در تمام 20سال گذشته که کشور ایران دارای خطوط مترو بوده ، همیشه واگن های متروی مورد نیاز کشور به واسطه سازمان شهرداری‌ها از شرکت چینی سی آر سی خریداری شده است. به نظر می‌رسد خرید از این شرکت چینی یک قرارداد بلند مدت و طولانی بوده و در واقع بازار پرسود این صنعت را در اختیار یک شرکت خارجی گذاشته‌ایم.با توجه به آمار و داده‌های موجود در تمام این سال‌ها نه تنها شرکت‌های داخلی واگن‌سازی تقویت نشدند بلکه بسیاری از آنها به دلیل واردات این نوع واگن‌ها تضعیف شده و حتی به تعدیل نیروی کار و تعطیلی کشانده شدند.
حاکمیت بی چون و چرای یک شرکت چینی بر بازار واگن ایران
به نظر می‌رسد حاکمیت شرکت سی آر سی در بازار پرسود خرید واگن در ایران موجب شد که بسیاری از فرصت‌های شغلی از بین رود. همچنین با بررسی قراردادهای خرید واگن توسط شهرداری به این نتیجه می‌رسیم که این شرکت، واگن‌های با کیفیت پایین هیدروکربن را با قیمت واگن‌های روز اروپا به ایران فروختند، درحالی که استفاده از هیدروکربن سال‌هاست که در ساخت واگن‌های شهری منتفی شده و تمام شرکت‌های معتبر جهانی در حوزه تولید واگن از آلومینیوم برای ساخت واگن هایشان بهره می‌برند؛زیرا آلومینیوم در کنار منعطف بودن و امنیت بیشتر برای مسافران، انرژی کمتری مصرف کرده و میزان سوخت مصرفی را پایین‌تر می‌آورد؛ از طرف دیگر فروش محصول به شرکت چینی سی آر سی موجب شد تا بازار این محصول به صورت انحصاری در کشور درآید و شرکت چینی در شرایطی که خود را تنها و بدون رقیب در ایران می‌دید، در هر شرایط و با هر قیمتی و بدون توجه به تولید واگن و انتقال تکنولوژی تولید آن به ایران کالاهای بی‌کیفیت خود را روانه بازار کشور کرد. اتفاقی که در این سال‌ها به صورت مداوم رخ داد و کسی پیگیر نشد که چرا این قراردادها به صورت یک طرفه و انحصاری درآمدند. پس از وقوع برجام ،وزارت صنعت به واسطه سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران تصمیم گرفت تا با برخی از شرکت‌های دیگر جهان به ویژه شرکت‌های معتبر اروپایی برای خرید واگن‌های شهری وارد گفتگو شود. این اتفاق تا زمان خروج آمریکا از برجام،روند مثبت و امیدوار کننده‌ای داشت به طوری که شرکت‌های مطرحی همچون زیمنس آلمان، اشتدلر سوئیس ، آلستوم فرانسه،پوژن چین برای فروش واگن‌های شهری به ایران وارد مذاکره شده و در این مذاکرات بیشتر از هر چیزی فعال‌سازی کارخانه‌های واگن سازی داخلی مدنظر مذاکره کنندگان قرار داشت.از طرف دیگر این شرکت‌های مطرح دنیا در مذاکرات قیمت‌هایی را پذیرفتند که پایین‌تر یا مساوی کارخانه چینی بود،هرچند که واگن‌های تولیدی آنها از جنس آلومینیوم بوده و تکنولوژی تولید آن با تمام استانداردهای اروپا سنجیده می‌شد.
