع میزان مشارکت در انتخابات چیست؟ اهمیت این مساله از آنجا بود که تمرکز جدی رسانه‌های فارسی‌زبان خارجی و حتی برخی رسانه‌های داخلی بر میزان مشارکت پایین احتمالی بود.
* روایت متفاوت از میزان مشارکت
سی‌ان‌ان، ای‌بی‌سی، الجزیره و چندین رسانه معتبر جهانی دیگر، همگی میزان مشارکت 8/48درصدی در انتخابات ریاستجمهوری ایران را مطلوب معرفی کردند و بدون اشاره به این مساله که این میزان، پایین‌ترین نرخ مشارکت در تاریخ انتخابات‌های ریاستجمهوری ایران بوده، به تبعات انتخاب حجت‌الاسلام سیدابراهیم رئیسی به عنوان رئیس‌جمهور پرداختند. در واقع، اهمیت انتخابات ایران برای این رسانه‌ها، بیشتر از آنکه مرتبط با میزان مشارکت باشد، درباره خروجی و رئیس‌جمهور منتخب بود. علت روایت متفاوت رسانه‌های بین‌المللی و غربی از میزان مشارکت در انتخابات ریاستجمهوری را می‌توان از این زاویه بررسی کرد که نرخ مشارکت 49 درصدی یک معیار مطلوب و کاملا قابل قبول در دموکراسی‌های غربی است و به همین دلیل، رسانه‌های غربی «بایکوت انتخابات» را فقط در نرخ مشارکت زیر 30 درصد می‌بینند و از همین منظر، انتخابات ایران یک مشارکت جمعی مطلوب برای فعالیت سیاسی مردم و شهروندان ارزیابی شد.
حتی روند برگزاری مناظرات و همچنین درگیری‌های لفظی نامزدها با یکدیگر، به عنوان یک الگوی مطلوب دموکراتیک از سوی این رسانه‌ها مطرح شد که مشابه دیگری در منطقه غرب آسیا ندارد. این رسانه‌ها حتی از آقای رئیسی به عنوان جدی‌ترین نامزد انتخابات که رقبای جدی و سرسختی دارد، نام می‌بردند. رویکرد این رسانه‌های بین‌المللی نسبت به پیروزی آقای رئیسی در انتخابات هم تاکید بر شناخت رویکردهای احتمالی او- و نه اشاره به روند برگزاری انتخابات- بود. در واقع، رسانه‌های معتبر غربی با پذیرش این مساله بنیادین که مساله انتخابات در ایران، یک موضوع واقعی و بنیادین است، تمرکز خود را از «مشروعیت‌زدایی امر انتخابات» به سمت «شناخت رویکردهای رئیس‌جمهور منتخب» تغییر دادند. انتخاب صفت «تندرو» برای آقای رئیسی نیز در راستای همین رویکرد تحلیل می‌شود. مقامات سیاسی و مخالفان جمهوری اسلامی ایران در کشورهای خارجی هم چنین رویکردی نسبت به رئیس‌جمهور منتخب داشتند.
* واکنش مقامات خارجی
«یائیر لایپد» وزیر خارجه رژیم صهیونیستی روز شنبه (۲۹ خرداد) با اشاره به پیروزی حجت‌الاسلام سیدابراهیم رئیسی در انتخابات ریاستجمهوری ایران مدعی شد وی به «جاه‌طلبی‌های هسته‌ای» و آنچه «کمپین تروریسم ایران» خواند، متعهد است.
«لیور حیات» سخنگوی وزارت خارجه رژیم صهیونیستی نیز در رشته‌توئیتی با اشاره به اینکه سیدابراهیم رئیسی در لیست تحریم‌های خزانه‌داری آمریکا قرار دارد، مدعی شد وی به پیشبرد برنامه نظامی هسته‌ای ایران متعهد است. حیات در توئیت خود ادعا کرد: انتخاب او اهداف ستیزه‌جویانه ایران را مشخص می‌سازد و باید نگرانی عمیق جامعه بین‌المللی را برانگیزد. وی در ادامه نوشت: برنامه هسته‌ای ایران باید فورا متوقف شود، به عقب رانده شده و به طور نامحدود متوقف شود. برنامه موشک‌های بالستیک ایران باید منحل شود و یک ائتلاف بین‌المللی جامع باید در مقابل «کمپین تروریستی جهانی» این کشور مقابله کند.
