ایران در تاریخ معاصر خود برگزاری پنج «رفراندوم» را ثبت کرده که نخستین آن در سال ۱۳۳۲ برای انحلال یا ابقای دوره هفدهم مجلس شورای ملی و آخرین همهپرسی نیز در سال ۱۳۶۸ برای بازنگری در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران برگزار شده است.
اخبار سیاسی- در قانون اساسی، راه بر برگزاری همه پرسی بسته نیست. بر اساس ماده 36 قانون «همهپرسی در جمهوری اسلامی ایران» مصوب سال 1368، همهپرسی به پیشنهاد رئیس جمهور یا یکصد نفر از نمایندگان مجلس شورای اسلامی و تصویب حداقل دو سوم مجموع نمایندگان‌مجلس شورای اسلامی انجام خواهد شد. برگزاری آن بر عهده وزارت کشور است و نظارت و تأیید آن توسط شورای نگهبان انجام می‌شود. پس از تأیید نتایج، با امضای رئیس‌جمهور ایران نتیجه آن برای اجرا ابلاغ می‌شود.
حجت‌السلام والمسلمین حسن روحانی رئیس جمهوری ایران در دولت‌های یازدهم و دوازدهم بارها به موضوع «رفراندوم» پرداخته و درباره ضرورت مراجعه به آراء عمومی اظهارنظر کرده است. وی در روزهای اخیر در مراسم آئین بازگشایی دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کشور مجدد به این مسئله پرداخته و گفته که «دانشگاه‌ها باید وارد مسائل استراتژیک شوند، حتی اگر در این مسائل به نتیجه نرسیدیم، باید همهپرسی از مردم را برگزار کنیم. راهی نداریم چراکه این ۴۰ سال دائماً بحث کردیم و حال ما باید راه را انتخاب کنیم.»
حجت السلام روحانی پیش از این و در سال‌های گذشته نیز به اصل 59 قانون اساسی اشاره کرده و در سخنرانی‌های مختلف یادآور شده «قانون اساسی را باید پاس بداریم و از ظرفیت آن استفاده کنیم و اگر در موضوعی با هم بحث داریم باید به این اصل مراجعه کنیم که طبق آن باید به آرای مردم مراجعه کرد.»
بر اساس اصل پنجاه و نهم قانون اساسی؛ در مسائل بسیار مهم اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ممکن است اعمال قوه مقننه از راه همهپرسی و مراجعه مستقیم به آراء مردم صورت گیرد. در خواست مراجعه به آراء عمومی باید به تصویب دو سوم مجموع نمایندگان مجلس برسد.
از آنجا که برگزاری رفراندوم، در نهایت باید با تایید نمایندگان مردم در بهارستان به اجرا گذاشته شود، در گفت و گو با چهره هایی از فراکسیون های مختلف سیاسی مجلس، موضوع برگزاری رفراندوم را به بحث گذاشته ایم.
رفراندوم تعریف و معنای مشخصی دارد
غلامعلی جعفرزاده ایمن‌آبادی نایب رئیس فراکسیون مستقلین ولایی مجلس در خصوص «رفراندوم» از نپرداختن به اصل قانون انتقاد می‌کند و به خبرنگار خبرگزاری خانه‌ملت می‌گوید: اگر کسی فکر می‌کند که این قانون ناقص است می‌تواند درخواست اصلاح قانون را مطرح کند، متاسفانه برخی دستگاه‌ها به جای مردم اظهارنظر می‌کنند و خود را در نقش قیم مردم می‌دانند، حال آنکه رفراندوم تعریف و معنای مشخصی دارد و در کشوری مانند سوئیس برای تنظیم ساعت کار بازار نظر مردم را خواستند.
این نماینده مردم رشت در مجلس دهم معتقد است که نظر مردم برای برخی مقامات و مدیران ارزش ندارد. وی همچنین تاکید می‌کند نمایندگان هرچند منتخبان مردم هستند اما نمی‌توانند به جای مردم نظر دهند، زیرا در برخی موارد نمایندگان درجریان نظر اکثریت مردم نیستند.
رئیس‌جمهور به صورت شفاف درخواست خود را مطرح کند
وی می‌گوید: اگر این اصل در قانون اساسی گنجانده شده، به طور حتمی تدبیری هم برای آن شده است. بنابراین رئیس‌جمهور باید درخواست خود را مطرح کند تا از همه ظرفیت‌های قانون اساسی برای شنیدن صدای مردم باید استفاده کنیم.
جعفرزاده ایمن آبادی معتقد است: برخی از برگزاری رفراندوم خوف دارند، متاسفانه در برخی موارد هم بعضی از آقایون خودشان مصلحت نظام را تشخیص می‌دهند و تصمیم می‌گیرند. در چنین شرایطی آقای روحانی باید به صورت مشخص موضوع برگزاری همه پرسی را مطرح کند.
نایب رئیس فراکسیون مستقلین ولایی مجلس لوایح ارجاعی CFT و پالرمو به مجمع تشخیص مصلحت نظام را یادآور می‌شود و می‌گوید: ایران تا بهمن ماه فرصت تعیین تکلیف این لوایح را دارد، از آنجایی که اختلاف نظر بسیار در این دو مورد وجود دارد می‌توان لوایح را به همه پرسی گذاشت. صدا و سیما نیز باید برنامه بگذارد تا موافقان و مخالفان اظهارنظر کنند سپس نظر مردم اخذ شود.
همهپرسی اظهاری مطبوعاتی یا خواسته بدون اراده دولت
محمدجواد فتحی عضو فراکسیون امید نیز به خبرنگار خانه‌ملت می‌گوید: بر اساس قانون اساسی تکلیف برگزاری رفراندوم مشخص شده است، اما رئیس‌جمهور باید موضوع را به مجلس اعلام کند زیرا صرف اظهارنظر مطبوعاتی مشکلی حل نمی‌شود و مراجعه به آراء عمومی یک حباب است.
