اخبار سیاسی- نشست کارشناسی مقامات ارشد کشور‌های عضو جنبش غیرمتعهدها دوشنبه ۲۹ مهر در باکو آغاز به کار کرد و طی این دو روز، مقامات ارشد ۱۲۰ کشور عضو نم، نمایندگان کشور‌های ناظر و نهاد‌های بین‌المللی حضور داشتند. از جمهوری اسلامی ایران هم «غلامحسین دهقانی» معاون امور حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه در رأس هیأتی به نمایندگی از کشورمان در این نشست شرکت کرد که در جریان آن مقدمات برگزاری هجدهمین اجلاس سران کشور‌های عضو این جنبش بررسی شد. وجود ۱۲۰ کشور که دوسوم اعضای سازمان ملل متحد را شکل می‌دهد، رقم قابل توجهی است که در صورت جهت گیری دقیق و درست و وجود انگیزه استقلال و تعهد در میان اعضاء می‌تواند به حضور و بروز قطبی قوی و صاحب حرف در جهان قد برافرازد و سابقه چندساله فعالیت این جنبش طی سال‌های گذشته هم به خوبی نشن می دهد که توانسته اند در مقابل ابرقدرت‌ها ایستادگی کنند.
اجلاس سران عدم تعهد هر سه سال یک بار برگزار می‌شود و در حال حاضر ریاست دوره‌ای این اجلاس بعد از بیش از سه سال از ونزوئلا به جمهوری آذربایجان واگذار شده است. محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان سه‌شنبه شب (۳۰ مهر) برای شرکت در نشست وزیران امور خارجه کشور‌های عضو جنبش عدم تعهد وارد باکو شد. این دیپلمات عالی رتبه در مدت حضورش در این شهر ضمن شرکت، ایراد سخنرانی در نشست وزرای عدم تعهد و شرکت در نشست کمیته فلسطین وزرای جنبش غیرمتعهدها با برخی از مقامات حاضر در این نشست دیدار و به گفت‌وگو پرداخت.
افول نظام تک‌قطبی ادعایی آمریکا در عرصه بین‌الملل
عدم تعهد جنبشی است که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی روند فعالیت قابل توجهی داشته و علی‌رغم پیش بینی‌های قبلی که تصور می‌شد با فروپاشی شوروی و از بین رفتن فضای دو قطبی جهان، جنبش عدم تعهد نیز کارآمدی و کارایی خود را از دست خواهد داد، عملا به اثبات رسید که این پیش بینی اشتباه بوده و فعالیت‌های غیر متعهدها وارد فاز جدیدی شده است.
در حال حاضر نظام دوقطبی وجود ندارد و ما شاهد هستیم که نظام تک‌قطبی ادعایی ایالات متحده آمریکا هم عملا در عرصه بین‌الملل دچار افول شده، چراکه در شرایط کنونی بسیاری از کشور‌های جهان این جرأت، جسارت و قدرت را پیدا کرده‌اند که در مقابل تصمیم‌های یک‌جانبه ایالات متحده ایستادگی کنند.
طی سال‌های اخیر خصوصا ۲۰۱۱ که بحران آفرینی‌های واشنگتن در منطقه غرب آسیا وارد فاز جدیدی شد شاهد آن بودیم که کشور‌های عضو عدم تعهد همگی اراده ی بالقوه‌ای مبنی‌بر خارج کردن ایالات متحده آمریکا از بازیگری اصلی در تصمیم‌گیری در حوزه بین‌الملل و عاملی بحران‌ساز در این قالب، داشته‌اند و به صورت کاملا عادلانه بر اساس موازین بین‌الملل بحران‌هایی که واشنگتن امروز در شرق و غرب آسیا همچنین در مناطق آفریقا و آمریکای لاتین به وجود آورده را حل و فصل کنند.