مذاکرات با اروپایی ها برای خرید واگن مترو
مسئولان پیش بینی می‌کردند در صورتی که بتوانیم قراردادی با این شرکت های اروپایی برای واردات واگن ببندیم نه تنها تأمین هزینه ها از طرف آنها فاینانس خواهد شد بلکه تا چند سال آینده ایران می‌توانست به سطح بالایی از تکنولوژی تولید واگن دست یابد.خروج آمریکا از برجام موجب شد برخی از این شرکت‌های بزرگ اروپایی که تجارت بالایی با آمریکا داشتند، یک طرفه از قرارداد خارج شوند و مذاکره کنندگان وزارت صمت در تلاش بودند که قرارداد و مذاکرات مذکور کنسل نشده و حتی این مذاکرات و قراردادها را تا پایان سال 2018 فریز کنند.
از زمانی که وزیر سابق صنعت، معدن و تجارت مذاکرات را برای خرید واگن از کشورهای دیگر آغاز کرد این شبهه وجود داشت که مذاکرات به هم خورده و یا آمریکایی‌ها در این بین اختلالی ایجاد کنند در نتیجه مذاکرات مستقیم را با شرکت‌های اروپایی آغاز کردیم. به نظر می‌رسد با وجود اینکه برخی از این شرکت‌ها پای خود را از مذاکرات کنار کشیدند اما هنوز امیدهایی در زمینه ادامه مذاکرات با شرکت‌های اروپایی و بین المللی در زمینه تولید واگن در کشور وجود داشته باشد.
مسئولان در تلاشند که ادامه مذاکرات با شرکت‌هایی صورت بگیرد که مراودات کمتری با آمریکا داشته و بتوانیم ادامه همکاری را با آنها تضمین کنیم. از آنجایی که وزارت صمت متولی تأمین صنایع کشور و ایجاد اشتغال در این حوزه است، ورود این وزارتخانه به این حوزه موجب تخصصی‌تر شدن خرید واگن و ایجاد تولید و اشتغال فعال در این صنعت خواهد شد. از سال 1378 تاکنون خرید واگن از شرکت سی آر سی چینی موجب شد تا میزان داخلی سازی کمتر از 22 درصد باشد.این موضوع در حالی است که در قراردادها و مذاکراتی که با شرکت‌های معتبر بین المللی بسته شد، قرار بود میزان داخلی سازی تا 59 درصد افزایش یابد و شرکت‌های واگن پارس و پلور سبز وکارخانه های دیگر واگن سازی فعال شوند. شاید بتوان ورود متخصصان صنعت را به این حوزه به فال نیک گرفت زیرا تا به حال خرید واگن و ساخت آن توسط نهادهایی صورت می‌گرفت که تخصص کافی در زمینه واگن سازی نداشتند وهمین امر موجب شد که این صنعت با وجود پتانسیل بالایی که در کشور دارد، نتواند به پیشرفت‌های هدف گذاری شده دست یابد.
چهره کلان شهرها،عوض می شود
منصور معظمی مدیرعامل ایدرو با اشاره به مصوبه شورای اقتصاد گفت: در این مصوبه خرید دو هزار واگن برای مترو تهران و کلانشهرها با اعتبار دو میلیارد ریال به تصویب رسید که این امر با هماهنگی وزارت کشور و سازمان گسترش و نوسازی صنایع در حال انجام است.
وی ادامه داد: اولین بخش آن واگذاری 330 دستگاه واگن است که قرارداد آن با شهرداری تهران به امضا رسید. براساس درخواست وزیر کشور و وزیر صنعت مقرر شد تعداد دیگری نیز از طریق مکانیزم‌های دیگر دنبال شود. بر همین اساس ایدرو مذاکراتی با شرکت‌های بین‌المللی که صاحب تجربه و برند هستند شروع کرده است. این مذاکرات برای خرید پنج هزار دستگاه بود. لوکوموتیو و واگن به ارزش شش هزار میلیارد یورو است.
معظمی ادامه داد: مذاکراتی با شرکت هی اروپایی و شرکت پوژن چین صورت گرفته است. نکته مهم این است که قیمت های پیشنهادی این شرکت ها جزو کمترین قیمت‌های واگنی است که به ما پیشنهاد شده ومنبع این قرارداد از طریق فاینانس و توسط طرف خارجی تامین می‌شود .
