هنگامی که محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، وارد واشنگتن شود، با استقبال پرزرق‌وبرق از سوی دونالد ترامپ روبه‌رو خواهد شد؛ مشابه همان مراسم طلایی و مجللی که در ریاض برای رئیس‌جمهور آمریکا تدارک دیده شد. بن‌سلمان امیدوار است این سفر با امضای توافق‌هایی تازه برای تعمیق روابط دیرینه میان بزرگ‌ترین اقتصاد جهان و بزرگ‌ترین صادرکنندهٔ نفت جهان به پایان برسد.
با این حال، به گفتهٔ منابع مطلع از روند آماده‌سازی سفر، تا مدت کوتاهی پیش از اعلام رسمی، احتمال تعویق دیدار هفتهٔ آینده جدی بود. دو رهبر که از نخستین سال‌های ریاست‌جمهوری ترامپ رابطه‌ای گرم و نزدیک برقرار کرده‌اند، اکنون در مرحله‌ای تازه از روابط واشنگتن و ریاض قرار گرفته‌اند؛ مرحله‌ای که پیامدهایی مهم برای توازن ژئوپلیتیکی خاورمیانه دارد. با وجود لبخندهای دیپلماتیک و ظاهر دوستانهٔ روابط، اختلاف‌هایی عمیق از امنیت منطقه‌ای و دسترسی به تراشه‌های هوش مصنوعی و فناوری هسته‌ای گرفته تا آیندهٔ غزه و پیچیدگی‌های عادی‌سازی روابط عربستان با اسرائیل همچنان پابرجاست.
به گفتهٔ افراد آگاه، ولیعهد روز سه‌شنبه در کاخ سفید با ترامپ دیدار خواهد کرد. این دیدار نتیجهٔ هفته‌ها مذاکرهٔ پشت‌پرده و گاه پرتنش میان مقام‌های آمریکایی و سعودی است. یک روز بعد، مدیران صنایع انرژی و فناوری در واشنگتن در «انجمن سرمایه‌گذاری مشترک آمریکا و عربستان» گردهم می‌آیند تا دربارهٔ پروژه‌ها و مسیرهای تازهٔ همکاری گفت‌وگو کنند.
از خاشقجی تا «خاورمیانه نوین»؛ نفوذ دوبارهٔ ولیعهد سعودی در قلب قدرت آمریکا
دونالد ترامپ هرگز علاقهٔ خود به محمد بن‌سلمان، ولیعهدی که نزدیک به چهار دهه از او جوان‌تر است را پنهان نکرده است. این سفر، نخستین حضور بن‌سلمانِ چهل‌ساله در واشنگتن از زمان موج خشم جهانی نسبت به قتل جمال خاشقجی در کنسولگری عربستان در استانبول به شمار می‌رود.
آن قتل شکافی عمیق میان واشنگتن و ریاض ایجاد کرد، اما از زمان «مشت‌به‌مشت» جنجالی جو بایدن با ولیعهد در سال ۲۰۲۲، روند ترمیم روابط به‌تدریج آغاز شد. اکنون پرسش کلیدی این است که آیا بن‌سلمان می‌تواند از پیوند شخصی خود با ترامپ بهره‌برداری کند و آن را به همکاری‌های راهبردی تبدیل کند؛ به‌ویژه پس از سفر پرزرق‌وبرق ترامپ به ریاض در ماه مه، زمانی که دو طرف ابتدا از توافق‌هایی به ارزش یک تریلیون دلار سخن گفتند، هرچند بعدها این رقم به ۶۰۰ میلیارد دلار کاهش یافت.
این دیدار همچنین در شرایطی انجام می‌شود که کارتل نفتی اوپک پلاس شامل عربستان و روسیه، تصمیم به افزایش عرضهٔ نفت گرفته است؛ اقدامی که برای ریاض پیامد مالی داشته، چراکه قیمت نفت برنت در سال جاری ۱۵ درصد کاهش یافته و به حدود ۶۳ دلار در هر بشکه رسیده است. با این حال، این کاهش احتمالاً برای ترامپ خوشایند است؛ او بارها با افتخار از پایین آمدن قیمت بنزین سخن گفته تا فشار سیاسی ناشی از گرانی دیگر کالاها را کم‌رنگ نشان دهد.