«رام بن باراک» رئیس کمیته روابط خارجی پارلمان رژیم صهیونیستی نیز در واکنش به پیروزی سیدابراهیم رئیسی در سیزدهمین انتخابات ریاستجمهوری ایران، در صفحه توئیترش با مطرح کردن ادعاهایی علیه ایران، گفت: انتخاب شدن رئیسی به عنوان رئیس‌جمهور بعدی ایران اثبات‌کننده تصمیم تهران برای تندروی در زمینه سیاست خارجی، هسته‌ای و تروریسم است. این مقام صهیونیست ادامه داد: چالشی بزرگ پیش روی غرب و اسرائیل قرار گرفته است. «بنی گانتس» وزیر جنگ رژیم صهیونیستی نیز در یک گردهمایی با اشاره به پیروزی سیدابراهیم رئیسی در سیزدهمین دوره انتخابات ریاستجمهوری ایران، ادعاهایی را مطرح کرد و گفت: انتصاب او به این مقام اثبات می‌کند ایران دارد به سمت تندروی، اشاعه تسلیحاتی و تداوم توسعه تسلیحات کشتار جمعی پیش می‌رود که مستعد به خطر انداختن جهان، ثبات منطقه و اسرائیل است. گانتس در پی این ادعاها مطرح کرد: اسرائیل سرسخت خواهد بود و وقتی تهدیدی علیه موجودیت آن پیرامونش وجود دارد، ساکت نخواهد نشست. ما در حال آماده شدن هستیم و به آماده‌سازی طرح‌ها و برنامه‌هایی برای جلوگیری از آن ادامه خواهیم داد. «جوزپ بورل» مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپایی نیز روز دوشنبه (۳۱ خرداد) در جمع خبرنگاران با توجه به پیروزی سیدابراهیم رئیسی در سیزدهمین انتخابات ریاستجمهوری ایران گفت: امیدواریم انتخابات ایران و رئیس‌جمهور جدید ایران بر مذاکرات جاری در وین درباره چگونگی بازگشت به برجام [توافق هسته‌ای] تاثیر نگذارد.
«رافائل گروسی» مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم در پاسخ به این سوال که آیا با توجه به انتخابات ریاستجمهوری ایران، انتظار دارد تعاملات آژانس با ایران تغییر کند، گفت: ایران یک کشور مستقل است اما از دیدگاه من، هیچ مزیتی در سخت‌گیری در روابط با آژانس یا دنبال کردن سیاست تقابل با آژانس برای‌شان وجود ندارد. این فقط در هر سطحی برای ایران مشکل ایجاد خواهد کرد و به نفع‌شان نیست. من پذیرای همکاری با رئیس‌جمهور بعدی ایران و شنیدن نظرات ایران هستم. می‌خواهم در اسرع وقت با رئیس‌جمهور جدید بنشینیم اعتمادسازی کنیم و یک ارتباط را شکل دهیم چون مسیری طولانی را با هم طی خواهیم کرد.
«کاتسانوبو کاتو» دبیر دولت ژاپن هم روز دوشنبه (۳۱ خرداد) در یک کنفرانس خبری به برگزاری انتخابات ریاستجمهوری ٢٨ خرداد در ایران واکنش نشان داد و گفت توکیو امیدوار است ایران با رئیس‌جمهور جدید به برقراری ثبات در منطقه کمک کند. وی در ادامه اظهار کرد: ما امیدواریم ایران در دوران ریاستجمهوری آقای رئیسی نقشی سازنده در کاهش تنش‌ها در خاورمیانه و تثبیت اوضاع ایفا کند. مقام ژاپنی افزود: صلح و ثبات در منطقه خاورمیانه برای ما اهمیت بسزایی دارد، چراکه ٩٠ درصد نیازهای ما در زمینه نفت از خاورمیانه تامین می‌شود.
