دکتر احمد فاطمی‌نژاد با اشاره به رفع موانع سیاسی برای عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای و اینکه قرار است در نشست سالیانه سران دولت‌های عضو سازمان شانگهای در ۲۵ و ۲۶ شهریورماه سال جاری، این موضوع مورد بررسی و تصویب نهایی قرار گیرد، در خصوص دستاوردهایی که عضویت دائم در سازمان شانگهای برای جمهوری اسلامی در پی خواهد داشت، اظهار کرد: برای پرداختن به این موضوع، ابتدا باید ببینیم به طور کلی عضویت هر کشوری در یک سازمان بین‌المللی یا منطقه‌ای، چه فوایدی دارد. مهمترین کارکردی که سازمان‌های بین‌المللی دارند، هماهنگ کردن راهبردها و سیاست‌های کشورهای عضو، در یک حوزه خاص است.
عضو هیأت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی ادامه داد: همچنین کارکرد مهم دیگری که سازمان‌های بین‌المللی دارند، این است که وجهه‌ای اعتباربخش به اعضاء خود می‌دهند؛ چراکه کارکرد جمعی در قالب یک سازمان، می‌تواند برای اعضاء آن سازمان به لحاظ جایگاه بین‌المللی، اعتباراتی را به ارمغان بیاورد.
وی بیان کرد: مهمترین هدف سازمان شانگهای، مقابله با یک سری تهدیدات امنیتی منطقه‌ای مانند تجزیه‌طلبی، قاچاق مواد مخدر و گروه‌های افراطی و تروریستی هست و به دنبال این است که راهبردهای کشورهای عضو را هماهنگ کند تا این کشورها بتوانند به صورت هماهنگ با این تهدیدات مقابله کنند.
فاطمی‌نژاد اضافه کرد: با توجه به اینکه تمام کشورهای عضو سازمان شانگهای کم و بیش با تهدیدات این چنینی مواجه‌اند، لذا عضویت دائم ایران در پیمان شانگهای می‌تواند برای جمهوری اسلامی یک دستاورد محسوب شود، کما اینکه اغلب کشورهای عضو، کشورهایی باثبات هستند و در زمینه مقابله با تهدیدات گفته شده، توانسته‌اند موفق عمل کنند.
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل عنوان کرد: اما شاید بتوان گفت مهمترین هدف جمهوری اسلامی از تلاش برای عضویت دائم در سازمان شانگهای، این است که به این وسیله ایران می‌تواند در یک سازمان غیر غربی که کما بیش وجهه تقابل با آمریکا را هم دارد، در کنار روسیه و چین قرار گیرد. برای ایران شاید این مورد مهمتر از سایر اهداف گفته‌شده باشد.
وی با بیان اینکه اساسا سازمان شانگهای دارای وجهه‌ای سیاسی و امنیتی است و مسائل اقتصادی چندان در این سازمان اهمیت ندارند، گفت: اما باید توجه داشت مسائل امنیتی شانگهای، مسائل منطقه‌ای است و به طور رسمی چندان در سطح کلان بین‌الملل مورد توجه نیست، اما وجهه‌ای که این سازمان در سطح بین‌الملل پیدا کرده است، به این شکل است که به عنوان سازمانی غیر غربی و در تقابل با آمریکا شناخته می‌شود و اگرچه که طبق اساسنامه‌ای که در سازمان شانگهای وجود دارد، این سازمان معطوف به تهدیدات منطقه‌ای است و نه تهدیدات از سمت آمریکا، اما چون کشورهایی نظیر چین، روسیه و هند عضو سازمان شانگهای هستند، لذا این سازمان اگر نگوییم چهره‌ای ضد غربی، اما چهره‌ای غیر غربی پیدا کرده است و از این منظر و با توجه به سیاست نگاه به شرق که در جمهوری اسلامی مطرح است، عضویت دائم در سازمان شانگهای برای ایران حائز اهمیت است.
فاطمی‌نژاد در پاسخ به این سوال که به نظر شما چه موضوعی باعث شد که پس از سال‌ها تلاش و پیگیری، بالاخره درخواست ایران برای عضویت دائم در سازمان شانگهای مورد پذیرش قرار گیرد، خاطرنشان کرد: البته باید در نظر داشته باشیم که چند سالی بود که اعضاء برجسته سازمان شانگهای مانند چین و روسیه از عضویت دائم ایران در این سازمان حمایت می‌کردند و مانع اصلی عضویت دائم ایران، مخالفت اعضاء کم‌قدرت‌تر مانند تاجیکستان بود، به ویژه این کشور در سال‌های اخیر مخالف اصلی عضویت دائم ایران در سازمان شانگهای بود و چون طبق اساسنامه این سازمان، برای پذیرش اعضاء جدید، موافقت تمام اعضاء موسس لازم است، لذا با وجود مخالفت تاجیکستان، ایران نمی‌توانست به عضویت دائم سازمان شانگهای دربیاید.
