عمر کارت سوخت هوشمند خودرو رو به پایان است. 20 بهمن ماه سال گذشته بیژن نامدار زنگنه نخستین بار از حذف کارت‌های سوخت خبر داد ، این درحالی است که از خرداد 1394 بنزین تک‌نرخی شد و در پایان آبان همان سال، مهلت استفاده از سهمیه‌ها تمام شد.
بیش از 8 سال از زمان اجباری شدن استفاده از کارت‌های سوخت می‌گذرد، کارت‌هایی که از سال 1386 در پی جلوگیری از افزایش مصرف بنزین و قاچاچاق بنزین در کشور ایجاد شد.
در این میان در طی این سال‌ها قیمت نفت و بنزین در کشور با فراز و نشیب‌های بسیاری همراه بوده است به طوری که در ابتدای اجرای این طرح قیمت هر لیتر بنزین سهمیه‌بندی 100 تومان شد که درواقع 1 چهارم قیمت بنزین آزاد بود.
به هر حال با گذشت زمان به ترتیب قیمت بنزین سهمیه‌ای به 400 و 700 تومان و درنهایت از ابتدای آذرماه سال 94 با ابطال باقیمانده سهمیه بنزین‌های 700 تومانی، به صورت کامل پرونده بنزین سهمیه‌ای بسته شد.
با این حال سامانه کارت هوشمند سوخت، بزرگترین طرح آی تی در منطقه خاورمیانه است که همسو با اهداف دولت الکترونیک شکل گرفته است و توزیع سهمیه‌های بنزین تنها یکی از وظایف آن بوده است. در هفته‌های اخیر، بارها مسئولان ارشد وزارت نفت، ستاد مدیریت حمل‌و‌نقل و سوخت کشور و ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز در مصاحبه‌ها یا یادداشت‌های جداگانه‌ای تاکید کرده‌اند که کارت هوشمند سوخت باید حفظ شود.
عرضه و تقاضای شفاف
در همین رابطه رئیس ستاد مدیریت حمل و نقل و سوخت در مهمترین مزایای استفاده از کارت هوشمند سوخت را تشریح کرد که این موارد عبارتند از:
1- افزایش شفافیت اطلاعات در حوزه های سوخت و حمل و نقل:
کارت هوشمند سوخت، بازار عرضه و تقاضای بنزین را شفاف کرد. این موضوع نیز مانع مهمی بر سر راه قاچاق بنزین ایجاد نمود و موجب کاهش شدید آن شد. همچنین کارت هوشمند سوخت بانک به روزی از اطلاعات خودروها و موتور سیکلت ها و مالکین آن‌ها و میزان مصرف هر یک به تفکیک را برای دولت فراهم کرد. به عبارت دیگر، استفاده از کارت هوشمند سوخت موجب شد برای اولین بار آمار و اطلاعات مناسب و دقیقی درباره میزان و نحوه مصرف بنزین خودروهای شخصی و عمومی در اختیار متولیان امر قرار گیرد که با حفظ این سامانه، این اطلاعات ارزشمند به روز می شود.
2- زیرساخت مناسب مدیریت مطلوب مصرف بنزین در شرایط عادی و بحرانی:
تا پیش از سال 86، اطلاعی از وضعیت دقیق مصرف بنزین در دسترس دولت نبود و به همین دلیل، دولت نمی‌توانست سیاست جزئی درباره مصرف بنزین را اعمال کند. اما کارت هوشمند سوخت سطح جدیدی از دانایی سیستماتیک را ایجاد کرد و به دولت این توانایی را داد که بتواند سیاست‌های قیمتی برای مصارف مختلف، خودروهای مختلف و زمان‌های متفاوت را برای بنزین اعمال کند. به عبارت دیگر، با توجه به شفافیت اطلاعات ایجاد شده در حوزه های سوخت و حمل و نقل و همچنین مدیریت جامع اطلاعات و داده کاوی و تجزیه و تحلیل آن‌ها، امکان مدیریت مطلوب بنزین در شرایط بحرانی تحریم آن در نیمه دوم دهه 80 فراهم شد. در نتیجه، بدون ایجاد اختلال جدی در حمل و نقل کشور و زندگی مردم، مصرف کنندگان به رعایت محدوده مجاز مصرف ترغیب شدند و روند افزایشی مصرف بنزین کشور کنترل و متوقف شد و تهدید کشورهای غربی مبنی بر تحریم صادرات بنزین به ایران بی اثر گردید.