کاتسانوبو همچنین خاطرنشان کرد: ما خواهان تعمیق روابط دوجانبه با ایران هستیم که در حال حاضر نیز رابطه دوستانه‌ای با ژاپن دارد.
یک سخنگوی وزارت خارجه آمریکا نیز در واکنش به نتایج انتخابات ریاستجمهوری روز جمعه (۲۸ خرداد) ایران مدعی شد «ایرانی‌ها از حق خود برای انتخاب رهبران‌شان در یک فرآیند انتخاباتی آزاد و عادلانه محروم شدند». این سخنگو که به شرط فاش نشدن نامش، با خبرگزاری‌ها صحبت می‌کرد، گفت آمریکا به مذاکرات غیرمستقیم با ایران برای احیای توافق هسته‌ای، برجام، که در وین اتریش جریان دارد ادامه خواهد داد. به گفته او، این مذاکرات «پیشرفتی معنی‌دار» داشته و واشنگتن خواهان پیشرفت بیشتر بر اساس آن است. «جیک سالیوان» مشاور امنیت ملی آمریکا نیز در گفت‌وگویی با برنامه «این هفته» شبکه ای‌بی‌سی با تاکید بر مشخص نبودن تاثیر انتخابات ریاستجمهوری ایران بر مذاکرات هسته‌ای اظهار کرد: گمانه‌زنی درباره متغیرهای داخلی ایران درباره چنین مساله‌ای دشوار است. تصمیم نهایی درباره احتمال بازگشت به توافق را رهبر عالی ایران می‌گیرد.
همچنین «مایک پمپئو» وزیر خارجه جنگ‌طلب دولت ترامپ در گفت‌وگو با فاکس‌نیوز با اشاره به نتایج سیزدهمین دوره انتخابات ریاستجمهوری ایران و انتخاب حجت‌الاسلام رئیسی به عنوان رئیس دولت سیزدهم مدعی شد: رئیسی کسی نیست که با او مذاکره کنیم. این حکومت، حکومتی نیست که با آن تعامل کنیم. ما باید کارزار فشار حداکثری را به کار ببندیم تا این حکومت را مجبور کنیم رفتارش را تغییر دهد.
یک سخنگوی وزارت خارجه فرانسه نیز روز دوشنبه (۳۱ خرداد) در واکنش به انتخاب سیدابراهیم رئیسی در سیزدهمین دوره انتخابات ریاستجمهوری ایران گفت: فرانسه انتخاب شدن آقای سیدابراهیم رئیسی را به عنوان رئیس جمهوری اسلامی ایران مورد توجه قرار داده است. او در پاسخ به این سوال که آیا رویکرد فرانسه با توجه به نتیجه انتخابات ایران تغییر خواهد کرد، گفت: پاریس مرتبا درباره حقوق بشر در ایران و زندانی کردن شهروندان فرانسوی ابراز نگرانی کرده است.
این سخنگوی وزارت خارجه فرانسه ادامه داد: ما بر تمایل‌مان برای بازگشت به اجرای کامل توافق هسته‌ای وین تاکید می‌کنیم چون دیپلماسی فرانسه کاملا فعال و آماده آن است.
«اشتفن زایبرت» سخنگوی دولت آلمان نیز در یک کنفرانس خبری در برلین با اشاره به پیروزی آقای رئیسی در انتخابات گفت در حال حاضر مذاکرات وین مهم است که رئیس‌جمهور آینده ایران در آن نقش خواهد داشت. سخنگوی دولت آلمان در پاسخ به سوالی درباره اینکه آیا صدراعظم آلمان به سیدابراهیم رئیسی برای انتخاب به عنوان رئیس‌جمهور جدید ایران تبریک خواهد گفت یا نه، تصریح کرد چیزی برای گفتن در این باره ندارد.