مدیرعامل ایدرو تصریح کرد: نکته دیگر این است که کلیه شرکت‌های ایرانی ساخت واگن نیز درگیر این قرارداد می‌شوند.واگن پارس و ایریکو که هر دو متعلق به بخش خصوصی هستند در این قرارداد مشارکت دارند و بدین ترتیب تمام ظرفیت تولید واگن کشور مشغول خواهد شد.
معظمی در پایان تصریح کرد: این اطمینان را می‌دهم که ظرف سه سال آینده چهره کلانشهرهای ما دگرگون خواهد شد و مردم از واگن‌های بهتر و مطمئن‌تری استفاده خواهند کرد.
امضای قراردادهای خرید واگن،برای هزاران نفر اشتغال زایی می کند
نعمت زاده وزیر سابق صنعت،معدن و تجارت نیز که مذاکرات خرید واگن در زمان وزارت او آغازشد،معتقد است:باید هرچه سریعتر قرارداد فاینانس پروژه های خرید واگن انجام شود چرا که اجرای این پروژه ها برای هزاران نفر اشتغال زایی خواهد کرد و در این راه می توانیم از منابع خارجی بهره ببریم.
ورود وزارت صنعت به معاملات واگنی به نفع کشور است
اکنون مقامات وزارت صنعت اعلام می‌کنند با شرکت‌های دیگر اروپایی در حال گفت‌وگو هستند تا بتوانند بازار رقابتی تری در این حوزه ایجاد کرده و با قیمت پایین‌تر،واگن‌های مرغوب‌تری خریداری کنند. با توجه به گرم شدن بحث تحریم‌ها در چند ماه گذشته و نقض برجام توسط آمریکا می‌توان گفت یکی از حوزه‌هایی که در تقویت صنعت حمل و نقل تأثیر به سزایی دارد، حمل و نقل ریلی است زیرا در صورتی که نتوانیم از شرکت‌های خارجی هواپیما بگیریم و با توجه به خطرات حمل و نقل جاده‌ای، این حمل و نقل ریلی است که می‌تواند در سال‌های آینده در ایران پیشرفت و توسعه داشته و حجم بیشتری از مسافران را جابجا کند.
با توجه به چشم انداز موجود،کشور اکنون به 40 هزار واگن نیازمندهستیم که 8 هزار از این میزان در مترو شهری مورد نیاز است. اکنون از این میزان نیاز تنها 1300 عدد آن در کشور وجود دارد و نیاز به تأمین واگن‌های شهری در بسیاری از کلان شهرها و تهران احساس می‌شود. با ساخت واگن‌های سریع السیر روز دنیا می‌توان فاصله تهران- اصفهان را در دو ساعت و تهران- مشهد را در چهار ساعت طی کرد و در صورت وقوع این اتفاق میل عمومی به استفاده از ناوگان حمل و نقل ریلی افزایش خواهد یافت،همان طور که در بسیاری از کشورهای اروپایی مردم ترجیح می‌دهند سفرهای درون شهری و بین شهری خود را با قطار انجام دهند زیرا در عین حالیکه زود به مقصد می‌رسند، هزینه کمتری نیز باید بپردازند. با توجه به اینکه به خاطر وجود تحریم‌ها شرکت‌های بزرگ هواپیمایی از فروش هواپیما به ایران خودداری می‌کنند و همچنین با توجه به قدیمی شدن ناوگان هوایی کشور، خطرات سفر با هواپیما در این سال‌ها،نرخ رو به رشدی داشته است. همچنین گسترش شبکه حمل و نقل ریلی در ایران می‌تواند موجب وصل کشور به شبکه حمل و نقل ریلی جهانی شود.
در خاتمه باید توجه داشت که وزارت صنعت تنها در بحث خرید واگن مترو نقش ندارد بلکه می‌تواند در زمینه اشتغالزایی و ارتقا تکنولوژی با افزایش میزان سهم داخلی سازی و رشد توان داخلی در حوزه ساخت مترو نقش مهمی را ایفا کند.