نامه سرگشاده
اما این پایان واکنش ها به حذف کارت هوشمند سوخت در کشور نبود و در ابتدای سال جدید یکی از چهره های سرشناس اقتصادی مجلس شورای اسلامی به این موضوع در قالب نامه ای سرگشاده به معاون اول دولت حسن روحانی واکنش نشان داد.
وی در ابتدای نامه بلند بالای خود آورده است:
«از خرداد 1394 بنزین تک‌نرخی شد و در پایان آبان همان سال، مهلت استفاده از سهمیه‌ها تمام شد. با توجه به این که سوختگیری با استفاده از کارت جایگاه‌ها و بدون نیاز به کارت هوشمند خودرو، مقدور است، شاید اندک اندک چنین تصور شود که کارت هوشمند سوخت خودرو بی‌خاصیت است. تداوم این شرایط می‌تواند نابودی سامانۀ هوشمند سوخت (کارت سوخت) را در آینده‌ای نزدیک درپی داشته باشد. در همین راستا وزیر محترم نفت در نشست مطبوعاتی خود در 20 بهمن‌ماه، نسبت به ادامۀ حیات این سامانه ابراز تردید کرده است.»
توکلی ادامه می دهد: «دیده بان شفافیت و عدالت» پس از بررسی کارشناسانه این امر، نتایج به دست آمده پیرامون ضرورت حفظ سامانۀ هوشمند سوخت و الزامات آن را تقدیم می‌کند. توجه خواهید فرمود که دوام استفاده از کارت هوشمند، نه تنها از جهت شفافسازی گسترده برای تصمیم‌گیری‌های بخش عمومی اهمیت جدی دارد، بلکه به عنوان ابزاری قوی در سیاستگذاری در حوزه‌های متعدد، از جمله مالیاتی، زیست محیطی، حمل و نقل، صنعتی و تجاری در اختیار سیاستگذاران و مسئولان کشور قرار می‌دهد. مهمتر از این‌ها، از فساد و بی‌عدالتی نیز بازمی‌دارد. هزینه نیز چنان که خواهید دید در قبال منافع آن بسیار ناچیز است.»
کارت سوخت از قاچاق بنزین جلوگیری کرد
نماینده مردم تهران در ادامه این نامه به اهداف محقق شده استفاده از کارت سوخت هوشمند اشاره می کند و می گوید:
1- مهمترین هدف کنترل مصرف و کاهش واردات بود. واردات در سال 1385 به مقدار وحشتناک 3/27 میلیون لیتر در روز رسید یعنی 37 درصد تقاضا با واردات پاسخ داده میشد. با اعمال سیاست جدید در سال 1386 تقاضای روزانه بنزین 2/9 میلیون لیتر کاهش یافت. اگر هیچ دلیلی برای خلق کارت هوشمند و سهمیه بندی جز مهار این واردات نداشتیم، باز هم عاقلانه¬ترین و عادلانه¬ترین کار همین ایجاد کارت سوخت و سهمیه بندی بود چون دیگر قدرت لجستیک و تدارک واردات را نداشتیم.
2- حذف قاچاق بنزین مشکل دیگر بود. قیمت بنزین نسبت به کشورهای همسایه بسیار پائین بود. به همین دلیل قاچاق بنزین رواج داشت. منابع رسمی مقدار قاچاق روزانه را 3 تا 9 میلیون لیتر برآورد می‌کردند. پس از سهمیه‌بندی و بکارگیری کارت هوشمند تقریبا موضوع قاچاق منتفی شد.
سابقه خوبی در حوزه نفت و بنزین نداریم
اما با بررسی عمده بازتاب اظهارات کارشناسان به حذف کارت سوخت هوشمند یک نکته بیش از همه نکته ها برجسته می نماید و آن هم جلوگیری از قاچاق بنزین در پی تداوم استفاده از کارت سوخت هوشمند در کشور است.
