در یک ماه گذشته، نگاه اکثر مراکز تحقیقاتی مسائل بین‌الملل به این مسئله معطوف شده است که متعاقب سخنان مایک پنس، معاون رئیس‌جمهوری جدید آمریکا مبنی‌بر اینکه در دو هفته آینده، رئیس‌جمهوری نسبت به برجام تصمیم خواهد گرفت، دونالد ترامپ چه تصمیمی را اتخاذ خواهد کرد و متعاقب تصمیم او، واکنش تهران چه خواهد بود. در شرایط کنونی، اظهارات ضدونقیض درباره برجام و احتمال تقابل نظامی میان ایران و آمریکا در عصر حکومت ترامپ، به شکل روزافزونی مطرح می‌شود و اخیرا رهبران سیاسی کشورهای مختلف مجددا در این ارتباط ایراد موضع کرده‌اند. مجموع این روند، مسئله‌ای چندوجهی و پیچیده را مطرح کرده که نیازمند تحلیل کارشناسانه و دقیق است.
ایران، محور اصلی سیاست خارجی ترامپ
با نگاه به روند اظهارات مقامات آمریکایی می‌توان ابراز کرد که ایران رفته‌رفته به محور اصلی سیاست خارجی آمریکا در دوران ترامپ تبدیل شده است. در همین ارتباط، رابرت گیتس، وزیر دفاع اسبق آمریکا در مصاحبه با وال‌استریت‌ژورنال با اعلام اینکه ایران در صدر لیست تقابل دونالد ترامپ قرار دارد، عنوان می‌کند که روسیه، کره‌شمالی و چین نیز در این لیست قرار دارند. به اعتقاد او، این چهار کشور و نحوه تقابل دولت ترامپ با آنها می‌تواند تبدیل به بحران‌های امنیت ملی آمریکا شود. وزیر دفاع سابق آمریکا بر این باور است که تقابل و حمله احتمالی به ایران موجب تقویت جایگاه محافظه‌کاران در این کشور می‌شود زیرا آنها با هرگونه تعاملی با آمریکا مخالف هستند و وقوع این احتمال، موقعیت آنها را در انتخابات آتی ریاست‌جمهوری بهبود می‌بخشد.
علاوه‌براین، در آخرین اظهار موضع شان اسپایسر، سخنگوی کاخ سفید در نشست خبری خود در پاسخ به سؤالی درباره مواضع مقامات ایرانی مبنی‌بر اینکه ایران از آمریکا نمی‌ترسد و دونالد ترامپ، چهره واقعی آمریکا را نشان داد، گفت: به نظر من، مقامات ایران درخواهند یافت که یک رئیس‌جمهوری جدید روی کار آمده است. این رئیس‌جمهوری نمی‌نشیند تا نظاره‌گر نقض‌های ایران در قبال توافق (هسته‌ای) مشترک باشد.
او در صورت لزوم، واکنش نشان خواهد داد. رئیس‌جمهوری بارها نیز گفته است که از پیش نخواهد گفت که اقداماتش چه هستند و هیچ گزینه‌ای را نیز از روی میز برنمی‌دارد. مجموع این اظهارنظرها نشانگر آن است که در شرایط کنونی، تهران به‌تدریج به مسئله اصلی سیاست خارجی آمریکا تبدیل شده است.
تأکید تهران و مسکو بر اجرای برجام
باوجود سخنان تند و توجه جدی آمریکایی‌ها به ایران، در دیدار معاونان وزارت امور خارجه ایران و روسیه در مسکو در روز چهارشنبه (20 بهمن)، دو طرف با صراحت تمام از برجام و ضرورت حفظ این توافق بین‌المللی دفاع کردند. در این دیدار، سیدعباس عراقچی با تأکید بر اینکه ایران به ادامه اجرای تعهدات خود در توافق هسته‌ای متعهد است، گفت: تهران به‌دنبال این است که دیدگاه‌ها درباره چالش‌های پیش‌روی کنونی در اجرای این توافق را تبادل و درباره آنها با روسیه رایزنی کند.
عراقچی در سخنان خود بر این نکته تأکید می‌کند که ما قرار است درباره جنبه‌های مختلف اجرای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) رایزنی کنیم. ما به اجرای این توافق متعهد هستیم و برای ما بسیار مهم است که دیدگاه‌هایمان را مبادله کنیم و تمام چالش‌هایی که درحال‌حاضر با آن روبه‌رو هستیم، موردبررسی قرار گیرد. همچنین، در این نشست، ریابکوف، معاون وزیر امورخارجه روسیه گفت: برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، یک مسئله مهم در دیدار ما و عنصری ثبات‌بخش در روابط بین‌المللی است. ما علاوه بر این، این دیدار را فرصتی برای افزایش رایزنی‌های دوجانبه می‌بینیم.
