با به قدرت رسیدن محمد بن زائد آل‌نهیان بسیاری از دولت‌ها و محافل اندیشکده‌ای- رسانه‌ای منتظر معرفی ولیعهد جدید امارت‌نشین ابوظبی و کاندیدای اصلی جانشینی ریاست بر امارات عربی متحده بودند. بنا بر سنت سیاسی غالب در این شیخ‌نشین به نظر می‌رسید در میان برادران حاکم فعلی امارات؛ طحنون، هزاع و منصور بن زائد از شانس نسبتاً بالایی برای رسیدن به مقام جانشینی برخودار باشند، اما محمد بن زائد همانند ملک سلمان از طریق نوعی «کودتای نرم» قدرت را به فرزند ارشد خود انتقال داد. سرانجام پس از تأخیری یکساله حاکم ابوظبی و رئیس دولت امارات طی حکمی خالد بن محمد بن زائد آل‌نهیان را به عنوان ولیعهد جدید ابوظبی انتخاب کرد.
طی چندسال اخیر خالد به تدریج از سایه امور امنیتی خارج و در نشست‌ها و مأموریت‌های مهم همچون شرکت در تشیع جنازه آبه شینزو نخست‌وزیر فقید ژاپن یا هدایت مأموریت کمک فوری به زلزله‌زدگان ترکیه و سوریه به ایفای نقش پرداخت. برخی کارشناسان معتقدند این تصمیم با آنکه از طریق فرآیند «اجماع» و شور با اعضای نزدیک خانواده اتخاذ شده اما سبب پیچیده‌تر شدن هندسه قدرت در این شیخ‌نشین خواهد شد. تا پیش از این برادران محمد بن زائد به عنوان مسئولان پرونده‌های مهم سیاسی، امنیتی و اقتصادی در رأس اخبار مربوط به این امارت‌نشین قرار داشتند، حال به نظر می‌رسد با انتخاب پسر رئیس دولت به عنوان ولیعهد ابوظبی، میزان نقش آفرینی خالد بن محمد در پرونده‌های مهم محلی، منطقه‌ای و بین‌المللی افزایش خواهد یافت.
کودتای نرم علیه «برادران»
به عقیده کارشناسان مسائل خلیج فارس، طحنون بن زائد چهره شماره یک پرونده‌های امنیتی امارات بازنده اصلی این انتقال قدرت بوده است. از بیداری اسلامی تا بهبود روابط میان بلوک‌های قدرت در منطقه خاورمیانه، طحنون بن زائد نقشی محوری در مهار حرکت‌های دموکراتیک و جنبش‌های اسلامی (اخوانی) در سراسر منطقه ایفا کرده است. وی همچنین نقش مهمی در تنظیم روابط امارات با ایران، سعودی، ترکیه و رژیم صهیونیستی برای شکل‌دهی به نوعی موازنه مثبت در سیاست خارجی امارات بر عهده داشت. طحنون بن زائد مسئول مراکز فعال در حوزه مالی و تکنولوژی همچون هلدینگ دولتی «فرست ابوظبی بنک»، «فرست دبی بنک» و «گروه ۲۴» است.
اکنون «مرد سایه‌ها» و «سیاست‌مدار عمل‌گرا» ابوظبی به نظر می‌رسد که در نوعی «کودتای نرم» در شطرنج قدرت در امارات در وضعیت «کیش» قرار گرفته و چند قدم از رأس هرم قدرت در امارات دورتر شده است. شاید این انتخاب با هماهنگی و جلب نظر تمام برادران محمد بن زائد صورت گرفته باشد اما واقعیت آن است که نوع بازیگری و حضور مؤثر ایشان به‌ویژه طحنون بن زائد در رسانه‌ها یا پرونده‌های مهم نشان از جاه‌طلبی برادران برای قرار گرفتن در جایگاه ولیعهد دارد. این موضوع سبب می‌شود تا به تدریج طحنون بن زائد به نفع ولیعهد جدید در حاشیه مناسبات قدرت و روابط خارجی قرار بگیرد. اما خالد بن محمد کیست که اینگونه ساختار قدرت در امارات را تغییر داده است؟
ولیعهد «پسر» کیست؟
خالد بن محمد بن زائد آل‌نهیان فرزند ارشد رئیس دولت امارات در ژانویه ۱۹۸۲ به دنیا آمد. او تحصیلات خود را در آکادمی نظامی سندهرست در انگستان به پایان رساند. خالد بلافاصله پس از پایان دوره تحصیلی وارد دستگاه امنیتی دولت امارات شد. پسر ارشد محمد بن زائد از سال ۲۰۱۶ ریاست این دستگاه را بر عهده دارد. وی در همان سال به عنوان معاون مشاور شورای عالی امنیت ملی امارات انتخاب شد. خالد در ۲۱ ژانویه ۲۰۱۹ به عضویت شورای اجرایی ابوظبی برگزیده و تنها به فاصله چندماه رئیس دفتر اجرایی ابوظبی شد. وی در این سمت بر تمام برنامه‌ها و دیدارها در شورای اجرایی ابوظبی نظارت داشت. وی همچنین عضو هیأت مدیره هلدینگ سرمایه‌گذاری ابوظبی و شرکت ملی نفت امارات است.