«استفان دوجاریک» سخنگوی دبیرکل سازمان ملل نیز در نشست خبری هفتگی خود در پاسخ به سوالی درباره انتخابات ریاستجمهوری ٢٨ خردادماه کشورمان گفت: ما از نتیجه انتخابات اخیر ایران مطلعیم و می‌دانیم سیدابراهیم رئیسی در آن به پیروزی دست یافته است. بنا بر گزارش وب‌سایت سازمان ملل، وی ادامه داد: آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل مایل به ادامه همکاری با مقام‌های ایرانی درباره مسائل مبتنی بر احترام متقابل، در راستای منافع ایران، مردم این کشور و مردم منطقه است. استفان دوجاریک همچنین در پاسخ به این سوال که آیا گوترش پیام تبریک برای رئیس‌جمهور منتخب ایران فرستاده است؟ گفت: تردیدی ندارم که روند معمول دنبال خواهد شد اما این کار، اغلب در زمانی نزدیک به تاریخ تحلیف انجام می‌شود و تا جایی که می‌دانم 6 هفته دیگر خواهد بود.
«فیصل بن فرحان» وزیر خارجه عربستان نیز گفت ریاض درباره دولت سیدابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور منتخب ایران با توجه به واقعیت موجود در زمین قضاوت خواهد کرد. بن‌فرحان در ادامه اظهار کرد: از منظر ما، حرف آخر را در سیاست خارجی ایران، آیت‌الله خامنه‌ای می‌زند و سیاست خارجی به هر حال، توسط او مشخص می‌شود. بنابراین ما تعاملات و رویکرد خود را نسبت به ایران بر اساس این واقعیت موجود بنا و بر اساس آن دولت جدید را قضاوت می‌کنیم، فارغ از اینکه چه کسی به قدرت رسیده است.
مقام سعودی همچنین در اظهاراتی مداخله‌جویانه گفت نسبت به آنچه سوالات بی‌پاسخ درباره برنامه هسته‌ای ایران می‌خواند، بسیار نگران است.
سازمان عفو بین‌الملل نیز در واکنش به اعلام پیروزی سیدابراهیم رئیسی در انتخابات ریاستجمهوری بیانیه‌ای منتشر و اتهاماتی علیه وی مطرح کرد.
* نتیجه‌گیری
تا سال‌ها، رویکرد رسانه‌ای غرب مبتنی بر «مشروعیت‌زدایی از ساختار حاکمیت در جمهوری اسلامی ایران» بود. در این راهبرد، اساسا ساختار سیاسی ایران به عنوان نوعی توتالیتاریسم و حکومت مطلقه نمایش داده می‌شد که تمام رویدادهای سیاسی در آن هم قابل نادیده گرفتن- از نظر میزان تاثیرگذاری- بود. این راهبرد، در سال‌های اخیر و به طور ویژه پس از توافق هسته‌ای بین دولت اوباما در آمریکا و روحانی در ایران که با کارشکنی ترامپ همراه شد، دچار یک تحول بنیادین شد و به سمت «تحلیل واقعی و تلاش برای مدیریت سیاستمداران در جمهوری اسلامی ایران» گرایش پیدا کرد. کتاب «عزیمت به تهران» که توسط مسؤولان میز ایران در دولت جورج بوش نوشته شده، راهنمای عملیاتی این راهبرد جدید است.
در این راهبرد جدید، ضمن به رسمیت شناختن روند سیاسی در ایران، بازنمایی رسانه‌ای از سیاستمداران ایرانی و روایت مطلوب آمریکایی- غربی از آنها در دستور کار قرار دارد. بر همین مبناست که از همان دقایق اولیه اعلام پیروزی رسمی حجت‌الاسلام سیدابراهیم رئیسی در انتخابات ریاستجمهوری، رسانه‌های مطرح بین‌المللی مانند سی‌ان‌ان و الجزیره، تلاش کردند صفت «تندرو» را برای توصیف رئیس‌جمهور منتخب، تثبیت کنند و برخلاف رسانه‌های خارجی فارسی‌زبان، اساسا تاکیدی بر نحوه برگزاری انتخابات نداشتند.
مهدی خانعلی‌زاده
