اجلاس غیررسمی دو روزه وزرای امور خارجه کشورهای عضو اتحادیه اروپا در هلسینکی فنلاند به محلی برای ابراز نگرانی مسئول سیاست خارجی این اتحادیه در خصوص آینده این اتحادیه و همچنین اثرگذاری آن در عرصه اتفاقات بین‌المللی تبدیل شد. این نگرانی که دلیل عمده آن ضعف این اتحادیه در اجرایی ساختن برجام و فاصله گرفتن از سیاست‌های ضدونقیض و سردرگم ترامپ در برابر ایران است، باعث شده است موضوع ایران به مسئله‌ای اصلی در اجلاس دو روزه و غیررسمی وزرای امور خارجه اتحادیه اروپایی در فنلاند تبدیل شود.
تقلای اروپا برای احیای نقش بین‌المللی
اخبار بین الملل- فدریکا موگرینی در این اجلاس اما به‌صراحت بیان کرد که درصورتی‌که اتحادیه اروپا در سیاست‌های خود با اجماع روبه‌رو بوده و سیاست‌های خود را با اتحاد گسترده به پیش ببرد، دیگر نیازی به نگرانی در خصوص دیگر بازیگران بین‌المللی و اقداماتی که انجام می‌دهند نیست. اشاره غیرمستقیم او در این اجلاس به آمریکا و دولت دونالد ترامپ بوده است که سعی دارد با اختلاف‌افکنی در میان اعضای این اتحادیه و به‌خصوص سیاست‌های تشویقی برای کشورهای مختلف این اتحادیه برای همگام شدن با سیاست‌های آمریکا، راه برای اثرگذاری بیشتر بر مسائل جهانی را باز کند و از میزان تأثیرگذاری اروپا بر مسائل جهانی بکاهد. موگرینی به همین دلیل بر این عقیده است که در پیش گرفتن سیاست جامع اروپایی می‌تواند اروپا را در مقابل بازیگران بین‌المللی؛ «هرقدر هم که بزرگ و میزان تأثیرگذاری‌شان بیشتر» باشد، بزرگ‌تر جلوه دهد.
یکی از مصادیقی که موگرینی سعی داشت در سخنرانی خود و در مذاکرات بعدی با وزرای خارجه این اتحادیه به آن اشاره کرده و آن را مصداق بارز استقلال اتحادیه اروپا و قدرت آن در برخورد با مسائل جهانی بداند، مسئله توافق هسته‌ای با ایران و همچنین مسئله تنش‌ها در منطقه خلیج‌فارس و تنگه هرمز بود.
به همین دلیل هم در بحث احتمال شکل‌گیری گفت‌وگوهای جدید بین ایران و آمریکا بیان کرد که هر گفت‌وگوی جدیدی باید بر مبنای برجام باشد. اتحادیه اروپایی که تاکنون نتوانسته از دستاورد بزرگ خود در سال 2015 یعنی رسیدن به توافق هسته‌ای بین‌المللی با ایران و تبدیل کردن آن به قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل حراست کرده و آن را اجرایی سازد، حالا معتقد است که اگر قرار باشد گفت‌وگوی جدیدی بین ایران و آمریکا و یا کشورهای اروپایی شکل بگیرد، باید بر مبنا و پایه برجام استوار بوده و در واقع مذاکره جدید باید برجام را نیز دوباره به حیات بازگرداند!
اتحادیه اروپا که حالا خود را در ضعیف‌ترین حالت ممکن در برابر آمریکا و حرکت‌ها و اقدامات یک‌باره و نسنجیده ترامپ می‌بیند، سعی دارد در روند پیش رو به هر ترتیب ممکن آبرو و عظمتی که برای خود در جامعه بین‌الملل متصور می‌شده را دوباره به دست بیاورد. به همین دلیل هم بعد از بحث درباره ضرورت حفظ برجام، دومین مسئله‌ای که موردنظر وزرای امور خارجه و وزرای دفاع کشورهای اتحادیه اروپایی قرار گرفت، مسئله تشکیل ائتلاف دریایی برای حفاظت از تنگه‌ها و آبراه‌های بین‌المللی و تمرکز آن بر تنگه هرمز بود.
اروپا و نپذیرفتن نقش رهبری آمریکا در ائتلاف دریایی
زمانی که آمریکا به دنبال بالا گرفتن تنش‌ها با ایران به فکر ایجاد ائتلاف دریایی با شرکت حدود 30 تا 60 کشور دنیا برای حفاظت از کشتی‌های تجاری و نفت‌کش‌ها در تنگه هرمز گرفت، گمان نمی‌کرد با وجود دوره‌گردی‌های مایک پامپئو به سراسر جهان، تنها رژیم صهیونیستی و استرالیا و انگلستان به این حرکت بپیوندند و اتحادیه اروپا از این حرکت استقبال نکند..