پیشروی آرام به‌سوی پیمان دفاعی؛ مأموریت بن‌سلمان در سفر حساس به آمریکا
به گفتهٔ منابع آگاه، محمد بن‌سلمان احتمالاً در سفر خود به واشنگتن موفق خواهد شد فرمان اجرایی تازه‌ای از دونالد ترامپ دریافت کند؛ فرمانی مشابه آنچه رئیس‌جمهور آمریکا در پایان سپتامبر برای قطر صادر کرد و هدف آن تقویت امنیت عربستان سعودی است. فیراس مقسد، مدیر بخش خاورمیانه و شمال آفریقا در گروه اوراسیا می‌گوید این فرمان در عمل یک جایگزین موقت برای یک پیمان دفاعی قدرتمندتر خواهد بود تا زمانی که شرایط برای امضای توافق رسمی فراهم شود. از نگاه بن‌سلمان، چنین اقدامی برای پیشبرد برنامهٔ بلندپروازانهٔ «چشم‌انداز ۲۰۳۰» اهمیتی حیاتی دارد.
گفت‌وگوهای امنیتی میان ایالات متحده و عربستان نخستین‌بار دو سال پیش و در چارچوب احتمال عادی‌سازی روابط ریاض با اسرائیل آغاز شد، اما با شعله‌ور شدن جنگ غزه متوقف گردید. حال گفته می شود که نیاز عربستان به توافق باز هم احساس می‌شود. فیراس مقسد در توضیح این شرایط می‌گوید: «در ریاض درکی وجود دارد که هیچ جایگزینی برای ایالات متحده وجود ندارد.»
مارکو روبیو، وزیر خارجهٔ آمریکا، نیز تأیید کرده است که مذاکرات همچنان در جریان است. او روز چهارشنبه در کانادا، پس از دیدار با همتای سعودی خود در حاشیهٔ نشست وزیران خارجهٔ گروه هفت، به خبرنگاران گفت: ما همچنان در حال بررسی جزئیات هستیم. به‌زودی چند توافق‌نامهٔ خوب برای امضا خواهیم داشت. از زمان سفر رئیس‌جمهور به ریاض، پیشرفت قابل توجهی حاصل شده است.» کاخ سفید در پاسخ به درخواست رسانه‌ها برای ارائهٔ توضیحات بیشتر، صرفاً به اظهارات روبیو ارجاع داد. دولت سعودی و یکی از مقامات دربار سلطنتی نیز تاکنون واکنشی رسمی نشان نداده‌اند. طبق رویهٔ مرسوم، عربستان معمولاً تنها ۲۴ ساعت پیش از سفر ولیعهد یا در همان روز حرکت اعلام رسمی انجام خواهد داد.
بازگشت اهرم‌های سعودی؛ از نبرد بر سر تراشه‌های هوش مصنوعی تا خرید اف۳۵
به گفتهٔ منابع آگاه از هر دو طرف، عربستان سعودی خواهان خرید جنگنده‌های رادارگریز اف ۳۵ ساخت آمریکا است. مانع اصلی این معامله در گذشته، انحصار اسرائیل بر این جنگنده‌ها بود. با این حال، نشانه‌هایی وجود دارد که ترامپ مایل است مجوز فروش اف ۳۵ به ریاض را صادر کند؛ جنگنده‌ای که بهای هر فروند آن حدود ۱۰۰ میلیون دلار است.
یکی دیگر از محورهای کلیدی مذاکرات، اصرار عربستان بر واردات تراشه‌های پیشرفتهٔ هوش مصنوعی تولید شرکت‌هایی مانند انویدیا و ای‌ام‌دی است؛ تراشه‌هایی که صادرات آن‌ها از سال ۲۰۲۳ به دلیل نگرانی‌های آمریکا از همکاری‌های فناوری ریاض با چین محدود شده است. در جریان سفر ماه مه ترامپ به ریاض، دو کشور از همکاری‌های گستردهٔ جدید در حوزهٔ هوش مصنوعی پرده برداشتند، از جمله ایجاد مراکز عظیم داده در خاک عربستان که وابسته به همین تراشه‌های قدرتمند هستند. با وجود این، شش ماه پس از آن سفر، آمریکا هنوز مجوز لازم برای صدور این پردازنده‌ها را ارائه نکرده؛ موضوعی که نارضایتی مقامات سعودی را به دنبال داشته است.
یکی دیگر از دشواری‌های مسیر توافق، یافتن پایه‌ای ملموس برای اعلام همکاری در حوزهٔ انرژی هسته‌ای است. هرگونه موافقت‌نامهٔ دوجانبه که به عربستان اجازهٔ ساخت نیروگاه هسته‌ای دهد، احتمالاً نیازمند تصویب کنگره خواهد بود. ریاض سال‌هاست به دنبال کسب توانمندی‌های هسته‌ای با کمک آمریکا است؛ با این حال، در واشنگتن نگرانی‌هایی دربارهٔ تمایل عربستان به غنی‌سازی مستقل اورانیوم وجود دارد. در کنار همهٔ این مسائل، جنگ اسرائیل و غزه همچنان در وضعیت آتش‌بس شکننده و نامطمئن قرار دارد؛ متغیری حساس که فضای کلی مذاکرات میان واشنگتن و ریاض را تحت تأثیر قرار داده است.