ایران، ونزوئلا و آذربایجان؛ تروئیکای جنبش عدم تعهد
ایران، ونزوئلا و آذربایجان در حال حاضر تروئیکای جنبش عدم تعهد را تشکیل می‌دهند. مسلما برگزاری نشست اخیر عدم تعهد با محوریت این سه کشور از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است، چراکه در دوران ریاست جمهوری ترامپ کارشکنی‌های ایالات متحده در فضای بین‌المللی به اوج خود رسیده و بین این کشور‌ها آمادگی کاملی مبنی‌بر گذار از آمریکا و به حاشیه راندن آن وجود دارد.
بین سه کشوری که نام برده شد، آذربایجان از استقلال کمتری برخوردار است و در این میان از ایالات متحده تأثیر پذیری بیشتری دارد، اما ایران و ونزوئلا به عنوان مخالفین جدی سیاست‌های آمریکا در مقابل این کشور ایستادگی کرده و بابت آن هزینه‌هایی هم پرداخت کرده‌اند و همچنان به فعالیت‌های خود در این راستا ادامه می‌دهند، بنابراین در حسن نیت تهران و کاراکاس برای حل بحران‌های بین‌المللی و منطقه‌ای هیچگونه شک و شبهه‌ای وجود ندارد و قطعا در قالب و ساختار نشست عدم تعهد راهکارهای بسیار متنوع و در عین حال کاربردی از سوی این دو کشور ارائه خواهد شد که بسیاری از کشور‌ها هم حاضر به تبعیت از آن هستند.
مسئولیت خطیر غیر متعهد ها در برابر تروریسم اقتصادی
در حقیقت اعتیاد ایالات متحده به اعمال تحریم‌ها یا به عبارت دقیق‌تر تروریسم اقتصادی علیه مردم بسیاری از کشور‌های عضو جنبش عدم تعهد مانند کوبا، ونزوئلا، سوریه، ایران و حتی قدرت‌های بزرگی مانند چین و روسیه در حال تضعیف اساس روابط اقتصادی بین المللی، به مخاطره افکندن صد‌ها میلیون نفر از مردم و تجارت جهانی است. اتخاذ موضع یکپارچه جامعه بین المللی برای وادار ساختن ایالات متحده به بازگشت از این مسیر خطرناک خود به منظور اجتناب از بروز یک فاجعه جهانی، یک ضرورت فوری است.
در حقیقت امروزه این موضوع ثابت شده که واشنگتن حتی به هم مشرب‌های خود خیانت می‌کند و بسیاری متوجه شده‌اند که انتظار از این کشور برای تامین امنیت آنان یک خواسته واهی می‌باشد، اما در هر صورت این مردم ما هستند که هزینه رفتار‌های غیرمسئولانه آمریکا را می‌پردازند، به همین دلیل بر اعضای جنبش غیر متعهدها واجب است تا متحد شده و بر مبنای اقدام دسته جمعی و مبتکرانه برای تغییر جهت جریان حاکم یا حداقل کاهش آثار آن بر مردم خویش اقدام کنیم؛ ابتکار صلح هرمز (امید) که رئیس جمهور کشورمان آن را در نشست ماه گذشته در مجمع عمومی سازمان ملل متحد ارائه کرده‌اند، یکی از این گونه تلاش‌هاست که هدف آن ترویج گفت‌وگو، احترام متقابل و برابری، احترام به حاکمیت و تمامیت ارضی کشور‌ها و مصونیت مرز‌های بین المللی و در نهایت تضمین امنیت انرژی و جریان آزاد منابع می‌باشد.