همان‌طور که در زمان مطرح شدن ائتلاف دریایی آمریکایی نیز بیان شده بود، اروپایی‌ها به شدت نگران واکنش ایران به شکل‌گیری نیروی نظامی دریایی در منطقه هستند و به همین دلیل سعی دارند به سنجیده‌ترین و محافظه‌کارانه‌ترین شکل ممکن این کار را به انجام برسانند. به همین دلیل هم آلمان و فرانسه در همان ابتدا اعلام کردند که ائتلاف دریایی را تحت رهبری آمریکا نمی‌پذیرند. آن‌ها این بار نیز اعلام کرده‌اند که این ائتلاف برای جایی غیر از تنگه هرمز تشکیل می‌شود. موگرینی دراین‌باره در جلسه روز جمعه گذشته بیان کرد: «این طرح در مراحل اولیه قرار دارد و قرار است ابتدا در خلیج گینه-منطقه‌ای کاملاً متفاوت با تنگه هرمز- به آزمون گذاشته شود.» وی اضافه کرد گسترش این طرح، به نحوی که تنگه هرمز را هم شامل شود، گزینه‌ای است که ممکن است با گذشت زمان محقق شود. او بااین‌حال برای اینکه این طرح حساسیتی امنیتی برای ایران ایجاد نکند برای بار دیگر تأکید کرد: «ما هنوز در مراحل اولیه هستیم.»
اما این طرح دقیقاً به دنبال چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟ همان‌طور که سایت دیفنس نیوز گزارش داده است، این طرح که با نام «حضور دریایی هماهنگ شده» معرفی شده بر اساس حضور داوطلبانه نیروهای کشورهای اروپایی است و درعین‌حال همه آن‌ها تحت کنترل و فرمان نیروهای ملی خود نیز قرار می‌گیرند. جزییات در مورد چگونگی رهبری این نیروها آن‌هم درحالی‌که هرکدام تحت رهبری و فرماندهی کشورهای خود قرار دارند، قرار است در ماه‌های آینده مشخص شود.
دورنمای تاریک موفقیت ائتلاف دریایی
بااین‌حال به نظر می‌رسد حرکت اروپا بیشتر از اینکه اقدامی عملی و استراتژیک برای مقابله با تهدیدات در منطقه باشد، اقدامی تبلیغاتی برای مقابله با ایران است چراکه برخی از کارشناسان دفاعی بر این باورند تا زمانی که مقرر شده باشد هر نوع حضور و همکاری کشورهای اروپایی در این ائتلاف به صورت داوطلبانه است و فرماندهی مشترکی نیز برای این عملیات‌ها تعریف نشده باشد، نمی‌توان انتظار داشت انسجام و عملکرد مدیریتی قوی‌ای در این خصوص در کار باشد. استفانیا افستاتیو تحلیلگر مسائل دفاعی در موسسه مطالعات استراتژیک لندن در گفت‌وگو با «دیفنس نیوز» بیان کرده است که تبادل اطلاعات و منابع و امکانات نظامی در این طرح به صورت داوطلبانه خواهد بود و تجربه به ما ثابت کرده است که هر اقدامی با این شکل و ابعاد بسیار محدود خواهد بود.
سایت شورای روابط خارجی اتحادیه اروپایی نیز در تحلیلی با اشاره به اینکه ائتلاف دریایی اروپا «باید» از ائتلاف آمریکایی جدا باشد، نوشته است این جدایی برای این است که باید از ایجاد هرگونه تنش در منطقه خودداری کرد و این در حالی است که حضور نیروهای آمریکایی و یا ائتلاف آمریکایی با رهبری آمریکا می‌تواند به تنش‌ها دامن بزند.
نوربرت روتگن، رییس کمیته روابط خارجی مجلس آلمان نیز در یادداشتی در روزنامه لوموند فرانسه پیشنهاد داده است که مأموریت اتحادیه اروپایی می‌تواند در جهت کاستن از تنش‌ها در تنگه هرمز، مأموریتی کاملاً اطلاعاتی و رصدی باشد و درگیری نظامی در آن تعریف نشده باشد. اما اگر اعضای اتحادیه اروپا بخواهند که با یکدیگر اجماع داشته و در این خصوص وارد عمل شوند می‌توانند مأموریت نظامی نیز برای این ائتلاف تعریف کنند اما به نظر می‌رسد در شرایط کنونی اراده سیاسی برای این کار هنوز وجود ندارد. از طرف دیگر یکی دیگر از مسائلی که موگرینی در بحث‌های خود مطرح کرده و باعث شده است این ذهنیت به وجود آید که این طرح قابلیت اجرایی شدن ندارد، این است که او در کنفرانس خبری خود با خبرنگاران بیان کرده است که هر نوع حضور نظامی اروپا در منطقه خلیج‌فارس و دریای عمان باید با موافقت کشورهای منطقه باشد. این در حالی است که ایران تا کنون بارها مخالفت خود با حضور نیروهای فرا منطقه‌ای در خلیج‌فارس و تنگه هرمز را بیان کرده و آن را دلیل اصلی بروز ناامنی در منطقه دانسته است.
اتحادیه اروپا تاکنون بارها اراده کرده است که در مقابله با اقدامات و تصمیماتی که دولت ترامپ می‌گیرد، از خود استقلال عمل و رأی نشان دهد اما نگاهی به برخی از اقدامات و تصمیمات مانند تلاش‌های نافرجام برای تشکیل دادن ارتش اروپایی نشان می‌دهد نمی‌توان چندان هم روی مانورهای دیپلماتیک و تبلیغات سیاسی این اتحادیه برای شکل دادن نیروی نظامی منسجم در منطقه حسابی باز کرد.