عضو هیأت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به اینکه پس از تشکیل سازمان شانگهای، کشورهایی مانند هند، پاکستان، ایران و افغانستان درخواست عضویت در این سازمان را دادند، ادامه داد: اغلب این کشورها مانند ایران توانستند به عنوان عضو ناظر سازمان شانگهای پذیرفته شوند، اما هند اولین کشوری بود که توانست توسط کشورهای موسس، به عنوان عضو دائم این سازمان پذیرفته شود.
وی افزود: اما تاجیکستان مخالف عضویت دائم ایران در سازمان شانگهای بود و حتی چین هم در برخی برهه‌های زمانی با این مسئله مخالفت می‌کرد، زیرا معتقد بودند اگر ایران به عضویت دائم سازمان شانگهای دربیاید، این سازمان خیلی جنبه غیر غربی پیدا می‌کند و این با سیاست خارجی عمل‌گرایانه چین و برخی دیگر از کشورهای موسس سازمان شانگهای در تعارض است. اما در نهایت این کشورها پی بردند که شناخته شدن سازمان شانگهای به عنوان سازمانی ضد غربی، اجتناب‌ناپذیر است و سپس خصومت‌هایی که در دولت ترامپ در رابطه چین و آمریکا به وجود آمد نیز باعث شد چین دیگر مخالفتی با عضویت دائم ایران در سازمان شانگهای نداشته باشد.
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل اضافه کرد: اما با توجه به تنش‌هایی که در رابطه دو جانبه بین ایران و تاجیکستان اتفاق افتاده بود، این کشور کماکان با عضویت دائم ایران در سازمان شانگهای مخالفت می‌کرد، اما چون حدود یک سالی هست که از حجم این تنش‌ها کاسته شده و دولت جدید ایران نیز بحث الویت با همسایگان در سیاست خارجه خود را مطرح کرده است، لذا موانعی که بر سر راه عضویت دائم ایران در سازمان شانگهای وجود داشت، از میان برداشته شد.
فاطمی‌نژاد همچنین با تاکید بر اینکه ایران برای اینکه بتواند به عضویت سازمان‌های بین‌المللی بیشتری دربیاید، باید در سیاست خارجی خود، سیاست تنش‌زدایی را در پیش گیرد، اظهار کرد: باید توجه داشت سازمان‌های بین‌المللی، بیشتر در زمینه مسائل تخصصی کار می‌کنند و ماهیتی غیر سیاسی دارند و بخش محدودی از سازمان‌های بین‌المللی دارای ماهیت سیاسی هستند، اما در عین حال همین سازمان‌های بین‌المللی که فعالیت غیر سیاسی دارند نیز برای اینکه کشوری را به عضویت خود بپذیرند، به جایگاه آن کشور در سازمان‌های سیاسی توجه می‌کنند. یعنی اگر مثلا کشوری بخواهد در یک سازمان بین‌المللی مرتبط با مسائل فنی و مهندسی عضو شود، این سازمان برای پذیرش این درخواست عضویت، جایگاه این کشور در شورای عالی امنیتی، سازمان ملل و دیگر سازمان‌های بین‌المللی سیاسی را مد نظر قرار می‌دهد.
وی ادامه داد: لذا اگر کشوری در سازمان‌های بین‌المللی سیاسی به عنوان عضوی متعهد شناخته شود، برای عضویت در سازمان‌های بین‌المللی غیر سیاسی نیز با مشکلی روبرو نخواهد بود و از مواهب این عضویت استفاده خواهد کرد، اما اگر کشوری در سازمان‌های بین‌المللی سیاسی دارای جایگاه خوبی نباشد، برای عضویت و نقش‌آفرینی در سازمان‌های بین‌المللی غیر سیاسی نیز با مشکل روبرو خواهد شد. لذا ایران نیز اگر می‌خواهد به راحتی در هر سازمان بین‌المللی عضو شود و از مواهب این عضویت‌ها استفاده کند، باید حتما در عرصه سیاست خارجی خود، سیاست تنش‌زدایی را در پیش بگیرد و جایگاه خود در سازمان‌های بین‌المللی سیاسی را بهبود بخشد.
