تهران سال‌هاست با مسئله سلامت مواد غذایی، به‌ویژه میوه و سبزی‌هایی که روزانه میلیون‌ها شهروند مصرف می‌کنند، درگیر است. حجم بالای محصولاتی که از سراسر کشور وارد میادین میوه و تره‌بار می‌شود، ضرورت نظارت دقیق و مدرن را بیش از هر زمان دیگری پررنگ می‌کرد. اما نبود یک سازوکار ساختاریافته در نقطه عرضه، باعث شده بود کنترل کیفیت به‌صورت پراکنده، ناکافی و در بسیاری مواقع غیرقابل اتکا باشد. همین وضعیت زمینه‌ای شد برای طرح موضوعی که حالا یکی از مهم‌ترین مصوبات سلامت‌محور شورای شهر تهران محسوب می‌شود.
گامی بلند برای نظارت واقعی بر سلامت محصولات غذایی
اجرای طرح پایش کیفیت محصولات کشاورزی در میادین میوه و تره‌بار تهران، پاسخی است به یکی از گسترده‌ترین دغدغه‌ها‌ی حوزه سلامت عمومی: اطمینان شهروندان از سالم بودن مواد غذایی روزمره خود. با تصویب این طرح، تمامی میوه‌ها و سبزی‌های عرضه‌شده باید تحت آزمایش‌های تخصصی قرار گیرند؛ آزمایش‌هایی که مجموعه‌ای از شاخص‌های حیاتی از جمله بقایای سموم، فلزات سنگین، نیترات‌ها، توکسین‌ها، هورمون‌ها، آنتی‌بیوتیک‌ها و حتی دستکاری ژنتیکی را مورد بررسی دقیق قرار می‌دهد.
این سطح از غربال‌گری تا کنون در سطح میادین میوه و تره‌بار تهران سابقه نداشته است و بسیاری از متخصصان معتقدند این تصمیم می‌تواند نقطه عطفی در استانداردسازی مصرف غذایی پایتخت باشد. شهر تهران با جمعیتی نزدیک به ۹ میلیون نفر، یکی از بزرگ‌ترین مراکز مصرف محصولات کشاورزی است و هرگونه خلل در سلامت این محصولات می‌تواند پیامدهای وسیعی بر سلامت عمومی برجای بگذارد. از این منظر، اجرای یک سیستم آزمایشگاهی منسجم، ضرورتی انکارناپذیر تلقی می‌شود.
استانداردهای سختگیرانه برای تضمین سلامت شهروندان
این طرح که با پیگیری مهدی پیرهادی ، عضو شورای شهر تهران به نتیجه رسید ، شهرداری را موظف کرده است که محصولات را به آزمایشگاه‌های معتبر و دارای صلاحیت‌های فنی ارسال کند. به‌محض مشاهده هرگونه تخلف یا وجود مواد غیرمجاز، محصول باید از سطح عرضه جمع‌آوری شود و به عرضه‌کننده اخطار داده شود. این الزام‌ها نشان می‌دهد که هدف طرح صرفاً تهیه گزارش یا انجام اقدام‌های نمادین نیست، بلکه ایجاد یک سازوکار واقعی برای توقف عرضه محصولات مخاطره‌آمیز است. ( بیشتر بخوانید : طرح پایش کیفیت محصولات کشاورزی را به تصویب رساندیم)
ابعاد فنی این آزمایش‌ها نیز بسیار مهم است. بقایای سموم در محصولات کشاورزی یکی از چالش‌های مهم سلامت غذایی کشورهاست. فلزات سنگین مانند سرب و کادمیوم نیز می‌توانند از راه خاک آلوده یا آب‌های آلوده وارد چرخه تولید شوند و مصرف بلندمدت آنها خطرات جدی برای کبد، کلیه، سیستم عصبی و سلامت کودکان ایجاد می‌کند. نیترات بالا یکی دیگر از نگرانی‌ها در سبزیجات است و سطح غیرمجاز آن می‌تواند موجب مسمومیت یا آسیب‌های جدی شود.
پایش مستمر این مؤلفه‌ها یک سیستم هشداردهنده پیشگیرانه به وجود می‌آورد؛ سیستمی که می‌تواند قبل از آسیب‌رسانی، محصول ناسالم را از چرخه مصرف حذف کند. علاوه بر این، گزارش‌های سالانه‌ای که قرار است به مراجع ذی‌صلاح ارسال شود، زمینه نظارت فرادستگاهی و تصمیم‌سازی کلان‌تر را فراهم می‌کند.
در این مرحله از تدوین و پیگیری طرح، نقش برخی اعضای شورای شهر تهران تعیین‌کننده بود؛ از جمله پیگیری‌های فردی که با اصرار و ارائه گزارش‌های کارشناسی، توانست این طرح را از میان مخالفت‌ها عبور دهد و به تصویب نهایی برساند. این تلاش‌ها اگرچه مطابق وظایف شورای شهر است، اما از نظر اثرگذاری عملی می‌تواند نقشی محسوس در تقویت ساختار سلامت غذایی تهران داشته باشد.
گامی فراتر از مرزبندی‌های سازمانی؛ اولویت سلامت بر چالش‌های اداری
نکته مهم در جریان تصویب طرح این بود که برخی اعضای شورا معتقد بودند چنین نظارتی برعهده وزارت بهداشت و جهاد کشاورزی است و شهرداری نباید در این حوزه ورود کند. با وجود این اختلاف‌نظرها، طرح به تصویب رسید و پیام روشنی را منتقل کرد: در موضوع سلامت عمومی، مرزبندی‌های اداری نباید مانع اقدام شود.
در بسیاری از کشورهای پیشرو، پایش سلامت مواد غذایی یک فرآیند چندنهادی است. شهرداری‌ها، وزارت‌خانه‌ها، سازمان‌های بهداشت، و حتی نهادهای مردمی هر یک مسئولیت‌هایی دارند تا از سلامت غذا از مزرعه تا سفره محافظت کنند. در کلان‌شهری مانند تهران که حجم مصرف روزانه مواد غذایی بسیار بالاست و بخش قابل توجهی از شهروندان خریدهای خوراکی خود را از میادین میوه و تره‌بار انجام می‌دهند، نبود نظارت سختگیرانه یک خلأ جدی بود.
اجرای این طرح می‌تواند به اصلاح ساختار بازار نیز منجر شود. عرضه‌کنندگان متخلف به تدریج حذف می‌شوند، کشاورزان ناچار به رعایت استانداردهای بهداشتی بالاتر می‌شوند، و دست واسطه‌هایی که به‌دنبال عرضه محصولات بی‌کیفیت هستند کوتاه می‌شود. این چرخه اصلاح، در نهایت به کاهش هزینه‌های درمانی و ارتقای کیفیت زندگی شهروندان می‌انجامد.
