این سفر دو روزه در مقطعی انجام میشود که دگرگونیهای ژئوپلیتیکی، تغییر مسیرهای ترانزیتی و تحولات بازار انرژی در منطقه، اهمیت همکاریهای چندجانبه و ایجاد مسیرهای جدید اقتصادی را بیش از پیش برجسته کرده است. تهران و آستانه (پایتخت قزاقستان) طی سالهای اخیر با پیشبرد همکاریهای ساختاری و راهبردی تلاش کردهاند ظرفیتهای موجود را فعالتر کنند و سفر پیشرو میتواند نقطه عطفی در این روند باشد از طرفی روابط ایران و قزاقستان وارد مرحلهای تازه شده از این رو این سفر میتواند مسیر همکاریهای اقتصادی، ترانزیتی و فرهنگی دو کشور را بازتعریف کند.
وضعیت سیاسی و دیپلماتیک
روابط سیاسی ایران و قزاقستان در سالهای اخیر روندی رو به رشد داشته است. دو کشور در قالب سازمانهای منطقهای از جمله سازمان همکاری اقتصادی (اکو) و همچنین چارچوبهای چندجانبه آسیای مرکزی، همکاری و رایزنیهای فعالی داشتهاند. تبادل هیأتها در سطوح میانی و عالی، گویای تمایل دو طرف به حفظ ثبات و توسعه روابط سیاسی است.
سفر رئیسجمهور ایران به آستانه نیز ادامه همین رویکرد است؛ سفری که بر اساس اعلام رسمی، با هدف ارتقای سطح همکاریهای راهبردی و تقویت نقش ایران و قزاقستان در تعاملات منطقهای صورت میگیرد. حضور دو کشور در مسیرهای نوظهور تجاری و تلاش برای شکلدهی به نظم ترانزیتی جدید در آسیای میانه، اهمیت ملاقاتهای در سطح ریاستجمهوری را دوچندان کرده است.
محور اقتصادی و تجاری
بر اساس گزارشهای رسمی قزاقستان، حجم تجارت میان دو کشور طی یک سال اخیر افزایش چشمگیری یافته و برخی آمارها از تقریبا دو برابر شدن حجم مبادلات نسبت به سالهای قبل حکایت دارد. این رشد عمدتا ناشی از همکاریهای گستردهتر در بخش کشاورزی، محصولات غذایی فرآوریشده و برخی کالاهای صنعتی بوده است.
توافقات تجاری جدید
در ابتدای سال ۲۰۲۵ میلادی، هیأتهای اقتصادی دو کشور مجموعهای از توافقات تجاری با ارزشی حدود ۹۲.۸ میلیون دلار امضا کردند. این توافقات که توسط رسانههای منطقهای بازتاب یافت، شامل توسعه همکاریهای صنفی، تقویت نقش بخش خصوصی و تسهیل ورود کالاهای قزاقستان به بازار ایران است.
فرصتها و چالشها
قزاقستان یکی از بازیگران مهم در تأمین غلات، دانههای روغنی و مواد معدنی در آسیای مرکزی است؛ کالاهایی که برای بازار ایران اهمیت راهبردی دارند. در مقابل، ایران نیز میتواند از طریق صادرات خدمات فنی و مهندسی، محصولات پتروشیمی و فراهم کردن مسیرهای ترانزیتی به آبهای آزاد، ارزش افزوده قابل توجهی برای اقتصاد قزاقستان ایجاد کند.
با این حال، محدودیتهای بانکی ناشی از شرایط مالی بینالمللی، هزینههای بالای لجستیک و نیاز به تسهیل تعرفهای از موانع موجود در مسیر توسعه تجارت دوجانبه به شمار میروند. در سفر پیشرو انتظار میرود بخشی از مذاکرات به رفع همین موانع اختصاص یابد.
حوزه انرژی و حملونقل؛ محور کلیدی گفتوگوها
اختلالات اخیر در برخی مسیرهای صادراتی نفت قزاقستان و آسیبهای واردآمده به بخشهایی از شبکه انتقال، این کشور را بهسوی تنوعبخشی مسیرهای صادراتی سوق داده است. قزاقستان تلاش دارد مسیرهای جایگزین در آسیای میانه و شرق را فعالتر کند و در این میان، مسیرهای دریای خزر و دسترسی از طریق ایران به آبهای آزاد اهمیت بیشتری یافتهاند.