نگرانی مسکو از لفاظی‌های واشنگتن علیه تهران
علاوه بر سخنان ریابکوف، میخائیل اولیانوف، رئیس دپارتمان منع اشاعه و کنترل تسلیحات وزارت امورخارجه روسیه در گفت‌وگو با اسپوتنیک اظهار کرد: درحال‌حاضر، نگرانی‌های جدی وجود دارد زیرا ما شاهد لفاظی‌های شدید و سخت ازسوی دولت آمریکا و پاسخگویی ایران به آنها هستیم. احتمال کناررفتن ایران از توافق هسته‌ای در نتیجه این لفاظی‌ها وجود دارد که حاوی پیام شکست جامعه بین‌الملل خواهد بود. او تأکید کرد: تحریم‌هایی که دولت آمریکا به‌تازگی علیه ایران اعمال کرده است، یک شرایط بسیار نامطلوب در مسیر اجرای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) ایجاد کرد. در واقع، مسکو و دیگر طرف‌های توافق هسته‌ای با اقداماتی که اعتبار این توافق را زیر سؤال ببرد، کاملا مخالف هستند. ما و متحدان اروپایی‌مان به‌دنبال پرهیز از هر اقدامی هستیم که می‌تواند وضعیت را بغرنج کند و اعتبار توافق را زیر سؤال ببرد. اولیانوف تصریح کرد: اگر توافق شکست بخورد، مسائلی که با موفقیت و به‌خوبی مورد بررسی قرار گرفتند، دوباره با زیرکی سر بر خواهند آورد و موقعیت بار دیگر غیرقابل پیش‌بینی خواهد شد. نابودی برنامه جامع اقدام مشترک به نفع روسیه، آمریکا و متحدان منطقه‌ای‌اش ازجمله اسرائیل نیست.
همچنین، در همین ارتباط، ویتالی چورکین، نماینده دائم روسیه در سازمان ملل گفت که شورای امنیت، ایران را از انجام آزمایش موشکی منع نکرده است. چورکین بیان می‌کند: زمانی که شنیدم حتی متخصصان آمریکایی در شبکه سی‌ان‌ان درباره آزمایش موشک بالستیکی ایران جنجال به‌پا کرده‌اند و آن را نقض ممنوعیت‌های شورای امنیت سازمان ملل می‌دانند، بسیار متعجب شدم. چنین ممنوعیت‌هایی در گذشته وجود داشتند اما تمامی آنها برداشته شدند.
در حقیقت، قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل از ایران خواسته است آزمایش موشک بالستیکی را که قادر به حمل کلاهک هسته‌ای باشد، انجام ندهد اما هیچ‌گونه ممنوعیتی تحمیل نمی‌کند؛ از این رو، باید در نظر داشت که قبل از آنکه اتهامی مطرح شود، باید توانایی‌های ایران در حوزه موشک‌های بالستیک ثابت شود. در واقع، نماینده دائم روسیه در سازمان ملل بر این باور است که تنش‌های موجود میان آمریکا و ایران باعث درگیری کامل نظامی نمی‌شود اما می‌تواند بر روابط آمریکا و روسیه تأثیرگذار باشد. از نظر چورکین، پیچیدگی‌های زیادی وجود دارند. مسائل بسیاری که می‌توانند مشکلات جانبی ایجاد کنند و شماری از این مشکلات جانبی می‌توانند بر روابط ما با آمریکا تأثیر بگذارند.
در تحلیل سخنان و اظهارات اخیر مقامات روسیه در چند روز گذشته، در نگاهی ابتدایی می‌توان بر این امر تأکید کرد که روس‌ها با صراحت و در معنای تام از ایران و برجام در مقابل تهدیدهای واشنگتن حمایت کرده‌اند. درواقع، برخلاف گذشته، روس‌ها این‌بار بر اتحاد استراتژیک خود با تهران پایبند بوده و حتی باوجود طرح فرضیه توافق میان ترامپ و پوتین، به همراهی و حمایت خود از تهران متعهد بوده‌اند اما در بُعدی دیگر، این سناریو به ذهن متبادر می‌شود که روس‌ها با حمایت‌های لفظی خود در شرایطی که هنوز رؤسای‌جمهوری دو کشور آمریکا و روسیه با هم دیدار نکرده‌اند، درحال آماده‌سازی بسترها برای گرفتن امتیازهای بزرگ از رئیس جدید کاخ سفید هستند. طرح این موضوع بسیار پیچیده بوده و نیازمند رصد دقیق تحولات آتی است.