تعهد غیر متعهد ها برای مقابله با بحران های بین المللی
بسیاری از بازیگران جهانی که در این جنبش حضور دارند، از سلطه ایالات متحده مناسبات سیاسی و اقتصادی جهان خسته شده‌اند آن‌ها در صددند با ابتکار و قدرت خودشان در قبال حل بحران‌های بین‌المللی که اتفاقا آمریکا اصلی‌ترین مولد آن است، طرحی نو و کاربردی را ارائه کنند. در چنین شرایطی مسلم است که واشنگتن به هیچ عنوان رضایت ندارد تا بازیگران مستقل در قالب نشست عدم تعهد حضور پیدا کرده و به سکان‌دار و تصمیم‌گیر در عرصه اصلی مناسبات بین‌الملل تبدیل شود. در همین راستا می‌توان گفت که دلیل سکوت رسانه‌های غربی و بخش‌های وابسته به دولت‌های آن‌ها در قبال برگزاری نشست غیر متعهدها به این موضوع برمی گردد که آن‌ها به خوبی می‌دانند ظرفیت‌های فراوانی در این بستر وجود دارد.
نقش محوری ایران در منطقه و ارائه راهکارهای عملیاتی
ایران به عنوان کشوری که ۴۰ سال در برابر زورگویی‌های غرب و آمریکا ایستاده نقش محوری را درمیان کشور‌های عضو جنبش عدم تعهد داراست، چراکه همواره برای بحران‌های منطقه‌ای و بین‌المللی راهکار‌هایی کاربردی ارائه کرده است. در حقیقت از زمانی که ریاست جنبش عدم تعهد در اختیار جمهوری اسلامی ایران قرار گرفت، کشورمان تلاش بسیاری کرد تا این جنبش را فعال در مورد موضوعات منطقه‌ای و بین المللی قرار دهد که شاید یکی از برجسته‌ترین کار‌هایی که در این مقطع صورت گرفت حمایتی است که جنبش عدم تعهد همواره از فعالیت‌های صلح آمیز هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران داشت.
اما از زمانی که ریاست جنبش عدم تعهد به ونزوئلا منتقل شد، متاسفانه به دلیل مشکلاتی که این کشور با آن دست و پنجه نرم می‌کرد و دخالت‌های مستمری که آمریکایی‌ها در این کشور انجام می‌دادند کمی از فعالیت آن کاسته شد، با این حال امیدواریم که با انتقال ریاست جنبش غیر متعهدها به جمهوری آذربایجان بار دیگر شاهد فعالیت‌ها و نقش آفرینی بیشتری از جنبش عدم تعهد در موضوعات بین المللی باشیم.
وابستگی برخی از اعضای غیر متعهد ها به آمریکا
برخی از کشور‌هایی که در جنبش غیر متعهدها عضو هستند اگرچه خود را غیر متعهد می‌دانند، اما وابستگی به سیاست‌های آمریکا در آن‌ها دیده می‌شود، این امر باعث می‌شود که اجماع به صورت کامل بر سر مبارزه با یک جانبه گرایی به وجود نیاید. به عنوان مثال برخی از کشور‌های عربی به شدت از سیاست‌های واشنگتن دنباله روی می‌کنند، ولی در عین حال عضو جنبش عدم تعهد هم هستند، برای حل این مسئله نیازمند یک همگرایی میان اعضای جنبش هستیم، چراکه اعضای این سازمان منافع و سیاست‌های متفاوتی نسبت به موضوعات گوناگون دارند، بنابراین ایجاد اجماع در چنین نهادی به غایت دشوار است.
با این وجود جنبش عدم‌تعهد تلاش مشترک خود را جهت مقابله با یک‌جانبه‌گرایی در نظام بین‌المللی متمرکز کرده ، همچنین ابزار‌هایی که آمریکا برای تحقق نظام تک‌قطبی به‌کار گرفته است، عمدتاً به ضد آن تبدیل شده است ، همچنین در عرصه‌اقتصاد، توسعه تجارت آزاد در جهان عملاً زمینه را برای رشد کشور‌های درحال‌توسعه و ظهور قدرت‌های جدید اقتصادی و تکنولوژیک در جهان فراهم کرد؛ به‌گونه‌ای‌که امروزه، هژمونی آمریکا را در عرصه اقتصاد و تکنولوژی به‌طور جدی به چالش کشیده است.