جایگاه ایران در شبکه ترانزیت منطقه
ایران طی سالهای گذشته پروژههای مهمی برای توسعه مسیرهای ترانزیتی خود اجرا کرده است؛ از جمله خط ریلی قزاقستان–ترکمنستان–ایران، توسعه بنادر جنوبی بهویژه چابهار و بهروزرسانی زیرساختهای حملونقلی در شمال کشور. این ظرفیتها میتواند زمان و هزینه حمل کالا از آسیای مرکزی به خلیج فارس و اقیانوس هند را بهطور قابل توجهی کاهش دهد.
همچنین همکاریهای گمرکی، تسهیل صدور اسناد حملونقلی و ایجاد سازوکارهای مشترک برای کاهش زمان ترخیص کالا از موضوعات مهم گفتوگوها در سفر پیشرو خواهد بود.
همکاریهای فرهنگی و علمی
در کنار همکاریهای اقتصادی، روابط فرهنگی ایران و قزاقستان نیز روندی رو به توسعه داشته است. تبادل هیأتهای فرهنگی، امضای تفاهمنامه میان دانشگاهها، برگزاری کارگاهها و نمایشگاههای مشترک و همچنین تبادل دانشجو و استاد، از جمله حوزههایی هستند که به تقویت سرمایه نرم روابط دو کشور کمک کردهاند.
در جریان سفر رئیسجمهور، انتظار میرود برنامههایی برای گسترش همکاریهای آموزشی، علمی و هنری نیز مطرح شود؛ حوزهای که میتواند مکمل روابط راهبردی باشد.
انتظارات از سفر و دستاوردهای محتمل
مقامات دو کشور اعلام کردهاند که احتمالاً نتایج سفر در قالب امضای مجموعهای از یادداشتتفاهمها و توافقات جدید اقتصادی، گمرکی و حملونقلی نمایان خواهد شد. همچنین انتظار میرود تهران و نورسلطان در این سفر بر توسعه کریدورهای ریلی، تقویت مسیرهای ترانزیتی از طریق بنادر جنوبی ایران و بهرهگیری قزاقستان از این ظرفیتها برای دسترسی به آبهای آزاد تأکید کنند.
پیگیری همکاریهای چندجانبه در چارچوب سازمان همکاری اقتصادی (اکو) و نیز نقشآفرینی دو کشور در کریدور بینالمللی شمال–جنوب از دیگر محورهایی است که در دستور کار قرار دارد. علاوه بر این، پیشبینی میشود اسناد تازهای در حوزه فرهنگی و دانشگاهی برای تقویت تبادلات علمی و انسانی میان دو کشور به امضا برسد؛ امری که میتواند به پایداری و عمقبخشی روابط بلندمدت میان تهران و آستانه کمک کند.
کارشناسان معتقدند هیات ایرانی میتواند در این سفر بر چند محور کلیدی تمرکز ویژه داشته باشد. تسهیل عملیاتی ترانزیت و تدوین جدول زمانی روشن برای اجرای پروژههای مشترک زیرساختی، یکی از مهمترین محورهای مذاکرات عنوان میشود.
همچنین پیگیری راهکارهای بانکی، بیمهای و مالی برای کاهش مشکلات تجاری و فراهم کردن بستر مطمئنتر برای فعالیت بخش خصوصی، از جمله موضوعات مورد انتظار است.
تقویت پروژههای کوچک اما زودبازده در بخش کشاورزی و مواد غذایی، که میتواند در کوتاهمدت موتور محرک افزایش حجم تجارت باشد، از دیگر توصیههای مطرحشده است. در حوزه فرهنگی و علمی نیز گسترش همکاریهای دانشگاهی، برنامههای پژوهشی مشترک و تبادل استاد و دانشجو، بهعنوان پایهای پایدار برای توسعه روابط راهبردی میان دو کشور مورد توجه قرار گرفته است.
در مجموع سفر پیشروی رئیسجمهور ایران به قزاقستان میتواند یکی از مهمترین رخدادهای دیپلماسی اقتصادی تهران در سال جاری باشد. در شرایطی که تحولات منطقهای، الگوهای تجاری و مسیرهای انرژی در حال بازآرایی هستند، ایران و قزاقستان فرصت دارند با تصمیمات عملیاتی و برنامهمحور جایگاه خود را در زنجیرههای حملونقل، تجارت و همکاریهای فرهنگی تثبیت و تقویت کنند.
