لا کتوز یا همان قند شیر در بسیاری از افراد و گروههای سنی مختلف ایجاد عدم تحمل کرده و تحمل آن برای شخص مشکل است . قند لا کتوز در بدن توسط آنزیم لاکتاز هضم می گردد. بنابراین بیمارانی که کمبود لا کتاز دارند در هضم این قند دچار مشکل شد ه و به عوارضی همچون نفخ، تجمع گاز، کرامپ، دل درد و اسهال مبتلا می‌گردند.
البته عوارض حاصله با توجه به میزان ترشح آنزیم در افراد تا حد زیادی متفاوت است. آمارها نشان می دهد که ۷۰ درصد سیاهپوستان، آسیایی ها و افراد آمریکای جنوبی به کمبود این آنزیم دچارند. میزان ترشح آنزیم بعد از پایان دوران شیرخوارگی کاهش می یابد و عقیده برآن است که در افرادی که بعد از این دوران شیر کمتری مصرف کنند یا اصلا آن را از برنامه غذایی خود حذف کنند، به تدریج کمتر و یا حتی قطع می گردد.
البته مدرکی دال بر این تئوری وجود نداشته و ممکن است تنها یک جهش ژنتیکی باشد. درصد کمی از افراد در بزرگسالی حتی با ادامه مصرف شیر نیز به کمبود لا کتاز مبتلا می شوند. با این حال حتی این گروه نیز می توانند اغلب مصرف مقدار کمی شیر را با تداوم مصرف آن تحمل نمایند.
در بسیاری از بیماری های دیگر مانند سلیاک، کولیت و غیره، عدم تحمل لا کتوز به صورت جانبی در کنار بیماری اصلی بروز می کند.
رژیم غذایی
در مورد رژیم غذایی افراد مبتلا به عدم تحمل لا کتوز، تا حد ممکن باید از بروز علا یم روده ای جلوگیری به عمل آمد ه و در ضمن تمامی مواد غذایی مورد نیاز نیز تامین گردد . افراد مبتلا به کمبود لا کتاز نیازی به حذف کامل لا کتوز ندارند. در این بیماران بسته به تحمل باید در مصرف شیر و محصولا ت لبنی محدودیت ایجاد گردد و نه ممنوعیت.
لازم است با مطالعه دقیق برچسب مواد غذایی آماده، از میزان شیر و فراورده های لبنی و نهایتا لا کتوز موجود در آن ها اطلاع حاصل گردد تا میزان مناسب برای شخص تعیین شود. مقادیر کم پنیر و کره معمولا قابل تحمل است و کلا محصولا ت لبنی نیمه جامد و جامد مانند پنیرهای کهنه به علت تخلیه تدریجی از معده بهتر تحمل می شود.
پذیرش ماست هم به علت اسید لاکتیک و نهایتا رشد باکتری های روده ای آسان تر است. اما شاید در برخی دیگر از افراد حتی لا زم باشد از مصرف شیر و خامه در پخت غذا نیز اجتناب گردد. برای اطمینان بیشتر باید به مقدار شیر موجود در پودینگ های آماده کیک ها و بیسکوئیت ها و شیرینی های خامه دار و انواع شکلا ت، قهوه های آماده و نوشیدنی های حاوی لا کتوز مانند آبمیوه های بر پایه لبنی، برخی از آب نبات ها و سس سویا توجه نمایند و در مقابل شیرهای سویا و خامه غیر لبنی را جایگزین کنند. باید دقت کرد که برخی داروها نیز حاوی لا کتوز هستند.
بیماران با تحمل بیشتر
در این بیماران گاهی ۲۵—۱۰ گرم لا کتوز در روز نیز قابل تحمل است که می تواند شامل ۲—۱ لیوان شیر، ماست یا بستنی باشد. شیر همراه با غذا و در مقادیر کم در طول روز، می تواند میزان دریافت را افزایش دهد . برخی از بیماران شیرهای جوشیده و گرم را بهتر تحمل می کنند، هر چند که جوشاندن شیر تاثیری در مقدار لا کتوز آن ندارد . در مورد کره، دوغ یا ماست هم این افرادمعمولا مشکلی ندارند.در صورتی که شیر به همراه مواد غذایی دیگرمانند غلا ت صبحانه استفاده شود، تاخیر در زمان تخلیه معده، تحمل را بهبود می بخشد.
نسبت لا کتوز در فرآورده های لبنی
نسبت لا کتوز موجود در مواد لبنی به این ترتیب است که بیشترین مقدار در شیرهای غلیظ شده و شیرین شده و پس از آن شیر خشک های بدون چربی است. بعد از آن به ترتیب شیرهای معمولی و شیرکاکائو، بستنی، ماست کم چرب، شیر بز، پنیر کم چربی، پنیر روستایی و بعد پنیرهای چدار، پارمزان، گودا و خامه ای و در نهایت انواع خامه می باشد. میزان لا کتوز در کره تقریبا ناچیز است.
جایگزین های شیر
خوشبختانه امروزه در کشور ما شیرهای کم لا کتوز تولید و در دسترس همگان قرار گرفته است. اما باید توجه داشت که این شیرها برای افراد عادی یا افراد با عدم تحمل در سطح بسیار کم که عموما ناشی از عوارض ثانویه بیماری های دیگر است، همیشه مناسب نمی باشد. همچنین باید توجه داشت که این شیرها برای افراد مبتلا به آب مروارید نیز مناسب نمی باشد.
فرآورده هایی نظیر کافی میکس و... ممکن است در رژیم های محدود از لا کتوز مفید بوده و به کار آید. این فرآورده های مکمل لبنی بدون شیر و بدون لا کتوز و بدون کلسترول هستند که می توانند به عنوان جانشین مورد استفاده قرار گیرد. از آنجایی که با حذف شیر و فرآورده های لبنی ممکن است بدن دچار کمبود مواد مغذی خصوصا کلسیم گردد انجام مشاوره تغذیه در این موارد ضروری خواهد بود.
توصیه های پزشکی
معمولا به دلیل همین کمبودها پزشک به این افراد مصرف مکمل کلسیم را توصیه می کند. در ضمن ممکن است از لا کت اید (حخچ- ژحچپ) کمک بگیرند که بسته های حاوی آنزیم لا کتاز است. هر بسته برای ۹۶۰ سی سی شیر کافی بوده و با حل کردن در شیر پس از مدتی، لا کتوز به قند ساده تبدیل می گردد.