در دورهٔ ریاست‌جمهوری جو بایدن، ایالات متحده در آستانهٔ نهایی‌سازی گفت‌وگوهای پیشرفته‌ای با عربستان سعودی قرار داشت؛ گفت‌وگوهایی که هدف آن امضای یک پیمان دفاعی الزام‌آور و توافق همکاری هسته‌ای غیرنظامی در ازای پذیرش عادی‌سازی روابط ریاض با اسرائیل بود. اما این روند با حملهٔ نیروهای حماس به اسرائیل در اکتبر ۲۰۲۳ متوقف شد؛ حمله‌ای که جنگی مرگبار در غزه را شعله‌ور کرد و موج گسترده‌ای از حمایت جهانی از آرمان فلسطین را برانگیخت.
عربستان سعودی بارها اعلام کرده است که تشکیل دولت مستقل فلسطین پیش‌شرط هرگونه توافق رسمی با اسرائیل است؛ شرطی که با دیدگاه دونالد ترامپ همخوان نیست، زیرا او بارها بر اهمیت دستیابی به توافق میان ریاض و تل‌آویو به‌عنوان یکی از اهداف کلیدی دولتش تأکید کرده است.
باربارا لیف، دستیار پیشین وزیر خارجه در دولت بایدن می‌گوید: «به نظر می‌رسد کاخ سفید می‌خواهد عربستان در جریان سفر ولیعهد، موضعی فعال‌تر در مسیر عادی‌سازی با اسرائیل اتخاذ کند.» او ادامه می‌دهد: «اما با توجه به شکنندگی آتش‌بس فعلی و حجم کارهای باقی‌مانده، تحقق چنین چیزی در حال حاضر بسیار دشوار است.»
به گفتهٔ دو مقام آمریکایی، هرچند گسترش توافق‌نامهٔ ابراهیم و گنجاندن عربستان سعودی در آن یکی از اولویت‌های اصلی ترامپ است، اما قرار نیست شرط قطعی سفر ولیعهد به واشنگتن باشد. یکی از این مقامات می‌گوید ترامپ تلاش دارد مسئلهٔ اسرائیل و فلسطین را از سایر محورهای روابط واشنگتن و ریاض جدا نگه دارد. مقام دیگر نیز تاکید کرد که ترامپ همچنان امیدوار است تا پایان دورهٔ ریاست‌جمهوری‌اش روابط عربستان و اسرائیل عادی‌سازی شود.
از نگاه عربستان سعودی، موضع ریاض دربارهٔ تشکیل دولت فلسطین تغییر نکرده و کسی انتظار ندارد راه‌حلی سریع یا ساده به‌دست آید. قرار است بن‌سلمان و ترامپ در دیدار خود دربارهٔ اجرای گام‌به‌گام طرح صلح غزه گفت‌وگو کنند؛ طرحی ۲۰ بندی که ریاض آن را نقشهٔ راه هرگونه عادی‌سازی با اسرائیل می‌داند. منال رضوان، مقام ارشد وزارت خارجهٔ عربستان، اوایل ماه جاری در کنفرانسی امنیتی در بحرین گفت: «عربستان خواهان خروج کامل و زمان‌بندی‌شدهٔ اسرائیل از غزه است، همراه با اقداماتی که نیروی امنیتی و دولت فلسطینی را تقویت کرده و به وحدت غزه و کرانهٔ باختری تحت حاکمیت تشکیلات خودگردان منجر شود.» او تاکید کرد: «این اقدامات هدف نهایی نیستند، بلکه مسیر تحقق دولت فلسطینی و اجرای راه‌حل دو کشوری را هموار می‌کنند.»
با وجود تلاش‌های محمد بن‌سلمان برای گسترش روابط با چین، اولویت اصلی او همچنان ایالات متحده و حفظ حمایت دونالد ترامپ باقی مانده است. تصمیم او برای سفر به واشنگتن نشان می‌دهد احتمالاً در اجلاس آتی گروه بیست در ژوهانسبورگ شرکت نخواهد کرد؛ اقدامی که ترامپ و شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، نیز مشابه آن را انجام می‌دهند.
در واقع، بن‌سلمان تاکنون عملکرد موفقی در تعامل با ترامپ از خود نشان داده است. رئیس‌جمهور آمریکا در سفر ماه مه به ریاض اعلام کرد که در میان تمام شرکای ایالات متحده در جهان، «هیچ‌کس قوی‌تر از ولیعهد سعودی» نیست. به گفتهٔ منابع آگاه از روند برنامه‌ریزی سفر، قرار است بن‌سلمان در واشنگتن با تشریفاتی روبه‌رو شود که معمولاً برای یک رئیس دولت در نظر گرفته می‌شود.