علاوه بر این خالد رئیس چندین شورا از جمله شورای تحقیقات فناوری پیشرفته است. از سال ۲۰۲۲ خالد بن محمد حضور بسیار چشم‌گیرتری در توافقات یا رخدادهای مهم خارجی همچون امضا توافق‌نامه راهبردی میان امارات و ژاپن داشت. همچنین در جریان زلزله اخیر ترکیه و سوریه، خالد بن محمد رهبری عملیات ویژه برای امدادرسانی به آسیب‌دیدگان را بر عهده گرفت. لازم به ذکر است که خالد در سال ۲۰۰۸ با فاطمه بنت سرور آل‌نهیان ازدواج کرد و هم‌اکنون دارای دو فرزند است. حال او نیز به مانند محمد بن سلمان در بدعتی جدید در خانواده سلطنتی در مقام ولیعهد قرار گرفته و باید خود را برای ایفا نقشی پررنگ در روند توسعه و حل مسائل امارات در سطح محیط منطقه‌ای و بین‌المللی آماده کند.
بهره سخن
پس از انتخاب خالد بن محمد آل‌نهیان به عنوان ولیعهد جدید ابوظبی، رئیس دولت امارات دستور داد تا شورای اجرایی ابوظبی به ریاست فرزند ارشد خود بار دیگر تشکیل شود. آغاز روند ریاست خالد بن محمد بر بسیاری از مناسبات قدرت در امارات بی‌چالش نخواهد بود. به هر ترتیب انتخاب فرزند ارشد محمد بن زائد به عنوان ولیعهد جدید ابوظبی در امتداد تمایل اکثریت کشورهای خلیج فارس برای در اولویت قرار دادن «پسران» بر «برادران» در موضوع جانشینی است. نکته جالب آن است شخص محمد بن زائد در هنگام بیماری «برادر بزرگ‌تر» و رئیس پیشین دولت امارات در مقام ولیعهد کنترل بسیاری از امور اجرایی را بر عهده داشت.
در حوزه مسائل داخلی امارات به یمن پاکسازی این شیخ‌نشین از انواع مخالفان سیاسی دموکرات یا اسلام‌گرا، امارات دارای موقعیت باثبات در زمینه مسائل اجتماعی و سیاسی است. در چنین وضعیتی به نظر می‌رسد خالد با مشکل جدی برای مدیریت مسائل داخلی امارات مواجه نخواهد شد. در حوزه منطقه‌ای امارات پس از عادی‌سازی با رقبا و دشمنان پیشین وارد نظم جدیدی شده است که در آن با تمام بازیگران منطقه‌ای دارای سطحی از روابط راهبردی است. با این حال در حوزه سیاست منطقه‌ای پروندههایی همچون «صلح آبراهام»، «عادی سازی روابط با ترکیه و ایران»، «مهار جنبش‌های دموکراتیک اسلام‌گرا»، «پایان جنگ یمن» و «مدیریت رقابت با پادشاهی سعودی» از جمله چالش‌های اصلی ولیعهد ابوظبی در دوران جدید خواهد بود.
در طرح «یک کمربند- یک جاده» چین بنادر و شرکت‌های اپراتوری امارات نقش پررنگی ایفا می‌کنند. این موضوع به نوعی سبب واکنش واشنگتن به عنوان رقیب اصلی پکن در سطح نظام بین‌الملل شده است. چندی پیش دستگاه اطلاعاتی آمریکا نسبت به ایجاد پایگاه چینی باکاربرد دوگانه (صنعتی- نظامی) در بنادر امارات خبر داد. همچنین پس از آغاز جنگ اوکراین این امارات نشین تبدیل به لنگرگاه اصلی تجار و سرمایه‌داران روس از سراسر جهان شده است. برخی تحلیل‌گران معتقدند امارات تبدیل به «کیف پول» مخفی مسکو در برابر رژیم تحریمی غرب شده که چنین موضوعی از سوی کشورهای حوزه یوروآتلانتیک بدون پاسخ نخواهد ماند. در چنین شرایطی شخص ولیعهد با چالش‌های بسیار جدی در زمینه تنظیم روابط با قدرت‌جهانی مواجه است به گونه‌ای که تحت تأثیر تبعات «جنگ سرد جدید» قرار نگیرد.
