بریتانیا روز گذشته در یک رای گیری تاریخی، به خروج از اتحادیه اروپا رای داد. پیامدهای بی‌شمار این رای گیری تنها در سال‌های آینده قابل درک خواهد بود اما از همین حالا هم مشخص است که این خروج تمام امور در کره اروپایی را تحت تاثیر قرار خواهد داد. ایان برمر، استاد علوم سیاسی دانشگاه نیویورک و تحلیلگر اوراسیا معتقد است «خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا قابل توجه‌ترین خطر سیاسی است که جهان از زمان بحران موشکی کوبا تاکنون تجربه کرده است.» بنابراینجای تعجب ندارد که آینده توافق هسته‌ای ایران که شاید مهم‌ترین دستاورد دیپلماتیک یک دهه اخیر باشد، از تصمیم بریتانیایی‌ها برای ترک اتحادیه اروپا تاثیر پذیرد.
مطمئنا این رای برای ایران هم مهم بوده است. حمید ابوطالبی، معاون سیاسی دفتر رییس جمهوری روز گذشته در حساب توییتری خود نوشت: «خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا یک «فرصت تاریخی» برای ایران است که باید نهایت بهره را از آن برد.» از سوی دیگر مسعود جزایری، معاون ستاد کل نیروهای مسلح رای مردم بریتانیا را «نه» گفتن آن‌ها به ادامه تبعیت بریتانیا نسبت به تحمیل اراده آمریکا بر این کشور دانست. این اظهارنظر‌ها هر منطقی هم که داشته باشند، نشان می‌دهند که بازیگران سیاسی در ایران عواقب خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا را با علاقه دنبال می‌کند.
اما ایرانیان باید در مورد نگاه خوشبیانه‌شان به این موضوع محتاط باشند. عدم اطمینان و بی‌ثباتی که حال گریبان اروپا را گرفته احتمالا تاثیر قابل توجهی بر اجرای توافق هسته‌ای ایران داشته باشد. در شرایطی که ایران با اتکا به همکاری‌های اتحادیه اروپا به دنبال بازگشت به جامعه جهانی بود، ظرفیت سیاسی و اقتصادی برای اجرایی شدن توافق از مسیر خود منحرف شده و از بین رفته است.
ظرفیت سیاسی
با وجود آنکه بخش عمده تمرکز در روند اجرای توافق هسته‌ای بر روابط ایران-آمریکا و نقش وزارت خارجه آمریکا متمرکز است، چارچوب دیپلماتیک اجرای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) به شدت در ساختار اتحادیه اروپا ریشه دارد. ضمیمه شماره چهار برجام بر ایجاد یک کمیسیون مشترک مختار برای «بازبینی و مشاوره جهت رسیدگی به مسائل ناشی از اجرای لغو تحریم‌ها» تاکید می‌کند. این ضمیمه همچنین فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجه اتحادیه اروپا را به عنوان «هماهنگ کننده کمیسیون مشترک» برای اجرای برجام معرفی می‌کند.
موگرینی مسئول خدمات اقدامات خارجی اروپا است؛ شاخه دیپلماتیک اتحادیه اروپا که نقش مرکزی سازمان دهنده را در هماهنگی مذاکرات ایران با قدرت‌های جهان ایفا کرده است. او شخصیت اصلی مذاکرات هسته‌ای بوده و دستیابی به توافق را در کنار محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران به جهان اعلام کرد. در بخش خدمات اقدامات خارجی اروپا، هلگا اشمید که اخیرا به سمت مدیرکلی این بخش ارتقا یافته، به پرونده ایران رسیدگی می‌کند.
همکاری‌های اتحادیه اروپا که موهبتی برای توافق ایران بود، حال به خطر افتاده است. نخست اینکه پیامد سیاسی خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا می‌تواند دستور کار بخش خدمات اقدامات خارجی اروپا را انحصاری کند. دوم اینکه، هرچقدر اهمیت دیپلمات‌های اروپایی در روند اجرا بیشتر باشد، احتمال دسیسه‌های سیاسی هم بیشتر است. دیوید کامرون روز گذشته استعفای خود را اعلام کرد و فرانسوا اولاند و آنگلا مرکل نیز احتمالا مجبور به مبارزه برای حفظ احزابشان در کنترل خود خواهند شد.
وزرای خارجه اروپایی که در خدمت اجرای برجام هستند –هاموند از بریتانیا، اشتاین مایر از المان، آیرو از فرانسه- با خطر از دادن مشاغل خود روبرو هستند. سوم اینکه خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا تاثیر جدی و شدیدی بر ظرفیت سیاسی اتحادیه اروپا خواهد داشت. سیاست مداران پوپولیستی چون مارین لوپن در فرانسه و گیرت ویلدرز در هلند خواستار برگزاری همه پرسی خروج از این اتحادیه در کشورهای خود شده‌اند.
ظرفیت اقتصادی
خارج از چارچوب اتحادیه اروپا هیچ نهاد همکاری برای اجرای توافق ایران وجود ندارد. نقش مرکزی این اتحادیه که منافع خارجی بریتانیا، انگلیس و آلمان را به هم مرتبط می‌کند، این امکان را به برجام می‌دهد که به اجماعی که شامل آمریکا، روسیه و چین هم می‌شود، دست یابد. این اجماع برای لغو تحریم‌ها که از دیدگاه ایران مهم‌ترین بعد این توافق محسوب می‌شود، بسیار قابل اهمیت است. اگر ایران شاهد شکوفایی اقتصادی نباشد، احتمال به خطر افتادن توافق هسته‌ای وجود دارد. ضمن اینکه این خروج باعث می‌شود توانایی بریتانیا و اتحادیه اروپا برای استفاده از مزایای اقتصادی این توافق نیز به خطر می‌افتد.