آمریکا در عرصه نظامی برای ادامه سلطه خود، جنگ‌های بزرگ و خانمان‌سوزی در مناطق مختلف جهان، به‌ویژه غرب آسیا به راه انداخت و صد‌ها هزار کشته و هزاران میلیارد دلار خسارات را به ملت‌های منطقه تحمیل کرد. این جنگ‌ها، افراطی‌گری و تروریسم را در منطقه و جهان برافروخت؛ آتشی که زبانه‌های آن، تا ده‌ها سال گریبان مردم دنیا را رها نخواهد کرد، با این حال، ناتوانی تجاوزگران در تحقق اهداف خود در کشور‌های اشغال‌شده، سبب شکسته‌شدن هیبت نظامی و سیاسی واشنگتن در عرصه بین‌المللی شده و اعتماد به نفس کشور‌های مستقل را، برای پیگیری حقوق و منافع خود افزایش داده است.
اثر گذاری جنبش غیر متعهدها در عرصه بین الملل
این اجلاس در شرایطی برگزار می‌شود که جهان به سرعت در حال گذار به سوی نظام چندقطبی‌است. در این عرصه پیچیده، خشونت و درگیری در مناطق مختلف رو به گسترش است و حاکمیت ملی کشور‌های مستقل، به شیوه‌های گوناگون نقض می‌شود؛، همچنین گرایش به قطب‌بندی‌های نظامی، رقابت‌های تسلیحاتی، راه‌اندازی جنگ‌ها و تشدید منازعات، و واگرایی قومی و منطقه‌ای افزایش می‌یابد و قانون‌گریزی و نقض تعهدات بین‌المللی و مداخله در امور داخلی کشور‌های مستقل، رو به افزایش است. امروز آمریکا از روی استیصال چنان بی‌پروا و گستاخانه از ابزار‌های اقتصادی ظالمانه برای تحمیل مقاصد سیاسی نامشروع خود بر ملّت‌های مستقل استفاده می‌کند که نمی‌توان نامی به جز تروریسم اقتصادی بر آن نهاد.
در این شرایط جنبش عدم تعهد به عنوان مجموعه‌ای که بیش از دوسوم اعضای سازمان ملل متحد را در برمی‌گیرد، می تواند به نمایندگی از ملت‌های عضو و جامعه بشری، پیش‌گام یافتن راه‌حل‌هایی برای مشکلات کنونی جهان، در چارچوب قانون‌گرایی، پایبندی به تعهدات بین‌المللی، اعتدال و پرهیز از خشونت و افراطی‌گری باشد. در این وضعیت کشور‌های مستقل برای پاسداری از منافع خویش، بیش از پیش نیازمند هم‌فکری و هم‌افزایی و هماهنگی هستند. در این میان، جنبش عدم تعهد به پشتوانه سوابق و تجربیات ارزشمند خود، می‌تواند به طور مؤثر برای تحقق منافع اعضاء نقش‌آفرینی کند.
قالب نشست عدم تعهد که می‌توان گفت اکثر کشور‌های مستقل دنیا را در بر می‌گیرد، امکان ارائه راهکار‌ها برای حل بحران‌ها را فراهم کرده همچنین جنبش غیر متعهدها گام‌های رو به جلویی برداشته و طرح‌هایی ارائه کرده که نسبت به دفعات قبل جنبه و قدرت عملیاتی شدن بیشتری دارند. در پایان می توان گفت که به نظر می‌رسد نقش جنبش عدم تعهد را نمی‌توان در موضوعات مختلف نادیده گرفت و همگان امیدوارند این جنبش بتواند به حیات خود در تأثیرگذاری بر روابط بین الملل ادامه دهد. اگر متحد باشیم می‌توانیم یک جریان واقعی برای ایجاد توازن قوا در جهان باشیم چرا که در همه ابعاد حق با ماست.