در همین رابطه یک عضو کمیسیون انرژی مجلس در گفت و گویی با خبرنگار مجلس گروه ساسی باشگاه خبرنگاران از معایب و دیدگاه های وزارت نفت در خصوص حذف کارت سوخت بنزین می‌گوید که در ادامه آن را می‌خوانید.
اخیرا وزیر نفت درباره حذف کارت سوخت در کمیسیون انرژی مجلس مطالبی را عنوان داشته است؟ واکنش ها نسبت به این موضوع در کمسیون چگونه بوده است؟
دهدشتی: وزیرنفت معتقد است که باید کارت سوخت بنزین حذف شود و شاید در برخی موارد این موضوع را به درستی مطرح می کنند.
سایر اعضا کمیسیون چه واکنشی نسبت به این موضوع دارند؟
دهدشتی: بسیاری از اعضای کیمسیون انرژی منتقد این موضوع هستند وا ما اینکه سیستم مذکور بتواند بر تولید و مصرف بنزین نظارتی داشته باشد امر ی مطلوب است.
دقیقا وزارت نفت چه دلایلی برای حذف کارت سوخت دارد؟
دهدشتی: وزارت نفت معتقد است با توجه به هزینه های به روزرسانی کارت های سوخت ، این کارت ها صرف نمی کند و این هزینه ها تماما بر عهده وزارت نفت است.
اینکه کارت سوخت برای وزارت نفت صرف نمی کند آیا می تواند این موضوع بهتر از اقدام جامع ای که در راستای تدام حفظ کارت سوخت در زمینه مصرف بنزین انجام می شود، باشد؟
دهدشتی: عمده مباحث ما هم بر سر این موضوع بوده است و اعتقاد داریم چون هنوز اطمینان کامل از شرایط تحریم ها حاصل نشده و این تحریم ها به طور کلی برداشته نشده است ؛ کارت های سوخت همچنان حفظ شود.
پیشنهادات وزارت نفت در قبال حذف کارت سوخت بنزین چیست؟
دهدشتی: وزیر نفت معتقد است که باید در بحث گازوئیل و بحث پیمایش مصرف بنزین سایر اقدامات را ادامه پیدا کند. این بدین منظور است که کارت های سوخت بنزین حذف می شود اما استفاده از کارت های سوخت گازوئیل ادامه دارد.
حذف کارت سوخت چه تبعاتی خواهد داشت؟
دهدشتی: ما کلا در حوزه هایی چون نفت و بنزین سابقه خوبی نداریم و هنوز که هنوز است در این موارد پرونده های مفتوح داریم لذا بنده معتقدم تا زمانی که مبحث تحریم ها تثبیت نشده باید روند اشراف اطلاعات بر عرضه و تقاضای سوخت حفظ شود.
به نظر شما ما اگر روند اشراف اطلاعات در زمینه عرضه و تقاضای سوخت در کشور را متوقف کنیم باز هم دچار سوابق بدی در زمینه نفت و بنزین خواهیم شد؟
دهدشتی : بله . ممکن است این مسائل مجددا تکرار شود.
خواب زنگنه
در دوره‌ای که بحث سهمیه‌بندی و دو نرخی بودن سوخت مطرح بود، کارت‌های سوخت نیز ضرورت داشت و بدون این کارت‌ها سهمیه بندی امکانپذیر نبود؛ با تلاش زیادی اقدام بزرگ و ارزشمندی تحت عنوان سهمیه بندی انجام شد که به بی‌اثر کردن تحریم بنزین و مدیریت مصرف کمک کرد.
این درحالی است که اگر سهمیه‌بندی سوخت اجرا نمی شد امروز مصرف بنزین در کشور دو برابر میزان فعلی بود. با توجه به رشد مصرفی که تا قبل از سال 85 وجود داشت سالانه 10 درصد میزان مصرف افزایش داشت اگر این روال ادامه پیدا می‌کرد امروز به طور میانگین روزانه بالغ بر 150 میلیون لیتر مصرف بنزین داشتیم در حالی که شاهد مصرف میانگین حدود 70 میلیون لیتر در روز هستیم، بنابراین سهمیه بندی تصمیمی ارزشمند بود که نتایج و اثرات خوبی را نیز به همراه داشت و باید منتظر ماند و دید بالاخره خواب‌های جدید زنگنه برای سال 95 تعبیر می شود و یا خیر؟