این عضو کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس می‌گوید: رئیس جمهور مشخص نیست که چه موضوعی را مورد نظر دارد. مراجعه به آراء عمومی و استفاده از ظرفیت قانون اساسی خوب است اما تا مادامی که پیشنهاد به صورت شفاف و مشخص به مجلس ندهند، رفراندوم یک امر باطنی قلبی برای ایشان است که مشکلی از مسائل جامعه حل نمی‌کند.
وی درمورد به فراندوم گذاشتن موضوعات تخصصی نیز معتقد است: موضوعات تخصصی را نمی‌توان به رفراندوم گذاشت این به معنای عدم توجه به فهم مردم یا نادید گرفتن آن نیست، در این موارد تصمیم نهایی باید توسط متخصصان و کارشناسان گرفته شود و مراجعه به آراء عمومی یک حباب است که به صلاح مردم نیست.
به رفراندوم گذاشتن پالرمو و CFT یک خطای استراتژیک است
این نماینده مردم تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس در مجلس دهم معتقد است: برخی مسائل و موضوعات تخصصی مانند لوایح پالرمو و CFT اگر به همهپرسی گذاشته شود، قطعا یک خطای استراتژیک برای کشور است. رفراندوم زمانی ضرورت پیدا می‌کند که مراجعه به فهم و نظر عمومی موجب کنار گذاشتن موانع و سدراه‌ها شود.
فتحی می‌گوید: موضوع برجام نیز پیچیدگی‌هایی دارد که به نظر نمی‌توان آن را به رفراندوم گذاشت. موضوع مذاکره با آمریکا اگر مورد نظر دولت باشد را شاید بتوان به همه پرسی گذاشت، مردم از فهم عمومی برخوردار هستند و می‌توانند درباره ایجاد ارتباط یا تقابل با کشور خاص نظر دهند اما لازمه هر کدام از موضوعات این است که رئیس‌جمهور درخواست خود را در قالب لایحه به مجلس دهد.
این عضو فراکسیون امید معتقد است: اظهارنظر درباره رفراندوم در ادوار مختلف به نظر سیاسی است زیرا شرایط کنونی کشور پیچیده است و ما در حال جنگ اقتصادی با ابرقدرت‌ها هستیم و اصلاح ساختاری به نحوی که به فسادها دامن زده نشود و ریشه فساد خشکانده شود، ضروری است اما مشخص نیست که آقای روحانی دنبال چه موضوعی است؟
طرح موضوع رفراندوم بیشتر تبلیغاتی است
محمدعلی پورمختار از دیگر اعضای کمیسون حقوقی و قضایی مجلس شورای اسلامی نیز تاکید می‌کند: اصرار به برگزاری رفراندوم بدون پرداختن به عنوان و موضوع نشان از عدم اراده و جدیت برای اجرای آن دارد و بیشتر شکل تبلیغاتی به خود می‌گیرد.
نماینده مردم بهار و کبودرآهنگ در مجلس دهم معتقد است: به نظر می‌رسد که بحث برقراری روابط یا مذاکره با آمریکا یا موضوعات فراتر از مذاکره مورد نظر رئیس‌جمهور در سخنان اخیرش باشد که در این مورد رهبر معظم انقلاب شراط را تبیین کردند و به صراحت و شفاف عوارض و آثار منفی مذاکره را مطرح کردند، تکلیف رئیس جمهور و سایر مقامات نیز روشن شده بنابراین طرح مجدد این موضوع و تعریض به این امر نادرست و ناصواب است.
بیش از 80 درصد مردم مخالف مذاکره با آمریکا هستند
پورمختار می‌گوید: ما نمی‌دانیم منظور رئیس‌جمهور به صورت روشن چیست، حال آنکه به عنوان بخشی از تصمیم‌گیرندگان رفراندوم باید در جریان موضوع قرار بگیریم تا راحت‌تر و روشن‌تر بتوان موضع گیری کرد.
این عضو کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس شورای اسلامی درباره موضوع مذاکره با آمریکا به مخالفت حدود 80 درصد مردم طبق نظرسنجی‌های انجام گرفته اشاره می‌کند و می‌گوید: با توجه به تحریم و فشارهای اقتصادی و نتایج اعلام شده اگر منظور آقای روحانی از رفراندوم، گذاشتن موضوع مذاکره با آمریکا به همهپرسی است باید بدانند که مردم اقبالی برای این موضوع ندارند.
با توجه به شرایط عمومی کشور و وضعیت جمهوری اسلامی ایران در منطقه و سطح بین‌الملل به نظر می‌رسد که رئیس‌جمهور موضوع مورد نظر خود را برای برگزاری همهپرسی باید به صورت شفاف اعلام کند، این نه تنها نظر نمایندگان مردم در خانه‌ملت است بلکه در گَپ و گفت‌های عمومی نیز صحبت از شفافیت موضوع است. برگزاری رفراندوم باید فضای عمومی جامعه را به سمت آرامش و رفع اختلافات ببرد بنابراین دامن زدن به اختلافات نباید ماحصل اصرار روسای دولت‌ها به برگزاری همهپرسی باشد.
به این ترتیب به نظر می رسد که نمایندگان مردم مشکلی با برگزاری اصل رفراندوم ندارند اما آنچه فعلا باید مشخص شود، موضوع برگزاری رفراندوم است که نه دولت برای ان ایده ای دارد و نه مجلس اولویتی را در این زمینه در نظر گرفته است.
